Әкімшілік құқығы
ұғымы және оның зерттейтін мәселесі
Әкімшілік-құқықтық
нормалар және әкімшілік-құқықтық қатынастар.
Әкімшілік құқығы ұғымы және оның негізгі мақсаттары
жалпылай алғанда әкімшілік құқығы дегеніміз
— бұл басқару құқығы. Ол әкімшілік биліктің
қалыптасуы және қызмет етуі барысында
туындайтын қатынастарды реттеп отырады.
Әкімшілік құқықтың зерттейтін (шұғылданатын)
мәселесі мемлекеттік басқару органдарын
(атқарушы билікті) шымдастыру және олардың қызметі
барысында қалыптасатын қоғамдық қатынастардың
жиынтығы болып табылады, Әкімшілік құқығының нормалары атқарушы билік органдарың, сондай-ақ кәсіпорындарың, мекемелерді құру, қайта құру, тарату және
олардың басқару органдарымен өзара қарым-қатынас
тәртібін айқындайды. Әкімшілік құқығының
нормалары азаматтардың да көптеген құқықтарын:
олардың мемлекеттік қызметке кіру және
мемлекеттік қызметті өткеру тәртібін, мемлекеттік қызметшінің құқығы мен міндеттерін және
олардың жауапкершілігін айқындайды.
Әкімшілік құқықтың негізгі мақсаттары:
атқарушы биліктің жұмысты тиімді жасауына жағдайлар туғызу;
атқарушы биліктің демократиялық жолмен оңтайлы ұйымдастырылуын қамтамасыз ету;
азаматтардың, олардың бірлестіктерінің өз құқықтарын іске асыру үіпін басқару саласында жағдайлар туғызу;
азаматтар мен қоғамды мемлекет аппараты қызметкерлерінің әкімшілдік өктемдігінен, қиянаттарынан, салақтығынан қорғауды қамтамасыз ету.
Әкімшілік құқықтың
жүйесі мен көздері
Әкімшілік құқық,
құқықтық нормалардың күрделі жүйесі
— Жалпы және Ерекше бөліктерге жіктеледі.
Жалпы бөлігіне — әкімшілік құқық субъектілерінің
құқықтық жағдайын, басқарудың түрлері
мен әдістерін, әкімшілік мәжбүрлеуді,
заңдылықты қамтамасыз ететін тәсілдерді
реттейтін құқықтық нормалар кіреді. Әкімшілік
құқықтың Ерекше бөлігі — мемлекеттік
басқарудың нақты салаларындағы (ауыл
шаруашылығын, экономиканы, білім мен
ғылымды, денсаулық сақтауды, заңдарды
және т.б. басқару) қоғамдық қатынастарды
реттейтін нормалардан тұрады. Әкімшілік
құқық нормалары мемлекет органдары басып
шығаратын нормативтік актілерде болады.
Мемлекеттік органдар нормативтік актілерді
басып шығара отырып, құқықтық нормаларға
енген мінез-құлық ережелеріне зандық
күш береді. Әкімшілік құқықтың көздері
мыналар:
Қазақстан Республикасының Конституциясы. Конституциялық нормалар атқарушы билік органдарының қалыптасу негіздері мен қызметін, құзыреттерін, олардың мемлекеттік басқа органдармен және өзара қарым-қатынастары негіздерін айқындайды;
2001 жылы 30 каңтарда қабылданған Қазақстан Республикасының әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексі;
Қазақстан Республикасының заңдары;
Президент актілері (жарлықтар, заңдық күші бар жарлықтар, өкімдер);
Әкімшілік-құқықтық қатынастардың ұғымы
мен түрлері
Әкімшілік-құқықтық
қатынастар — бұл мемлекеттік басқару
аясында калыптасатын және әкімшілік-құқық
нормалары арқылы реттеліп отыратын қоғамдық
қатынастар. Бұл қатынастарға қатысушыларға
белгілі бір құқықтар мен міндеттер беріледі
және олар құқықтық қатынастардың субъектілері болып табылады. Атқарушы
билік органдары, мемлекеттік қызметкерлер,
қогамдық бірлестіктер, кәсіпорындары, мекемелер мен азаматтар
әкімшілік-құқықтық қатынастардың субъектілері
болып табылады. Құқық субъектілерінің
арасында нақты құқықтық қатынастар туындауы
үшін норманы іс-әрекетке келтіретін белгілі
бір іс-әрекеттер мен оқиғалар қажет. Бұл
іс-әрекеттер мен оқиғалар заңдық фактілер
деп аталады. Әкімшілік
құқығыбелгілеген ережелерді
бұзу — құқық
бұзушы мен тиісті мемлекеттік
орган арасында құқықтық қатынастардың
туындауына негіз болып табылады. Оларға
қатысушылардың құқықтары мен міндеттерінің
арақатынасына карай өкімшілік-құқықтық
қатынастар тік (тетелей) және көлбеу болып
белінеді. Егер құқықтық қатынастар субъектілерінің
біреуі ұйымдық жағынан екіншісіне бағынышты
болса (мысалы, облыстың әкімі мен аудан
әкімі), онда олардың арасында
тік (төтелей) қатынастар туындайды. Көлбеу
құқықтық қатынастарға қатысушылар ұйымдық
жағынан бір-біріне бағынышты болмайды
(мысалы, атқару билігі органы мен азамат).
Әкімшілік-кұкықтық қатынастардың бірсыпыра
ерекшеліктері бар: әкімшілік-құқықтық
қатынастардың бір тарабы міндетті түрде
атқарушы билік органы немесе оның лауазым
иесі болып табылады. Азаматтар арасында
әкімшілік-құқықтық қатынастар туындамайды.
Бір азамат екінші бір азаматтан белгілі
бір мінез-құлық ережелерін орындауды
талап еткенде әкімшілік-құқықтық қатынастар
осы азаматтар арасында емес, құқық бұзушы
мен хаттама толтырып құқық бұзушыны әкімшілік
жауапкершілікке тарта алатын мемлекет
органы арасында туындайды; әкімшілік-құқықтық
қатынастар әкімшілік құқықтың кез келген
субъектісінің бастамасы бойынша туындауы
мүмкін және бұл жағдайда екінші тараптың
келісімі міндетті шарт болып табылмайды.
Олар екінші тараптың қажет етуіне не
келісіміне қарамай-ақ туындауы мүмкін;
әкімшілік-құқықтық қатынастарға қатысушы
тараптарға олардың өздерінің құқықтары
мен міндеттерін бұзғаны немесе сақтамағаны
үшін санкция ретінде, әдетте, әкімшілік
немесе тәртіптік жауапкершілік шаралары
қолданылады; әкімшілік-құқықтық қатынастарға
қатысушылар арасындағы даулар, әдетте
әкімшілік тәртіппен, яғни соған өкілеттік
берілген атқарушы билік органдары және
олардың лауазым иелері арқылы шешіледі.
Сонымен, әкімшілік-құқықтық нормалар
мемлекеттік басқару қызметінің барысында
қоғамдық қатынастарда туындайтын заңдылық
пен мемлекеттік тәртіптің берік режімін
орнату және оларды қамтамасыз ету мүдделеріне
қызмет етеді. Жекелеген азаматтар арасында
әкімшілік-құқықтық қатынастар болмайды.
Әкімшілік-құқықтық қатынастардың бір
жағы міндетті түрде мемлекеттік басқару
органы болып табылады. Әкімшілік-құқықтық
нормалар әкімшілік-құқықтық қатынастардың
туындауына негіз болады. Соның өзінде
өкімшілік-құкыктьщ нормалар көбінесе
атқарушы билік аясында туындайтын қатынастарды
реттеп отырады.
Қазақстан Республикасының
ғылым және білім министрлігі
Л.Н.Гумилев атындағы
Еуразия Ұлттық Университеті
Реферат
Орындаған: ТПГС-21 тобы,Тұрсын
Е.Қ.
Қабылдаған:
Астана -2014