Delphi визуальды бағдарламасы ортасында электронды оқулық құру технологиясы

 

2.4 Электронды  оқулық қашықтықтан   оқытудың    бір әдісі

 

Электронды  оқулықтың  құндылығы әрине, оның тақырыптық мазмұнында. Егер оқулық кейін сынақ не емтихан  тапсырылуы тиіс пәннен болса, онда бір материалды үш түрлі құрылымда берілген жөн:

1. Мазмұндау мәтін, сурет, кескін, схема, кесте, график т.с.с. түрінде  беріледі. Сонымен қатар мұнда,  баспа оқулықта мүмкін емес, анимация, видео, дыбыстық эффектілер сияқты  компьютерге тән элементтер орын алмауы мүмкін.

2. Схемокурс – оқулық мазмұнын  қарастырылған мәтін – график  қатынасы түрде бейнелеу. Бұл  оқу материалының құрылымын, ондағы  негізгі идеяларды түсінуге септігін  тигізеді. Оқулық мазмұнын графикалық  бейнелер арқылы бейнелеу мазмұнды  ассоциативті есте сақтауда үлкен көмек береді.

3. Өзін-өзі бақылаудың тестік  жүйесі – оқу материалының  мазмұны арқылы интерактивті  жүйені пайдалану арқылы сұрақтар  мен жауаптар түрінде беріледі. Тестік жүйе көбіне алынған  білім деңгейін тексеруге арналғандықтан, пайдаланушы үшін оқулықтық ең қызықты бөлігі болуы да мүмкін.

Оқу материалының бұлай үш түрге  берілуі, студенттің оқу материалын бірнеше рет қайталап шығуы арқылы материалды есте сақтауын жақсартады.

Шет ел және Ресей мамандарының зерттеулері  негізінде компьютерлік оқыту құралдарының интерфейсін жобалауда келесі мәселелерді ескерген жөн:

1. Безендіруде жүйелік тәсілді  қолданудың ерекшеліктері. Бұл  тәсіл программаны безендіруде  дәстүрлі баспалық әдістерден  басқа, информатика, семиотика,  құрылымдық, лингвистикалық, функционалдық, коммуникативтік, компоненттік, құндылық т.б. сияқты ғылыми бағыттарды пайдалануға мүмкіндік туғызады.

2. Оқу материалдарының мазмұны  мен құрылымына талаптарды анықтау.  Студент жаңа оқу материалдарымен  алғаш танысқан кезінде материал  мен осы материал жайлы өзі білетін информацияны салыстырудан бастайды. Электрондық оқу материалына және оның берілуіне қойлатын талаптар студенттің жаңа информацияны қабылдау қабілеттілігін және қызығушылық деңгейін анықтауға да тікелей қатысы бар.

3. Іздеу, жылжу, гиперсілтемелер жүйесін ұйымдастыру. Оқу материалында бағдар алу оның мазмұндық жылжу, ауысу, сілтемелер жүйесінің қаншалықты тиімді ұйымдастырылғанына байланысты.

Іздеу, жылжу, гиперсілтемелер жүйесі мынадай негізгі этаптарын бейнелейтін  графикалық схема орналасқан кілттік экраны болуы тиіс, бұл студентке өзінің оқытудың қай кезңіне жеткендігін біліп отыруға мүмкіндік туғызады; гиперсілтемелердің асты сызылатындықтан, оқулықтың материалында асты сызылған мәнін бөліктері болмауы тиіс; гиперсілтемелер тізбегінде жылжығанда олардың келесі қадамы қатар логикаға сүйеніп құрылуы керек (қайда алып барады? Нені көрсетеді?); программаның міндетті түрде іздеу жүйесі болуы қажет және кілттік сөздер мен мазмұн элементтері арасындағы мета – тектер дұрыс қойылуы тиіс, т.с.с.

4. Адамның түстер мен формаларды  қабылдауының физиологиялық ерекшеліктерін  ескеру. Адам көру сезімінің көмегімен  180 түрлі түсті қабылдай алады.  Түс пен оның қосылыстарының  безендіру мүмкіндігі шексіз. Түрлі  түстер адамның көңіл-күйіне түрліше эмоциялық әсер ететіні белгілі. Кей түстер адамды дем алдырса, кей түстер шаршатады. Түстер комбинациясы да адамға түрліше әсер етеді.

Оқыту программаларын жобалағанда  адамның түстер мен формаларды қабылдауының физиологиялық ерекшеліктерін ескеру керек. Сонымен бірге құрамында қозғалып тұратын объектілері (анимация) көп оқу материалын қабылдау өте қиын, себебі қозғалып тұрған объект адамның назарын өзіне аударады. «Анимациялық интерфейс - өте күшті қару, сондықтан оны аса сақ қолдану қажет. Пайдаланушының таң қалдырамын деген әрекет көп жағдайларда пайдаланушының тез шаршауына себеп болады да, оның бүкіл жүйені қабылдамай тастауына соқтырады», - дейді М.Донской.

5. Оқулықты құруда қолданылатын  құралдарды анықтау. Қазіргі талаптарға  сай электрондық оқулық жасап шығаруға программалау тілдері (Delphi, Visual Basic, C++, HTML, Java Script т.с.с.) және FrontPage Express, Microsoft Publisher программалары да информациялық байланыстарды гиперсілтемелік ұйымдастыру орталары және информацияны бейнелеудің мультимедиалық құралдары сияқты жаңа компьютерлік технологияларды пайдалану арқылы ғана жүзеге асыруға болады.

Электрондық оқулықтың сыртқы құрылымын, яғни пайдаланушыға көрінетін элементтерін қарастырайық. Қазіргі кезде электрондық  оқулықтар жөнінде жазылған мақалалар және «электрондық оқу басылымдары» туралы ҚР-ның Мемлекеттік стандарты бойынша оның құрамында мыналар болуы керек:

Электрондық оқулықтың титул экраны түрлі-түсті әдемі болуы керек. Мұнда анимация мүмкіндіктерін пайдаланып оқулық аннотациясын жүгіртпе жол түрінде шығарып қойуға да болады.

Мазмұн электрондық оқулықтың  ең маңызды құрылымдық элементі. Ол бір жағынан оқу материалын толық  қамтуы тиіс, екінші жағынан бір  ғана экранға сиятындай көлемде  құрылуы қажет.

Аннотация – программа жөнінде  қысқаша мәлімет, оның ұзындығы 60-65 символдан аспауы керек.

Жақсы электрондық оқулық құрудың  бастапқы шарты оқу материалынеың  толық қамтылуы, яғни тақырыпқа байланысты мәтін, графиктер, схемалар, иллюстрациялар, анимациялар болуы мүмкін. Оқулықтың  әрбір бетінде, мәтінге, қажет болған жағдайда кішігірім графиктерге, материалды игеруге қажетті басқару элементтеріне арналған орындар болуы керек.

Тапсырмалар жүйесі әрбір тақырыптың соңында іске қосылуы керек. Ол студентке  осы тақырыпытар бойынша сұрақтар мен тапсырмалар береді. Бұл студентті ізденуге, оқу материалдарын мұхият қайталауға мәжбүр етеді. Қайталау арқылы студент алған білімін толықтырып отырады. Нақты тапсырма дұрыс орындалмаған жағдайда оған көмекші жүйе қажетті информацияны айтып жіберуіне де болады.

Тесттік жүйе студенттің соңғы қорытынды білім деңгейін бағалауға арналған. Ол тесттік сұрақтар түрінде беріледі. Тесттік сұрақтардың түрлері мен формаларын оқулықты жазушылар таңдап, құрастырып, тесттік сұрақтар қорына енгізіп қояды. Жүйе сонымен қатар тесттік сұрақтарға жауап берген адамдар жөнінде мәліметтер қорын құра алуы қажет.

Терминдер сөздегі оқу кезеңінің  кез-келген тұсынан іске қосыла алатындай  етіп ұйымдастырылуы керек. Онда оқу  материалдарына қатысты негізгі  ұғымдарға қысқаша түсініктемелер (глоссарий) келтіріледі.

Мәтін бөлігін іздеу жүйесі оқулықтың  қажетті бөлігін жылдам іөзеп  тауып алуға көмектеседі. Ол оқулықтың  кез-келген тұсынан іске қосылып, іздеу  нәтижесінде экранға шығара алуы тиіс.

Авторлар жөнінде мәліметтер –  оқулықты құрастырушылардың аты жөндері, туылған жылдары, жұмыс орындары, телефоны, электрондық пошта адресі т.с.с. 

Әдебиеттер тізімі оқу материалындағы сілтемелер арқылы не оқулықтың мазмұны  арқылы ғана іске қосылады және сілтемеге  сәйкес оқулық жөнінде мәліметтер береді.

Программамен жұмыс істеу тәсілдері жөнінде нұсқаулар жүйесі пайдаланушыға оқулықтың интерфейсін тиімді қолдануды үйретеді. Ол әдетте қысқа әрі нақты нұсқау түрінде болып келеді.

Қашықтан оқытудың шет елдік  мамандарының пікірінше бүгінгі  оқу құралының құрамында: баспа оқу құралы (графикалық иллюстрациялары бар оқу мәтіндері, оқу құралын пайдалану туралы оқытушыға және студентке арналған нұсқаулар), электрондық оқу комплексі (құрылымданған оқу материалы, оқу құралын толығымен оқып болған соң оның игерілгендігін және есте қалуын бекітетін тапсырмалар жүйесі), тренажер (практикалық дағды мен ебдейліктің қалыптасуын, кәсіби тәжірибенің жылдам жинақталуын қамтамасыз ететін құрал), оқу материалдарының қолданбалы программалар пакеті (оқу комплексін тақырыптар бойынша берілетін тапсырмалары, есептер жиыны) болуы тиіс.

Осы   дидактикалық  құралдар  өзара  тығыз  байланыстырылып,бірін-бірі  толықтыра  отырып  злектрондық  оқулық-оқытудың  программалық-әдістемелік  комплексі  алынады. Электрондық  оқулық  пәнінің  оқытылу  мақсатына  сәйкес  өз  бетінше  білім  алыуда, дағды  мен  ебдейлікті  қалыптастыруда  студент  белсенділігін  арттыруға, сонымен  қатар  студентке  өз  мүмкіндігіне  қарай, оқу  материалының шамасын таңдап алуға және оқытушыдан қажет жағдайда ғана кеңес сұрауға мүмкіндік туғызады. Сондықтан оқытудың бұл түрі мүдделілігі және танымдық қабілеті дамыған студенттерге тән.

 

2.5 Оқытудың компьютерлік кұралдарының бір түрі тестілеу

 

Тест тапсырмасы көптеген өркениетті елдерде білім алудың бір сатысынан екінші сатысына көіпу  барысында оқушы немесе талапкердің  білім деңгейін анықтау үшін қолданылады. Тест (test) сөзі ағылшын тілінен аударғанда "Сынақтан өткізу", "тексеру" деген мағынаны білдіреді.

Үйрену – көп жақты  процесс және білімді бақылау, яғни оның тек бір жағы. Дәл осы жағында  компьютерлік технология максималды түрде  ұзақ жерге дамыды және соның ішінде тестілеу бастысы болып табылады.

Тестілеу – ауызша, жазбаша емтихандар түрінде болады.

Адекватты және эффектілі  тест құру оңай емес. Бұл жағдай компьютер  көмегінің маңызы зор. Мектеп және жоғарғы  оқу орын оқытушылар үшін басты актуалдық  бұл компьютерлік тест құру үшін программа дайындау.

Тестілеу – эксперттік білім моделіндегі оқушының жеке білім моделіне тиісті баға процесі. Тестілеудің басты мақсаты –  осы модельдерінің бір – бірімен  тиіс еместігін табу және олардың  тиіс емес деңгейінің бағасы. Тесттік тапсырма – бұл бір мәнді жауапты немесе анықталған алгоритм әрекетін орындауды талап ететін пән облысы бойынша анық және толық тапсырма.

Тест – пән облысында  эксперттік білім моделіндегі оқушы  білімін бағалауға мүмкіндік  беретін  өзара байланысқан тест тапсырмалардың жинағы.

Өздеріңізге белгілі  педогокикалық тәжрибеде білімдерді тексерудің алуан түрлі әдістері мен түрлері бар. Дегенмен қазіргі  қолданылып жүрген дәстүрлі әдістері оқу материалдарын меңгерудің сапалық  жағынан анықгайды.

Дәстүрлі бақылау жұмыстары есепті шығарудың әдістерін игеруге, есептерді шығару кезінде қиыншылыктарды көруге, жұмысты орындағанда, әдетте жіберілген кателерді айыра білуге септігін тигізеді. Бірақ олардың көмегімен оқушы игеруге тиіс оқу материадцарының тек 30-50 процент! ғана тексерілуі мүмкін. Ал тестік тапсырмалар оқыту тиімділігінің сапалық жағымен қатар сандық жағын бағалауга мүмкіндік береді. Демек тестік тапсырмаларды қолдану оқушы білімін обьективті бағалуға мүмкіндік береді.

Эквивалент класы –  тест тапсырмаларының жинағы.

Эффектілі тілі – толыс  тесттің көлемі бойынша оптималдығы.

Эксперт үшін ең қиын есеп, бұл тест өңдеу болып табылады. Тесттік тапсырма құрудың ең оңай тәсілді түсінуге тиісті тұрақты  формалау, жаттығуларды өңдеу.

Компьютерлік тесттердің типтері:

Білім моделіне тиісті 3 компьютерлік классты бөліп аламыз: знания, умения, навыки. Компьютерлік тестілеу типтерінің тапсырмасы тестілеу әрекетінің бір мәнді жауабы тәсілімен анықталады.

1. “Знания” блогы бойынша тесттік тапсырмалар типтері.
• альтернативті сұрақтар
• факті біліміне тиісті информативті сұрақтар
• формалды сруктурасы бар факт біліміне тиісті сұрақтар
• тақырып бойынша жауаптарды бақылайтын сұрақтар
• қандайда бір әдіспен жауапты бірден табуға болатын сұрақтар

2.“Навыки” блогы бойынша  тесттік тапсырмалардың типтері.

• стандарттық алгоритмдерге тапсырма
• әрекеттің орындалуы

Тест типін таңдау былай анықталады:

• құралдық тесттік программа негіздерімен
• пәндік облыс негіздерімен
• эксперт шеберлігімен

Бұл жағдайда тест үйрену ретінде былай қолданылады:

• үйрену
• бақылау

Оқытушы үшін тест:

• оқу процесінің корректісіне
• бақылау үшін көмекші тәсіл ретінде пайдалану
• үйрену үшін дидактикалық тәсіл ретінде пайдалану
• дистанциялық үйрену үшін

 

3 математикалық физика теңдеулері  пәнінен электрондық оқулық құру

3.1 Програманың бас формалары

 

Delphi –де  File/New/Application командасымен қолданып жаңа тіркемені ашамыз.Ашылған Form1 формаға Объекттер Инспекторында Name қасиетіне атау беругеде, бермеугеде болады. Бұл форма ашылған кезде онмен бірге Unit1  программалық модулі ашылады. Бұл модульге  кез-келген атау беріп сақтауға болады.Осы формаға келесі түрдегі компоненттерді қоямыз:

Компонент	Қасиет	Мән
Animate1	Active	true
	FileName	Өзіміздің кез-келген анимациялық  файлды орнатуға болады
SpeedButton1	Caption	Келесі бет

Form1 бетіне Animate1 компонентін қолданып, MacromediaFlash5 қолданбалы программасында жасалынға анимацияны   шақырамыз.Оның   шақыру жолы  (3.1-сурет)-те  көрсетілген.

(3.1-сурет)