Қылмыстық іс жүргізудің субъектілері

Жоспар

 

1. Кіріспе
2. Қылмыстық іс жүргізудің ұғымы.
3. Қылмыстық іс жүргізудің маңызы және міндеттері
4. Қылмыстық іс жүргізу заңы
5. Қылмыстық іс жүргізудің қағидалары.
6. Қылмыстық іс жүргізудің субъектілері.
7. Қылмыстық іс жүргізудегі дәлелдемелер.
8. Қылмыстық процеске қатысушылар
9. Қортынды
10. Қолданылған әдебиеттер

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

Бұл бағдарлама Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу, криминалистика, сот сараптамасы және жедел іздестіру қызметіне сәйкес қолданыстағы заң базасының теоретикалық жетістіктері қолданыла отырып жасалынған.

Бағдарламада қазіргі жағдайдағы қылмыстық іс жүргізу, криминалистика, сот сараптамасы және жедел іздестіру қызметінің негізгі бағыттары ескерілген.

Ол өзіне қылмыстық іс жүргізу, криминалистика, сот сараптамасы және жедел іздестіру қызметінің негізгі сұрақтарын қосады. Оған арнайы мамандық бойынша міндетті түрде оқылуға тиіс әдебиеттердің тізімі, нормативтік мәліметтер қоса тіркеледі.

Бағдарламаның құрылымы төрт тарауға таратылып көрсетілген: I – қылмыстық іс жүргізу; II – криминалистика; III – сот сараптамасы; IV – жедел іздестіру қызметі.

Бағдарлама Қазақстан Республикасы қылмыстарды тергеуді ұйымдастыру және қылмыстық іс жүргізу кафедрасында талқыланды және терілді.

Бағдарлама Қазақстан Республикасы Академиясының Ғылыми кеңесінің отырысында 2006 ж. 29 тамызда бекітілді. Хаттама № 7

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қылмыстық іс жүргізудің ұғымы.

Қылмыстық іс жүргізудің маңызы және міндеттері

 

Қылмыстық іс жүргізудің ұғымы және міндеттері (қылмыстық іс жүргізу).

Қылмыс жасағандығы үшін қылмыстық жауапкершіліктен бұлтарпауды қамтамасыз етуде қылмыстық сот ісін жүргізудің ролі. Қылмыстық жасалуына әсер ететін себептер мен шарттарды анықтау және қылмыстардың алдын-алуда шаралар шаралар қолдану.

Сот төрелігі және қылмыстық іс жүргізу. Олардың ара-қатынасы.

Қылмыстық іс жүргізу стадиясының ұғымы, оның жүйесі.

Қылмыстық іс жүргізу қылмыстық процессуалдық әрекеттердің жүйесі ретінде және құқықтыққатынастар. Қылмыстық іс жүргізудің субъектілері. Процессуалдық функциялардың ұғымы және түрлері.

Қылмыстық іс жүргізу құқығы.

Қылмыстық іс жүргізу құқығының заты және әдістемесі. Қылмыстық іс жүргізуде құқықтық реттеудің ерекшеліктері. Қылмыстық іс жүргізудегі ара-қатынастар.

Процессуалдық кепілдіктер және олардың маңызы.  Қылмыстық іс жүргізудегі тұлғаның құқықтарының кепілдіктері және олардың ҚР Конституциясындағы және қылмыстық іс жүргізу заңындағы ары қарай дамуы.

Процессуальдық нысан. Оның маңызы мен мәні..

Қылмыстық іс жүргізудің актілері және олардың түрлері.

Қылмыстық іс жүргізху құқығындағы ғылым. Қылмыстық іс жүргізу құқығындағы ғылымның заты, жүйесі, әдістемелері..

Қылмыстық іс жүргізху құқығындағы ғылымның міндеттері. Ғылымның тәжірибемен байланысы. Заңды жетілдіру мен дамытудағы және тәжірибелік қызметтің деңгейін көтерудегі ғылымның ролі. Қылмыстық іс жүргізудегі ғылымның, қылмыстық құқық, криминалистика, криминалогия, сот этикасы, сот медицинасы, сот психатриясы, сот статистикасы, сот психологиясындағы ғылыммен байланысы.

Қылмыстық іс жүргізу оқу пәні ретінде. Оқу пәні ретінде қылмыстық іс жүргізу курсының мазмұны және жүйесі.

 

Қылмыстық іс жүргізу заңы

 

Қылмыстық іс жүргізу заңы –қылмыстық іс жүргізу құқығының бастауы. Қылмыстық іс жүргізу заңының мазмұны. Қылмыстық іс жүргізу заңы мен қылмыстық іс жүргізу құқығының ара-қатынасы.

Сот ісін жүргізу сферасындағы құқықтық ықпал жасаудың тәсілдері. Қылмыстық іс жүргізудің өкілеттіктері. Қылмыстық іс жүргізудегі реттеу механизмінде сендіру, мәжбүрлеу және жауапкершілік.

Кейбір істің санаттарына қарай іс жүргізудің реттелуі. Жекелей стадиялардағы іс жүргізуді реттейтін жалпы ережелер мен норманың байланысы.

Қылмыстық іс жүргізудің нормалары. Олардың құрылымы. Нормадағы гипотез бен диспозицияның түрлері. Қылмыстық іс жүргізу нормасындағы санкцияның ерекшеліктері..

Қылмыстық іс жүргізу заңының шет мемлекеттің  азаматтарына және азаматтығы жоқ тұлғаларға қатысты қолданылуы..

Қылмыстық іс жүргізу заңының тиімділігі. Қылмыстық іс жүргізу заңының тиімділігін оқудың міндеттері және әдістемелері.

ҚР Жоғарғы Сотының Пленумы, қылмыстық сот ісін жүргізудегі ҚР Бас прокурорының бұйрықтары мен нұсқауларының маңыздылығы..

 

Қылмыстық іс жүргізудің қағидалары.

 

Қылмыстық іс жүргізу қағидаларының ұғымы және маңызы. Олардың қылмыстық сот ісін жүргізудің міндеттерін жүзеге асыруда және социалдық әділеттілікті жүргізудегі ролі.

Қылмыстық сот ісін жүргізу қағидаларын бекітудің құқықтық нысаны. Олардың нормативтік сипаттамасы. ҚР Конституциясындағы және қылмыстық іс жүргізу заңындағы бекітілген қылмыстық іс жүргізудің қағидалары. Қылмыстық іс жүргізудің әр түрлі стадияларындағы қылмыстық іс жүргізудің қағидаларын жүзеге асыру. Қылмыстық іс жүргізудің әр түрлі стадияларындағы жалпы шарттар мен қағидалардың ара-қатынастары.

Қылмыстық іс жүргізудің әдебиеттеріндегі қағидалар жүйесі туралы сұрақтар.

Қылмыстық сот ісін бастаудағы ізгілік.

 

Қылмыстық іс жүргізудің субъектілері.

 

Қылмыстық іс жүргізудегі субъектілердің ұғымы, оларды саралау.

Сот, прокурор, тергеуші, тергеу бөлімінің бастығы, анықтау органы, анықтуды жүзеге асырушы тұлға.

Сот сот төрелігі органы ретінде.

Прокурор. Қылмыстық сот ісін жүргізудегі прокурорлық қадағалау. Қылмыстық сот ісін жүргізудегі прокурордың міндеттері және өкілеттіктері.

Тергеуші. Оның өкілеттіктері. Тергеу бөлімінің бастығы. Оның өкілеттіктері. Анықтау органы. Анықтауды жүзеге асырушы тұлға. Оның міндеттері мен өкілеттіктері.

Соттардың, халық өкілдерінің, прокурордың, тергеушінің, анықтауды жүзеге асырушы тұлғаны сот ісіне қатысудан шеттеге әсер ететін жағдайлар. Шеттету, өздігінен бас тарту және оларды шешудің тәртібі.

Қылмыстық іс жүргізудегі қоғамдық ұйымдардың өкілдері және еңбек ұжымдары. Олардың құқықтары мен міндеттері, қылмыстық іс жүргізуге қатысудың нысаны.

Іс жүргізудің қатысушылары. Іс жүргізуге қатысушысының ұғымы.Қылмыстық сот ісін жүргізуге қатысушының процессуалдық мәртебесі. Қылмыстық іс жүргізуге қатысушылардың  процессуалдық мәртебесі.  Іс жүргізуге қатысушылардың құқықтарының кепілдіктері.

Айыпталушының процессуальдық мәртебесі. Кінәсіздік презумпциясы.

Сезіктінің процессуальдық мәртебесі.

Қорғаушы. Қорғаушының ұғымы. Қорғаушының міндетін орындауға мүмкіндігі бар тұлға. Қорғаушыны шақыру, тағайындау және ауыстыру. Қорғаушыдан бас тарту. Адвокаттың қатысуын істен шеттету жағдайлары.   Қылмыстық іс жүргізуге адвокаттың қатысуы, оның құқықтары мен міндеттері.Ұсталған, қамалған немесе айып тағылған мезеттен бастап қорғаушыны іске қатысуға жіберу. Алдын ала тергеу және сот ісін жүргізу барысында қорғаушының міндетті қатысуы.

Жәбірленушінің іс жүргушілік мәртебесі. Өкіл, оның процессуалдық мәртебесі. Жәбірленушімен айыпты қолдау.

Қылмыстық іс жүргізудегі азаматтық талап. Азаматтық талаптың ұғымы. Қылмыстық істерде оны тағудың негіздері мен тәртібі. Азаматтық талаптың ұғымы.

Азаматтық жауапкердің және олардың өкілдерінің процессуалдық мәртебесі.

Қылмыстық іс жүргізу қызметіндегі өзге де субъектілер. Олардың процессуалдық мәртебесі.

 

Қылмыстық іс жүргізудегі дәлелдемелер.

 

Қылмыстық іс жүргізудегі дәлелдемелердің жалпы теориясы. Қылмыстық іс жүргізудегі дәлелдеме теориясының ұғымы және мазмұны. Дәлелдемелік құқық.

Таным теориясы дәлелдеме теориясыныың танымы ретінде. Қылмыстық іс жүргізудегі ақиқаттың ұғымы және мазмұны. Ақиқатты анықтау – дәлелдеудің мақсаты. Істің мән-жайын жан-жақты, толық және объективті зерттеу міндеттері және қылмыстық іс бойынша ақиқатты анықтау кепілдіктері.

Қылмыстық іс бойынша дәлелдеу заты.

Дәлелдеменің ұғымы. Дәлелдемеге жатқызу және жіберілуі.

Дәлелдеу шегі. Дәлелдеу шегі мен затының ара-қатынасы.

Дәлелдемелерді саралау. Дәлелдеменің саралаудың тәжірибелік және маңызы және негіздері. Жанама дәлелдемелерді қолданудың ерекшеліктері.

Дәлелдеу процессінің ұғымы. Дәлелдемелерді жинау, тексеру және баға беру. Дәлелдемелерді жинау мен тексерудің тәсілдері. Дәлелдемелерді тексеру және жинау үшін ғылыми-техникалық құралдарды қолдану. Дәлелдеу барысындағы анықтауды жүргізуші тұлғаның, тергеушінің, прокурордың, соттың өкілеттіктері. Дәлелдеудің міндеттері. Дәлелдеу барысындағы кінәсіздік презупцияның маңызы. Айыпталушыға қатысты жиналған дәлелдемелердің жіберілмеуі.

Дәлелдеу барысында айыпталушының, қорғаушының, жәбірленушінің, азаматтық талапкердің, азаматтық жауапкердің қатыстырылуы. Дәлелдеу барысында басқа да тұлғалардың қатыстырылуы.

Соттың, прокурордың, тергеушінің, анықтауды жүзеге асырушы тұлғаның ішкі сенімі бойынша дәлелдемелерге баға берудің ұғымы және маңызы. Ішкі сенім – дәлелдемелерге баға берудің әдістемелері және дәлелдемелерге баға берудің нәтижелері ретінде. Іс бойынша қорытындының негізінің логикалық тәсілдері. Ішкі сенімнің гнесеологиялық және психологиялық аспектілері.

Заңның маңызы және дәлелдемеге баға берудегі құқықтық сенім. Тәжірибе қылмыстық сот ісін жүргізудегі таным және ақиқатты анықтаудың негізі.

Дәлелдемелердің қайнар көздерінің түрлері. Куәлардың айғақтары. Куә иммунитеті. Куәгерлер шеңбері. Куәнің айғағының мәні. Куә оның құқықтары, міндеттері және жауапкершілігі. Куәнің айғақтарын тексеру және бағалау.

Жәбірленушінің айғақтары. Сезіктінің айғақтарының маңыздылығы. Сезіктінің айғақ берудегі құқықтары мен міндеттері. Сезіктінің жауабын тексеру және бағалау.  

Айыпталушының айғақтары. Айыпталушының айғақтарының маңызы. Айыпталушының айғақ беру барысындағы өз кінәсін мойындауы, айыптаудың негізіне жатқызуға болатын шарттар. Келісім және оның іс жүргізудегі маңызы. Айыпталушының айғақтарын тексеру, бағалау.

Сарапшының қорытындысы. “Сарапшы”, “сараптама”, “сарапшының қорытындысы” ұғымдарының мазмұны. Сараптаманы тағайындаудың негіздері. Сарапшының қорытындысының заты. Сараптаманы міндетті тағайындау. Сарапшының құқықтары, міндеттері және жауапкершілігі. Сарапшыны шеттетудің негізі және тәртібі. Сарапшының, тергеу іс-әрекеттерін жүргізу барысында қатысатын маманнан айырмашылығы. Қосымша, қайта, комиссиялық, кешенді сараптамалар. Сарапшының қорытындысын тексеружәне бағалау.

Заттай дәлелдемелер. Ұғымы. Заттай дәлелдемелердің түрлері. Заттай дәлелдемелерді тексеру және бағалау. Заттай дәлелдемелерді сақтау. Қылмыстық істерді шешу барысында заттай дәлелдемелер туралы сұрақтар. Киноматериалдар, бейне, жазба.  Оларды дәлелдеме ретінде пайдаланудың тәртібі және шарттары. Киноматериалдар, бейне, жазбаларды тексеру және бағалау.

Сот және тергеу іс-әрекеттерінің хаттамалары дәлелдеме ретінде. Процессуалдық кепілдіктер олардың толықтығы мен жеткіліктігі. Сот және тергеу іс-әрекеттерінің хаттамаларын тексеру және бағалау.

Құжаттар. Құжаттардың заттай дәлелдемелерден айырмашылығы. Құжаттарды тексеру. Құжаттарды бағалау..

 

 

 

 

 

 

 

Қылмыстық процеске қатысушылар

Қылмыстық процесс — күрделі процесс, оған әр түрлі адамдар қатысады. Қылмысқа қатысушыларды үш топқа бөлуге болады.

1. Қылмыстық процеске  қатысушы мемлекеттік органдар  мен лауазымды адамдар. Оларға  сот және мемлекеттік органдар  мен қылмыстық қудалау қызметін  жүзеге асыратын лауазымды тұлғалар  жатады (прокурор, тергеу бөлімінің  бастығы, тергеуші, анықтау органы, анықтау органының бастығы, анықтаушы).

2. Өз құқықтары мен  мүдделерін немесе өздері білдіретін  құқықтар мен мүдделерді қорғап  процеске қатысушылар (күдікті, айыпталушы, қорғаушы, жәбірленуші, жеке айыпталушы, азаматтық талапкер, азаматтық жауапкер, кімелеттік жасқа толмаған айыпталушының (күдіктінің) заңды өкілдері, жәбірленушінің, азаматтық талапкер мен жеке  айыптаушының өкілдері, азаматтық  жауапкердің өкілдері).

3. Қылмыстық процеске  қатысушылардың үшінші тобын  шартты түрде үш шағын топқа  бөлуге болады.

Бірінші топ — дәлелдемелер ұсыну бойынша міндеттерін орындайтын процеске қатысушылар. Оларға: куәгерлер мен сарапшылар жатады; Екінші топ — іс жүргізу әрекеттеріне жәрдемдесу үшін тартылатын процеске қатысушылар. Олар: куәгерлер, аудармашылар, мамандар, сот отырысының хатшылары, кепілшілер, тану жүргізетін статистер және т.б. Үшінші шағын топ — сот шешімдерін орындауға қатысатын мекемелер мен ұйымдар және соған орай үкімді орындау кезінде туындайтын іс жүргізу мәселелерін шешуі қатысатындар. Бұл топты: үкімдер мен қаулыларды нақтылы орындауды жүзеге асыратын әкімшілік өкілдері, сотталушының науқастануы, мүгедектігі немесе ауруханаға орналастыру бойынша комиссияның өкілдері және т.б. құрайды.

Анықтау және алдын aлa тергеу — бұл анықтау органдары мен өкілетті органдардың сотқа дейінгі әрекеттері. Бұл әрекеттің негізі Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу кодексінде (ҚІЖК) белгіленген. Мұнда шектерде қылмыс жасаған адалдарды қылмыстық жауапкершілікке тартужәне істің мән-жайының жиынтығын анықтау, белгілеу және бекіту жөніндегі өкілеттіктерінің іс жүргізуі анықталған. Қылмыстық процеске қатысушылардың әрекеті толықтай заңмен реттеледі.

Қылмыстық топқа қатысушылардың құқықтары мен міндеттері[өңдеу]

Өзіне қатысты қылмыстық іс қозғалған не ұстау жүзеге асырылған, не айып тағылғанға дейін жолын кесу шарасы қолданылған адам күдікті болып танылады. Заңда күдіктіге көптеген құқықтар берілгеп. Оның құқықтары мынадай: