Аудиторлық қызметтің теориялық негіздері

Аудиторлық қызметтің  теориялық негіздері                                             

 МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ………………………………………………………………………….3  

 

1  АУДИТ ОБЬЕКТІСІ ЖӘНЕ ФУНКЦИЯЛАРЫ............................................5

1.1  Аудиттің мәні мен маңызы...........................................................................5

1.2  Аудиттің жіктелуі..........................................................................................6  

 

2  АУДИТОРЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ...........................8

2.1  Аудиттің компоненттері, принциптері және концепциялары...................8

2.2  Аудиттің постулаттары, стандарттары және нормалары...........................9

2.3  Аудиторлық қызметтің жалпы қабылданған стандарттары......................11

2.4  Халықаралық аудит стандарттарының сипаттамасы.................................13 

 

ҚОРЫТЫНДЫ......................................................................................................18  

 

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР  ТІЗІМІ...................................................19  

 

 

  

 

 

        

 КІРІСПЕ 

 

Нарықтық қатынастар жағдайында көптеген кәсіпорындар, банктер, сақтандыру комапаниялары, көлік және комерциялық  ұйымдар мүлікті пайдалану, жұмыстар мен қызмет көрсетуді орындау, комерциялық  операцияларды ақша қаражаттары  ман инвестициялардыңзамын жүргізу  бойынша сан алуан келісім  шарттық қатынастарға түседі. Қажетті  ақпаратты алудағы мәмілеге қатысушылар  арасындағы осы қатынастардың нақтылығын тексеру нәтижесінде тек тәуелсіз аудитор ғана дәлелдей алады.

Жеке және ұжымдық меншік иелері акционерлер, жарнашылар,сонымен  қатар кредиторлар өз қызметтерінің  саласында барлық  көптеген қаржылық және шаруашылық операциялардың заңға сәйкес орындалғанына және бухгалтерлік жазбалармен тоқсандық және жылдық есептерде дұрыс көрсетілгеніне  өз бетімен көз жеткізу мүмкіндігінен айрылған. Ұйым қызметі мен оның заңды орындалуын тәуелсіз  аудиторлық тексеру мемлекетке де экономика қаржыландыру, несие беру, инвестициялау, және салық салу саласында қажетті шараларды қабылдау үшін қажет, жекелеген кәсіпорындар, ұлттық экономика салалары мен аймақтар бойынша жүргізілетін аудиторлық  тексерулер өздерін қызықтыратын  қаржылық есептеме нақтылығын дәлелдеу үшін республиканың  мемлекеттік органдары, министрліктер мен ведомствалар, соттар, прокуратураға және басқаларға қажет.

Аудит өзінің кәсіби қызметінде адалдық, обьективтілік, кәсіби құзыреттілік, құпияны сақтай білетінділік, тәуелсіздік, жинақылық, мұқияттылық, ғылымиялық, нақтылық, жариялық, демократияшлдық принциптерді басшылықа алу керек.

Аудитор өзінің кәсіби міндетін орындау барысында қағамдық сенімді  қолдау әрі нығайту ретінде адалдық, обьективтілік және тәуелсіздік  принциптерінің талаптарын сақтауы, өзіне  сеніп тапсырған жұмысты мінсіз әрі адал орындалуы талқылауда білдіретін пікірінің обьективтілігі мен тәуелсіздігін  сақтауы керек.

Аудит теориясы және оны  басқару ғылымының бар ережесімен  әрекет етудің нұсқасын құптайды немесе одан бас тартады. Ол белгілі бір бастапқы мәліметтермен құрылған теориялық базаның ғылыми шынайылығын  немесе жалғандығын көрсетіп береді.

Аудит теориясың негізгі  элементтері компоненттер, принциптер, концепциялар, постулаттар, стандарттар  және нормалардан тұрады.

Аудитке кәсіпорын қызметін жан жақты тексеру енеді. Сондықтан  ол аудиторға басшылыққа арналған  және оның қызметінің тиімділігін жоғарылату жөніндегі конструктивті ұсыныстар дайындауға мүмкіндік береді.

Аудиторлық қызметті жүргізудің өндірістік жағдай мен ақпарат жүргізудің қажетті шарты оның аясы туралы айқын  түсінік болып табылады. Ол белгілі  бір уақыт аралығында, компанияның  жылдық есеп беруіне аудит жүргізгенде  немесе ішкі аудитте, сондайақ экономикалық обьект болып табылмайтын ақпараттық жүйедегі аудитте нақты шаруашылық жүргізші субьектілердің параметрлерімен анықталды.

Аудит стандарттары мен нормаларының ерекшеліктері. Стандарттарды аудиттің теориясы мен іс тәжірибесінде негізгі  ережелер немесе аудиторлық процедураларының принциптері деп ұғуға болады. Әр елдің ұлттық стандарттары аудиттің жүргізілу жағдайына қарамастан міндетті түрде орындалуы керек. Олар халықаралық нормативтердің талаптарына  жауап беретін тиісті деңгейдегі аудиторлық қызметке қолдау көрстеді, аудиторларды өз білімдері мен біліктерін ұдайы жетілдіруге мәжбүрлейді, жекелеген аудиторлық ұйымдардың сапасын  салыстыруды қамтамасыз етеді, аудиторлардың  жұмысын жеңілдетеді әрі оңтайландырыды.    

 

 

  

 

 

  

 

1 АУДИТ ОБЬЕКТІСІ ЖӘНЕ ФУНКЦИЯЛАРЫ 

 

1.1  Аудиттің мәні мен маңызы 

 

 

 

Аудиторлық қызметтің  мәні қаржылық есеп беруді, төлем есептеу  құжаттамасын тәуелсіз тексеру, түрлі  қызметтер мен кеңес беру, бухгалтерлік есеп жүргізу мен қалпына келтру, ұйымның активтері мен міндеттемелерін  бағалау, салық декларациясын толтыру, қаржы шаруашлық қызметке экономикалық талдау жүргізу бойынша тұтынушыларға  қызметтер ұсынытын аудиторлық фирмалардыңкәсіпкерлік қызметі болып табылуында.

Қаржылық есеп беру аудиттің мақсаты – аудиторға қаржылық  қорытынды есепті құрудың белгіленген концептуалдық негізіне сәйкес барлық елеулі апектілер бойынша  қаржылық қорытынды есептің дайындалғаны жөнінде қорытынды беру мүмкіндігін беру. Аудит мақсатында стандартты анықтамасына қарамастан, аудит мақсаты дегенде аудитордың алдына тұтынушы  қоятын мақсатты түсінуіміз керек.

Нарықтық қатынастар жағдайында көптеген кәсіпорындар, банктер, сақтандыру комапаниялары, көлік және комерциялық  ұйымдар мүлікті пайдалану, жұмыстар мен қызмет көрсетуді орындау, комерциялық  операцияларды ақша қаражаттары  ман инвестициялардыңзамын жүргізу  бойынша сан алуан келісім  шарттық қатынастарға түседі. Қажетті  ақпаратты алудағы мәмілеге қатысушылар  арасындағы осы қатынастардың нақтылығын тексеру нәтижесінде тек тәуелсіз аудитор ғана дәлелдей алады.

Жеке және ұжымдық меншік иелері акционерлер, жарнашылар,сонымен  қатар кредиторлар өз қызметтерінің  саласында барлық  көптеген қаржылық және шаруашылық операциялардың заңға сәйкес орындалғанына және бухгалтерлік жазбалармен тоқсандық және жылдық есептерде дұрыс көрсетілгеніне  өз бетімен көз жеткізу мүмкіндігінен айрылған. Ұйым қызметі мен оның заңды орындалуын тәуелсіз  аудиторлық тексеру мемлекетке де экономика қаржыландыру, несие беру, инвестициялау, және салық салу саласында қажетті шараларды қабылдау үшін қажет, жекелеген кәсіпорындар, ұлттық экономика салалары мен аймақтар бойынша жүргізілетін аудиторлық  тексерулер өздерін қызықтыратын  қаржылық есептеме нақтылығын дәлелдеу үшін республиканың  мемлекеттік органдары, министрліктер мен ведомствалар, соттар, прокуратураға және басқаларға қажет.

Аудиттің маңызы тиісті  жақтардың  мүдделеріне қол жеткізуде болып табылады. Атап айтқанда:

- экономикалық субьектілердің

- салық қызметі тулғасындағы  мемлекеттің

- қаржылық есеп беруді  әр түрлі пайдаланушыларды

- аудиторлардың меншік  иесі мен мемлекеттің мүдделерін  қорғау, сонымен бірге есеп және  қорытынды есеп беруді қамтамасыз  ету мақсатында.

Ішкі пайдаланушыларға басқару  шешімдерін дұрыс қабылдау үшін қателер  мен бұрмалаушылықтар жоқ обьективті  қаржылық  ақпарат қажет.

Меншік иелену құқығына негізгі  өзгерістер енгізу процесі, егер бұрынғы  есеп берулер екі жеке серіктес шаруашылықты жүргізудің жаңа обьектісін құру үшін өз бизнесін біріктірген кездегідей деген ескерту болмаған аудиторлық қорытындыны сақтаса ғана қамтамасыз етілуі мүмкін. Үшінші жаққа бағытталған қаржыландыруду беру туралы өтініш  тексерілген есеп берулермен дәлелделінуі мүмкін.

Аудитке кәсіпорын қызметін жан жақты тексеру енеді. Сондықтан  ол аудиторға басшылыққа арналған  және оның қызметінің тиімділігін жоғарылату жөніндегі конструктивті ұсыныстар дайындауға мүмкіндік береді. 

 

 

  

 

1.2  Аудиттің жіктелуі     

 

Ішкі аудит басқару  есебінің бөлінбес және маңызды элементі болып табылады.Ішкі аудитке деген  қажеттілік жоғары басшылық барлық басқару  құрылымдары қызметін күнделікті бақыламауына байланысты кәсіпорында пайда болады.Жіктемеге  сай аудит төмендегі  түрлерге болінеді:  

 

 

                                          Аудиттің түрлері 

 

 

 

Ішкі аудит осы қызмет туралы ақпарат беріп, менеджерлер  есе бінің нақтылығын дәлелдейді. Ең алдымен аудит ресурстарды  жоғалтуға жол бермеуге және кәсіпорын  ішіндегі қажетті өзгерістерді іске асыру үшін қажет.

Ішкі аудиторлардың белгілібір қызметін басшыға немесе директорлар  кеңесіне немесе акционерлер жиналысына бағынатын ірі кәсіпорындардың  тексеруші топтары орындайды. Ішкі аудиторлар қызметі кеңірек және оған енетіндер:

·              Активтердің жағдайын бақылау шешім қабылдау кезінде басшылық пайдаланылатын ақпараттардың дұрыстығын дәлелдеу.

·              Жүйешілік бақылау процедураларының орындалуын дәлелдеу.

·              Ішкі бақылау жүйесінің қызмет етуімен ақпараттардың өңделудің тиімділігін талдау.

·              Басқарушы ақпараттың жүйе беретін ақпараттардың сапасын бағалау.

Сонымен ішкі аудит шеңберінде активтердің сақталуын жан жақты  бақылау ғана емес, менеджмент саясаты  мен сапасын бақылауда жүзеге асырылады.

Аудит обьектілері бойынша: банктік аудит, сақтандыру компанияларының, биржалардың, инвестициялық институттардың, зейнетақы қорлардың, жалпы аудит, мемлекеттік аудит болып бөлінеді.

Тағайындалуы бойынша  аудит тиісті түрлерге болінеді.

Қаржылық есеп беру аудиті – барлық елеулі аспектілер бойынша  дұрыстығы туралы аудиторлық қорытынды  беру мақсатында субьектілерінің қаржылық қорытынды есебін тексеру.оны сыртқы аудиторлық фирмалар жүргізеді және пайдаланушылардың кең көлеміне арналған.

Сәйкестік аудиті - бұл ұйымның  шаруашылық жүйесінде заң актілері мен нұсқаушы материалдарының нормаларын, сонымен қатар әкімшілік персоналына  арналған процедуралар немесе ережелердің  сақталуын тексеру.

Салық аудиті - бұл салықтарды төлеудің, есептедің дұрыстығы мен  толықтығын аудиторлық тексеру, салық  саясатын ұсыну.

Арнаулы аудит - субьект қызметінің жекелеген жақтарын, мемлекет алдындағы  белгілі бірн норма мен міндеттемелердің сақталуын тексеру.

Экологиялық аудит - қоршаған ортаның нақты жағдайының басында  берілген ішкі және сыртқы  экологиялық стандарттар мен нормалардан ауытқуын бағалау.

Оперециялық аудит - басқару  үшін тиімділігін, сенімділігімен пайдалылығын  бағалау мақсатында ұйымның шаруашылығын, механизімінің жекелеген бөлшектерінің қызмет етуін тексеру. 

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

 

2  АУДИТОРЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 

 

2.1  Аудиттің компоненттері, принциптері және концепциялары 

 

 

 

Аудит теориясы мына негізгі  элементтерден тұрады:компоненттер, принциптер, концепциялар, постулаттар, стандарттар және нормалар.

Аудит компоненттері:бірінші  компонент-бұл экономикалық обьект. Аудиторлық қызметті жүргізудің өндірістік жағдай мен ақпаратгізудің қажетті  шарты оның аясы туралы айқын түсінік  болып табылады. Ол белгілі бір  уақыт аралығында, компанияның жылдық есеп беруіне аудит жүргізгенде  немесе ішкі аудитте, сондайақ экономикалық обьект болып табылмайтын ақпараттық жүйедегі аудитте нақты шаруашылық жүргізші субьектілердің параметрлерімен  анықталды.

Екінші компонент - өндірістік жағдаймен ақпарат. Аудиттің көптеген түрі шаруашылық жүргізуші субьектілердің басшылығымен дайындалған ақпаратты  бағалайды.

Үшінші копонент бұл аудитті  жүзеге асырушы тұлғаның біліктілігі. Аудитор ең алдымен өз ісінің құзіретті  маманы болуы, яғни тиісті фактілерді жинай білу керек және осы фактілерді бағалйтын өлшемдерді жете білу қажет. Одан тәртіптің белгілі бір нораларын, атап айтқанда, өз ісінің тәуелсіздігін  сақтап,қысым көрсетілушілікке қарсы  тұра білу керек.

Аудиттің төртінші компонентіне техникалық тұрғыда аудиторлық қызметтің  негізгі мазмұны боып табылатын  фактілерді алумен бағалау жатады. Фактісіз қандайда бір аудиторлық есеп беру ұтымды жүргізілген зерттеудің  нәтижесі ретінде қабылданбайды.

Бесінші компонент ретінде  аудит мазмұны туралы ақпаратқа  немесе функциялауға қатысты жиналған фактілер негізінде белгіленген  критерийлер алдыға шығады.

Аудиттің алтыншы компоненті аудиторлық есеп беруді жасау. Аудитор  осы арқылы тексеру барысында  ашылған жағдайлар туралы,шаруашылық жүргізуші субьектілердің қызметін оңайландыру бойынша ұсынған  шаралары мен айтқан ескертпелері туралы хабарлайды.

Аудит принциптері. Аудит  өзінің кәсіби қызметінде мына принциптерді басшылықа алу керек   адалдық, обьективтілік, кіби құзыреттілік, құпияны сақтай білетінділік, тәуелсіздік, жинақылық, мұқияттылық, ғылымиялық, нақтылық, жариялық, демократияшлдық және т.б.

Мысалы, аудитор өзінің кәсіби міндетін орындау барысында қағамдық сенімді қолдау әрі нығайту ретінде  адалдық, обьективтілік және тәуелсіздік  принциптерінің талаптарын сақтауы, өзіне  сеніп тапсырған жұмысты мінсіз әрі адал орындалуы талқылауда білдіретін пікірінің обьективтілігі мен тәуелсіздігін  сақтауы керек.

Ғылымиялық принциптің мағынасы  аудиттің қорытындылары аудит теориясы және оны басқару ғылымының бар ережесімен  әрекет етудің нұсқасын құптайды немесе одан бас тартады. Ол белгілі бір бастапқы мәліметтермен құрылған теориялық базаның ғылыми шынайылығын  немесе жалғандығын көрсетіп береді.

Нақтылық принципі аудиттің мақсатқа лайықты әрі уақытылы жүргізілуін  білдіреді.

Жариялық принципін сақтау қажеттілігі аудитті жүргізуге  де, оның нәтижесіне де қатысты. Жариялықтың  аудиттің дамуы мен аудиторлық беделін  көтеруге пайдасы бар. Қоғамдық пікірді  қалыптастыруда маңызы зор.

Халықаралық аудиторлық қызметтің  нұсқауында тәуелсіз тексеру жүргізілгенде  сақталуы қажет басқада принциптер аталады. Негізгі принциптердің маңызы мен оларды сақтау аудиторлықты тек жақсы жағынан ғана ұғындырып қоймай, оның қызмет нәтижелерінің тиімділігін арттырады.