Дәрістер кешені

ТУ 38.101889-81 бойынша 1981 жылдан бастап қысқы дизель жанармайының ДЗП  маркасы шығарыла бастады. Оны жазғы  дизель жанармайының негізінде минус 5^оС алады.

Жазғы дизель жанармайын қыс мерзімінде қолдану үшін, оған қосындының (присадка) 0,01 үлесін қосса  сүзгіштік шек температурасын – 150^оС дейін, қату температурасын – 30^оС дейін төмендетуге болады.

Суық климатты аудандарда температура – 25....– 45^оС қолданатын жанармайларды ТУ 38.401-58-36-92 сәйкестеп 2 маркасын шығарады: ДЗп 15/25 ( – 15^оС қоюланатын негізгі дизельдік жанармай ал шектік, сүзегіштік температурасы – 25^оС) және ДАп – 35/ – 45 арктикалық дизель жанармайы.

9 кесте

Депрессорлық  қосындыларымен шығарылатын дизель жанармайларының сипаттамалары

 

Көрсеткіштер	Марканың мөлшері
	ДЗп	ДЗп-15/-25	ДАп-35/-45
	ТУ 38.101 889-81	Ту 38.401	-58-36-92
Цетандық саны, кем  дегенде	45	45	40
Айыру температурасы оС фракциялық құрамы 50 % 90 % (айыру соңы)	280 360	280 360	280 360
20оС – дағы жалпы қолданатын  дизельдер үшінкинематикалық  тұтқырлығы, мм2/с	3,0...6,0	1,8...6,0	1,5...5,0
Температура оС, артық емес қату қоюлану шектік сүзгіштілігі	30 5 15	35 15 25	55 35 45
Жабық тигельде тұтану температурасы Жалпы қолданатын дизельдер  үшін тпловоздықжәне су дизельдері үшін	40 62	40 35	35 30
Күкірттің массалық үлесі, % Жанармайдың I- түрінде Жанармайдың II- түрінде	0,2 0,5	0,2 0,5	0,2 0,4
Меркаптандық  шәйірлердің нақтылы  концентрациясы, мг/100см3	0,01 40	0,01	0,01
Кислотность мг КОН см3	5	5	5
Жанармайдың 1/100 иодтық сан, г	6	5	5
Күлденуі, %	0,01	0,01	0,01
Кокстену, 10 % қалдықта, %	0,3	0,2	0,2
Сүзгіштілік коэффициенті негізгі жанармай үшін қосындылы жанармай үшін	2,0 3,0	3,0	3,0
20оС тығыздылығы, кг/м3	860	860	840
Түрі, ЦНТ бірлігі бойынша	2,0	2,0	2,0

 

Ескерту: Барлық маркадарда күкірт сүтегі, суда еритін қышқылдар  мен сілтелер, су, механикалық қоспалар болмауы керек; мыс тілігіндегі  сынаққа шыдайды.

ТУ 38.1011348 – 89 бойынша  экологиялық таза дизель жанармайлары шығарылады. Бұл ТУ екі маркасы ДЛЭЧ-В және ДЛЭЧ қамтылған (10 кестені қара) жаздық пен қыстық ДЗЭЧ.

10 кесте

Экологиялық таза дизель жанармайының сипаттамалары

(ТУ 38.1011348 –  90)

Көрсеткіштер	Маркалардың мөлшері
	ДЛЭЧ-В	ДЛЭЧ	ДЛЭЧ
1	2	3	4
Цетандық сан, кем дегенде	45	45	45
Айыру температурасы оС артық болмағандағы фракциалық құрам 50 % 96 %	280 360	280 360	280 340
20оС кинематикалық түтқырлығы, мм2/с шектік сүзгіштілігі температура оС, жоғары емес	3,0...6,0 – 10 5	3,0...6,0 – 10 5	1,8...5,0 – 35 – 25
Жабық тигельдегі түтану температурасы оС, артық емес тепловоздар мен теңіздік дизельдерүшін Жалпы дизельдер үшін	40 62	40 62	35 40
Күкірттің массалық үлесі, % а.е Майдың І – түрінде Майдың ІІ – түрінде	0,05 0,1	0,05 0,1	0,05 0,1
Мыс тілікте сынау	шыдайды
Кислотность мг КОН/100 см3	5,0	5,0	5,0
Күлденуі, %	0,01	0,01	0,01
10% қалдықтың кокстенуі, %, артық емес	0,2	0,2	0,2
ЦНТ бірлігі бойынша  түсі	2,0	2,0	2,0
Механикалық қосындылар мен судың қосындысы	жоқ	жоқ	жоқ
20оС тығыздылығы, кг/м3	860	860	840
Құрамрамындағы ароматтық  көмір сутегі, %артық емес	20		10

 

11 кесте

ТУ 38№401-58-170-96 бойынша экологиялық қасиеті  жетілдірілген дизель жанармайларының  сипаттамалары

Көрсеткіштер	Маркалардың мөлшері
	ДЭК-Л	ДЭКп-Л	ДЭК-3	ДЭКп-3 – 15оС	ДЭКп-3 – 20оС
1	2	3	4	5	6
Цетандық сан, кем емес	49	45	49	45	45
Айыру температурасы, оС болғандағы фракциялық құрам 50 % 96 % (айыру соңы)	280 360	280 360	280 360	280 360	280 360
20оС-ғы кинематикалық тұтқырлығы, мм2/с	3,0-6,0	1,8-5,0	3,0-6,0	1,8-6,0	1,8-6,0
Температура, оС қату Шектік сүзгіштілігі	–10 –5	–35 –25	–10 –5	–25 –15	–35 –25
Жабық тигельдегі түтану температурасы  Жалпы дизельдер үшін тепловоздар мен теңіз  дизельдер үшін	40 62	35 40	40 62	35 40	35 40
Күкірттің массалық үлесі, % Майдың І – түрінде Майдың ІІ – түрінде	0,05 0,10	0,05 0,10	0,05 0,10	0,05 0,10	0,05 0,10
Меркаптандық күкірттің  массалық үлесі, %	0,01	0,01	0,01	0,01	0,01
Кислотность, мгКОН/100 см3	5,0	5,0	5,0	5,0	5,0
1/100 г жанармайдағы  иодтық сан, г	5,0	5,0	5,0	5,0	5,0
Күлденуі, % артық емес	0,01	0,01	0,04	0,04	0,04
10% қалдықтың кокстенуі, % артық емес	0,3	0,3	0,03	0,03	0,03
Сүзгіштілік коэффициенті (жанармайдағы қоспаны қоспастан  бұрын)	2	2	2	2	2
20оС тығыздылығы, кг/м3	860	860	860	860	860

 

Ескерту: Дизель жанармайларының  барлық маркалары үшін: күкірт сутегінің  қосындысы, суда еритін қышқылдар мен  су – жоқ; мыс тілігіндегі сынаққа  – шыдайды.

Жанармайлардың төменгі  температуралық қасиеттерін жақсартатын депроссорлық қоспалар негізінен шет елде шыққан винилацетатты этилен сополимерінен тұрады.

Европалық стандарт ЕN1996 жылдан бастап Европалық қоғамға  қарасты елдерде жүргізіледі. Стандарт дизель жанармайларының әртүрлі  климатты регионалдарда сай етіп шығаруын қарастырады. Жалпы дизель жанармайларына қойылатын талаптар болып:

         –  түтану температурасы 55^оС-дан кем болмауы;

•   10% қалдықтың көксенуі 0,3% артық болмауы;
•    күлденуі 0,01% артық болмауы;
•    су құрамы 200 ррт артық болмауы;
•    механикалық қоқыс 24 ррт артық болмауы;
•    мыс тіліндегі тотығуы – 1 класс;
•    тотықтық тұрақтылығы 25^г тұнуы/м³ артық болмауы.

Орташа климатты аудандарға арналып дизель жанармайларының  алты маркасы: А, В, С, Д, Е, F шығарылады да, әр қайсысының температуралық сүзгішіліктері + 5,0; – 5; – 10; – 15 және – 20^оС сәйкес.

Суық климатты аудандар үшін дизель жанармайларының бес  класы шығарылады. Олардың қасиеттері келесідей:

       Класс  .............................................0        1        2         3        4

       Қоюлану температурасы, ^оС ... –10,   –16,   –20,    –22,    –34

       Сүзгішілік  температурасының

     шегі, ^оС жоғары емес                 –20,   –26,   –32,    –38,    –44

1996 жылдан бастап Европада  дизел жанармайларының құрамындағы  күкірттерге шек қойылған – 0,05 % артық болмауға тиіс.

Бұл талаптарға еліміздегі ТУ 38.1011348-89 тура келеді.

Газтәрізді  жанармайлар мен майлар.

Автомобильдердің жанармай ретінде қысылған табиғи газдар мен  сұйытылған мұнай газдары қолданылады.

Газ тәрізді жанармайларды қолдану олардың бірнеше артықшылығы мен айқындалады. Жалпы отын-энергетикалық баланс бойынша мұнай үлесінің шамасы төмендейді; шығатын газдардың, зияндылығы кемиді; газтәрізді жанармайлардың детонациялық тұрақтылығы жоғары болып келеді және т.б.

Елімізде шығатын автомобильдер  үшін 27577–87 МЕСТ бойынша қысылған табиғи газ қолданылады (12-кестені қара).

12 кесте

Газобаллонды  автомобильдер үшін қысылған табиғи газ

Көрсеткіштер	Көрсеткіштердің мәні
Төменгі жану жылулығы, кДж/м3 ауамен салыстырғандағы тығыздылығы, кем дегенде есептелінген октандық саны, кем дегенде күкіртсутегісінің топтасуы, г/м3 артық емес меркаптандық күкірттің топтасуы г/м3 ден артық емес механикалық қоспалардың массасы мг/м3-ден артық емес судың қосындысы г/м3 артық емес	32600 ... 36000 0,56 ... 0,62 105 0,02 0,036 1,0 0,009

 

Қысылған табиғи газдарды пайдалану үшін ұшқын арқылы тұтанатын  карбюраторлы қозғалтқышты газбаллонды  автомобильдер ЗИЛ, ГАЗ шығарылады. Сонымен қатар КАМАЗ тобының  газдизельді қозғалтқыштарда да қолданылады. Оның үстіне газодизельді автобустардың қолдануы кенейе тгсуде екен ескеруіміз керек. Автобустар Икарус, ЛАЗ және ЛиАз қалалық маршрудтарда пайдаланатындары белгілі. Олардан шығатын зиянды қалдықтар неғұрлым аз болуға тиіс. Оларда жанармай ретінде сұйытылған мұнай газ қолданады. 13-кестеде сұйытылған мұнай газдарының негізгі көрсеткіштері: пропан-бутан (ПБА); пропан (ПА); этан-пропан (ЭПА) келтірілген.

13 кесте

Сұйытылған  мұнай газдарының сапалық көрсеткіштері

Көрсеткіштер	27576–87 МЕСТ		331011184–84–ТУ
	ПБА	ПА		ЭПА
Компонеттердің массалық үлесі Метан мен этанның  қосындысы Пропан Анықталмаған  көмірсутегінің қосындысы, артық емес Булардың  артық қысымдылығы, МПа, температура,   С о, артық болмаса + 45 + 30 + 5 – 20 35 40 Күкірттің және күкірт қосындыларының массалық үлесі Су мен  сілтемелердің бос қосындысы	– – 50/10   6     1,6     0,7     0,01 жоқ	– – 90/10   6       1,6     0,07   0,01 жоқ		– – 85/10   6         1,6     0,07 0,01 жоқ