Салауатты өмір салты

Адам ағзаларының температурасының тұрақты болуы өте күрделі  биологиялық және физикалық –химиялық  үрдістердің терморегуляциясы механизмдерімен  байланысты.

 Осыған орай бірнеше сауал туындайды.

Адам денесінде әртүрлі  органдарында температураның мөлшері  қандай. Арнаулы жүргізілген зерттеулердің  қорытындыларына қарағанда, адам денесінің температурасы тұрақты болады деп айту салыстырмалы түрде айту  деп ұғыну керек. Адам денесінің ашық болуы айналаны қоршаған сыртқы орта температурасының әсеріне қарай тез  төмендеп кетеді. Ал жабық денедегі температура онша өзгеріске ұшырамайды. Ішкі органдардың температурасы айналаны қоршаған сыртқы орта температурасымен байланысты, онша көп өзгеріске ұшырамай, тұрақты түрде болады.

Дененің температурасының ауытқуы тәулік бойы үнемі өзгеріп  отырады. Температураның өзгеруі киген  киімге байланысты болады. Ауыр жұмыс  істеген адамдардың температурасы  үнемі өзгеріп тұрады. Спортшылардың  дене температурасы әрқилы болып ауытқиды. Температураның өзгеруіне ағзаның физиологиялық жағдай, әйел адамдардың жүкті болуына байланысты. Дененің температурасы тәулік бойына 0,5-0,7 С ғана өзгереді. Дененің температурасы кешке қарай сағат 16-18-де өте жоғары деңгейге көтеріледі. (37,0-37,1) Түнде сағат 3-4-те температура өте төмен болады (36,2-36,0) Қарт адамдардың дене температурасы онша жоғары деңгейде болмайды (35-36 С).

 Терморегуляция екі  жолмен өзгереді.

1) Нервті терморегуляция;

2) Гуморалды терморегуляция.

Терморегуляция жоғарғы нерв жүйесі арқылы реттеліп отырады. Адам денесінің терморегуляциясы шексіз. Адам күйзелген кезде немесе қорыққан шақта терморегуляция төтенше жағдайда өтеді. Суық тердің ағзадан бөлініп шығуы тегіннен-тегін емес екендігі байқалады. Ағзада төтенше түрде физиологиялық үрдістердің жүргенін көрсетеді. 

ХХ ғасырды артқа  тастап, ХХІ ғасырдың табалдырығынан аттадық. Жай аттағанымыз жоқ, тәуелді  егеменді ел болып аттадық. Бұл –  Кеңес үкіметі қирамағанда өңің түгіл  түсіне де кірмейтін оқиға. Сөздің шыны керек. Ол кезде Кеңес үкіметінің Одақтас республикасының бірі болып, компартия басшылығымен коммунизмге қарай қарыштап алға баса береміз дегеннен басқа ой болған жоқ. Сол коммунизмге апарады деген үкіметіміздің шаңырағы, ортасына түсіп, балапан басына, тұрымтай тұсына кеткен заман болды. Көптеген Одақтас республикалар не істерін білмей есеңгіреп қалды. Солардың ішінде ертерек есін жиып, буынын бекітіп, қабырғасын қатайтып, аяғынан тік тұрып, шет елдерге таныс болған республикалардың бірі –біздің Қазақстан.

Қазақстан қалай есін ерте жиып, етек-жеңін қымтап алды. Оның жасырып, жағымпазданатыны жоқ Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың сара басшылдығы мен  ақылды саясатының арқасы. Қазақ халқы  қай уақытта да “Мың қосшыға –бір басшы” деп дұрыс басшыны қолдап, екі тізгін бір шылбырды соның қолына беріп, соңынан ере білген.

 Міне, Президентіміз  Н.Ә.Назарбаевтің елімізді досқа  күлкі, дұшпанға таба етпей,  басқарып келе жатқанына он  екі жыл. Елбасы әр жылдың  өз міндетін салмақтап, халқына  Жолдауын арнап келеді. Соның  бірі –Қазақстан –2030. ”Барлық қазақстандықтардың өсіп өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы” сол арқылы болашақ қоғамымыздың моделін жасауға болады. Адамдардың өмір салты қоғамның даму  процессінде маңызды роль атқарады. Олай болса, өзіміздің табиғи-тарихи ерекшелігімізді ескеріп, ұлттық менталитетімізге сай салауатты өмір салтының тұжырымдамасын жасап,соны іске асыруымыз керек. Еліміз егемендік алып, тәуелсіздік туын тіккен кезде жоғарыда айтылған қызыл империяның шовинистік саясаты үстемдігін жойып, жаңадан салауатты өмір салтын құру үшін жұмыс істеуіміз керек .Ол үшін ең алдымен  адамдардың санасын өзгертуіміз керек. Сананың өзгеруі алдымен тұрмысқа байланысты. Тұрмыс жағдайымызды жақсарту арқылы парасатымызды жетілдіріп, қоғамда адам деген атқа лайық өмір сүруге тиіспіз. Біз салауатты өмір салтын Президентіміздің белгілеп көрсеткендей әр пунктіне сай істеп, жүзеге асыруға көшсек, республикамыздың іргесі бекіп, нығайып қуаты арта беретіні айдан анық. Соның басты пункттердің бірі –“Ауруды болдырмау және салауатты өмір салтын ынталандыру”. Бұл бөлімінде Елбасы барлық қазақстандықтардың өмір сүру жағдайларын ,денсаулығын білімі мен хал-жағдайын ұдайы жақсартып, экологияға үнемі көңіл көңіл бөліп отыруға айрықша назар аударып, талдау жасайды.   

Қазақстанның тәуелсіз, егеменді мемлекет мәртебесінде 2030 жылға дейінгі мерзімге арналған стратегиялық бағдарлама белгілеуі үлкен тарихи қадам. Ондағы басты-басты жеті басым бағыттардың бірі - Қазақстан азаматтарының денсаулығы білімі мен  әл-ауқаты жөніндегі стратегиялық міндеттерді іске асыру. Бұл бағыт үлкен үш әлеуметтік саланы  қамтиды Шынында да бүл үш сала бір-бірі мен тығыз байланысты ,бірінсіз екіншісін іске асыру мүмкіндігі жоқ десе де боладай. ”Ораза-намаз – тоқтықта” дегендей мектеп жасындағы ішер асы, киер киімі, әсіресе аяғына қыста киер киімі болмаса оқуға бара алмайды. Оқу былай тұрсын, отбасының әл-ауқатының нашарлығы ауру сырқатқа шалдықтырады. Бұл сияқты әлеуметтік ахуал елдегі обьективтік жағдайларға байланысты бола бермейді. Ол кей жағдайларда ата-ананың еңбек етпей, маскүнемдікке салынуына да байланысты. Сондықтан стратегиялық бағдарлама “азаматтарымызды салауатты өмір салтына әзірлеуден” бастауды көздейді. Салауатты өмір сүру салтының басты шарты – маскүнемдіктен арылу. Маскүнемдік пен нашақорлық ұлтымыздың болашағына да қауіп төндіріп отыр. Ал ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету стратегиялық бағдарлама қойылып отырған ең бірінші мақсат.

Салауатты өмір сүрудің  екінші бір сипатты белгісі темекі шегуден, насыбай атудан бой тарту. Шылым шегу қазақ арасында көп тарамай тұрған кездегі.

Орыс халқында “жаман әдет –жұқпалы келеді“ - деген нақыл бар. Шынында да шылым шегу ауыр індеттей тарады. Ересек адамдарды былай қойғанда темекі шегу жастар арасында жұқпалы аурудай індетке айналды.

Қазақстан 2030 стратегиялық бағдарламасының жолдауы. Осы жолдаудың “Ұзақ мерзімді басым мақсаттар мен оларды іске асыру стратегиялары” деген тарауында ұзақ мерзімді жеті басымдылықты іске асыру деп аталады. Соның бірі – “Қазақстан азаматтарының денсаулығы “білімі мен әл-ауқаты. Яғни жеті міндеттің бірі - қоғамымызда салауатты өмір салтын орнықтыру мақсаты. Ал енді өмір салты дегенге келетін болсақ, оның мағынасы жеке адамдардың  өмір тіршілігінен бастап, бүкіл қоғамның өмір сүру тәсілін зерттеп айқындайтын әлеуметтік ұғым. Өмір салты адамдардың қалай және не үшін өмір сүру, қандай іс-әрекетпен айналысатынын көрсетеді. Қоғамда өмір сүруші адам өзінің ақыл ойына, сана-сезіміне, дүниеге деген көзқарасына сүйенеді.

 Данышпан Абай өзінің 28-қара сөзінде: ”Ауруды жаратқан  –құдай, ауыртқан құдай емес” деген. Яғни, құдай саған темекі тарт, арақ іш, нашақор бол, денсаулығыңызды бұз деген жоқ. Әйел мен баланың денсаулығы туралы айтар болсақ, денсаулығы күшті, салауатты өмір салтын ұстаған аналар ғана өмірге дені таза, қол-аяғы балғадай, тепсе темір үзетін перзент әкеле алады. Өйткені сау бала – біздің келешегіміз, қоғамымыздың тірегі. Әрине өмірге дені сау перзент әкелу бір жұмыс. Ал оны қоғамға жат мінездерден аулақ етіп тәрбиелеу екінші әрі өте жауапты жұмыс.

 

Қорытынды

 

Қазіргі заманда қылмыстың асқынып аурулардың көбеюі, адамгершілік қасиеттің нашарлауы, кісі өлтіру, үй тонау, маскүнемдік, нашақорлық жезөкшелік сияқты жат қылықтармен қатар, мейрімсіз, қатал адамдар көбейді. Қазақ дәстүрінде жоқ  Қарттар үйі пайда болды. Тастанды балалар, тірі жетімдер  көбеюде. Мұндай жағымсыз әдет салттар  қайдан шықты  бұрын болып па еді. Мұның бәрі батыс мәдениетінің теледидарды жаулап алуы. Теледидардағы кісі тонау, өлтіру, ату, асу, жастардың сүйіп көретін хабарлары. Экономикалық байланыс жасаймыз деп қақпамызды ашып қойдық. Соның арасында нашақорлар да өтіп кетуде. Сөйтіп жастар бойындағы рухани байлығымызды жойып алдық.

Қоғамның салауатты  өмір салтын нығайтып, еліміздің қуатын күшейту үшін отбасы, балабақша, мектеп жоғары оқу орны, діни мекемелер, қоғамдық орындар тегіс ат салысуы қажет. Радио теледидар хабары, газет-журнал беттерін осы салауатты өмір салтын  насихаттауға арнауы керек. Кешеде темекі, арақты жарнамалаудың орнына салауатты  өмірді насихаттау жарнамасын көбейткен дұрыс.

  Салауатты өмір  салты өзімізге байланысты. Біз әр уақытта имандылықты сақтап, заңды орындап ,парасатты өмір сүретін болсақ, қоғамымыздың іргетасы нығая беретіні дәлелдеді қажет етпейтін ақиқат. Қоғамымыздың әрбір мүшесі халық арасында салауатты өмір салты туралы насихат жұмысын жандандырып отырса, нұр үстіне нұр. Елімізде бір күнді салауатты өмір салты күні деп атап өтсе де артық болмайды.

 

 

 

 

 

Қолданылған әдебиеттер

 

1. Ж.Ж Жатқанбаев. Валеология

2. Х.Қ Сәтбаева. Ж.Б. Нілдібаева Валеология

3. М.М. Ахмырзаев