Қазақстан Республикасы
ғылым және білім министрлігі
Қазақ мемлекеттік қыздар
педагогикалық университеті
Реферат
Тақырыбы: Әйелдер қылмыстылығының жағдайы,
динамикасы және құрылымы.
Орындаған: 310 топ студенті
Калдибекова К.
Тексерген: Баймырзаева Ж.
Алматы 2012ж
Жоспар:
Кіріспе
1. Әйелдер қылмыстылығының
жағдайы, динамикасы және құрылымы.
2. Қылмыскер әйелдердің
жеке тұлғалық көрсеткіші мен
мінез құлқы.
3. Әйелдер қылмыстылығының
себептерi.
4. Әйелдер қылмыстылығын
ескерту.
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Әйелдердiң қылмыстық
мiнез-құлқы жеткiлiктi меңгерiлмеген. Сонымен қатар қоғамға
қайшы, соның iшiнде әйелдердiң қылмыстық
мiнездерi қоғамға, отбасына керi әсерiн
тигiзiп жатыр. Әйелдер қылмыстылығы –
қоғамның, оның рухының салауатты жүрiс
–тұрысының көрсеткiшi, адамзат құндылығының
негiзiне деген қатынасы. Әйелдердiң бейәлеуметтiк
жүрiс-тұрысы өсiп келе жатқан ұрпаққа
салғырт әсерiн тигiзедi. Әйелдер мен кәмелетке
толмағандар қылмыстылығының арасында
тығыз байланыс бар. Кейiнгi жылдары әйелдер
қылмыстылығының өсу қарқыны байқалады,
сондай-ақ кәмелетке толмаған қылмыскерлер
арасындағы қыздардыңда саны өсуде. Қыздар
iшкiлiкке, маскүнемдiкке, нашақорлыққа,
жезөкшелiкке белсендi түрде салынатын
болып кеттi, жеке адамға қарсы қылмыстарды
да сирек жасайтын болды. Әйелдермен жасалатын
қылмыстардың алдын алудың тиiмдiлiгi әлсiз,
арнаулы ескеру шаралары өте сирек қолданады
және жоспарланады. Сонымен бiрге, ҚР Заңының
19 бап (1тармағына) сәйкес “Қоғамдық қауiпсiздiк,
яғни Қазақстан азаматтарының өмiрiнiң,
денсаулығыныңжәне мүдделерiнiң қорғалуы
және де оларға зардап келтiруге бейiм
қауiп-қатерден қазақстан қоғамын құндылығын
қорғау, мемлекеттiк органдардың меншiк
нысанына қарамастан кез келген органдардың
лауазымды адамдардың және азаматтардың
олардың құқықтары мен бостандықтарының
кепiлдiктерiн, жеке қауiпсiздiгiн нығайтуға
бағытталған әрекеттерi және шешiмдерiмен
қамтамасыз етiледi. Оның үстiне берiлген
мiндеттiң шешiмiн Қазақстан Республикасындағы
ең жоғарғы құндылық болып адам, оның өмiрi,
құқықтары мен бостандықтары болып табылатыны
туралы (ҚР Конституциясы 1-бап) конституциялық
ереженi орындау ретiнде де қарастыру керек.
Әйелдер қылмыстылығының
жағдайы, динамикасы және құрылымы.
Әйелдердiң қылмыстық
жүрiс-тұрысы еркектердiң қылмыстылығынан
көлемi және қылмыстың сипатымен, әдiсiмен
және оны жасау құралымен қылмыстық қол
сұғудағы құрбанды таңдаумен ерекшеленедi.
Әйелдердiң қылмысына көбiнесе отбасылық-тұрмыстық
және соған сәйкес жағдайлар жиi ықпал
жасайды. Бұл ерекшелiктер қоғамдық қатынастардың
жүйесiнде әйелдiң тарихи бейiмделген орнымен,
оның әлеуметтiк рөлi және қызметтерiмен,
оның биологиялық және психологиялық
қабiлетiмен ерекшеленедi. Алайда әйелдердiң
қылмыстық мiнезiнiң таралымын, сипаты
және әдiстерi, қоғамға қауiптiiк дәрежесi
өзгеруiне байланысты, әйелдердiң әлеуметтiк
өмiр жағдайы мен өмiр салты өзгередi.
Статистикалық мәлiметтер
бойынша, ақырғы 15 жылдың iшiнде жыл
сайын әйелдердiң қылмыстық жауапкершiлiкке
тартылуының едәуiр санының өсуi
байқалады. Ендеше, 2000 жылдың 12 айында
тек Қарағанды облысы бойынша
10258 адамның қылмыс жасағандығы анықталды,
олардың – 1428-i әйел кiсiлер (1999жылға –
9755 және 1161-ге сәйкес келiп тұр). Әйелдер
қылмысының көптеп тараған түрi болып
бөтеннiң мүлкiн ұрлау (әйелдер қылмысының
жалпы құрылымының 15%-iн құрайды), сенiп
тапсырылған мүлiктi иелену және ысырап
ету, алдау немесе сенiмге қиянат жасау
жолымен мүлiктiк залал келтiру (18-20%); тұтынушыларды
алдау (13-14%). Бiрақ бiр нәрсенi ескеру керек,
ресми статистика әйелдер қылмыстылығын
айқын жағдайын толығымен ашпайды. Көптеген
қылмыстар (ұрлықтар, әсiресе ұсақ-түйектерi)
ашылмайды және тiркелмейдi. Өз мүддесi
үшiн қылмыстарды әйелдер көбiнесе жұмыс
орындарында жасайды, яғни әртүрлi мiндеттердi
орындау мұқтаждығымен және себебiмен.
Ұрлықтың төрттен үш бөлiгi қалалардан
орын алады, өйткенi, ауылды жерлерде сауда
нүктелерi, қоғамдық азықтану кәсiпорындары
едәуiр аз екендiгi айтпасақта түсiнiктi.
Жалпы тұрғыда кiрiстердi немесе басқа
да салық салынатын объектiлердi жасырғаны
үшiн қылмыстық жауапкершiлiкке тартылған
әйелдер 60,9% құрады. Әдеттегiдей бұлар
иеленген лауазмының мамандығы бойынша
жоғарғы және орта арнайы бiлiмi бар , есеп
тапсыру және сауда-қаржының iсiмен
1 жылдан артық шұғылданған жеке фирмалардың
жергiлiктi кәсiпорындардың, серiктестердiң,
кооперативтердiң бухгалтерлерi сауда
кәсiпорындарының меңгерушiлерi. Барлық
жағдайларды бұл қылмыстың жасалу схемасы
бiрдей десекте болады: бұл келген не
кеткелi тұрған тауардың бiр бөлiгiн
жасыру, не салықтан түскен пайданың
көлемiн түсiрiп жiберу мақсатында есеп
бойынша ақша құралдарының қозғалысы
туралы есептiлiктi қасақана жымқыру,
қызметтiк жұмыспен пара алу да байланысты.
Бұрын көбiнесе әйелдер пара алушылықта
пара берумен және делдал болумен айналысса,
қазiр пара алушылардың саны көбейiп кеттi.
Көрiп тұрғанымыздай, мұны әйелдердiң әлеуметтк
белсендiлiктерiнiң өсуiмен байланыстыру
керек, онымен бiрге, құқық қорғау аясымен
де, қанша дегенмен пара алушы әйелдердiң
арасында сотта iстейтiндерi, прокуратура
және IIО-ры қызметкерлерi де аз емес екен.
Жалпы кiсi өлтiру жиынтығында, әйел кiсiлердiң
шектi салмағы мұнда бесе есе төмен. Мысалы,
әйелдердiң тұрмыстық қылмыстылығында
орын алатын мiнездерiнiң жағдайлығы, жылдамдығы
өндiрiстi қылмыс жасайтын әйелдерге
жұғымсыз. Олармен жасалған қылмыстар,
қажеттi психологиялық байланыстарды
анықтау, жеке қарым-қатынастар, өз әрекеттерiнiң
нақты құпиялылығы және қатысушылармен
өзара қарым-қатынастарын өзiне қамтитын
дайындау әрекеттерiнiң айырмашылығы бар.
Мұндай микро әлеуметтiк ортадағыәйелдердiң
созылған қылмыстық әрекеттерi әйелдерде
қылмыс жасауда кәсiби қабiлеттердi қалыптастырды.
Ауылды жерлерде қылмыстылық едәуiр төмен
дәрежеде. өйткенi ол жердегi тығыз әлеуметтiк
байланыстар өзiнен өзi әлеуметтiк бақылаудың
элементi ретiнде қызмет етедi. Отбасы-тұрмыстық
ортада – ауылды жерлерде әйелдер
жеке адамға қарсы қылмыстарды да, бөтеннiң
мүлкiн ұрлаудыда жасалады, бiрақ осыған
сәйкес iс әректтер қалаға қарағанда қоғамның
пiкiрiмен қатал түрдебағаланады. Оның
үстiне, ауылды жерде қылмыс жасаған және
сотталған әйелдер, босатылғаннан кейiн
ауылға үйлерiне қайтпай, басқа жерлерде,
көбiне қалаларда жиi қалып қояды. Жалпы
жауапкершiлiкке тартылған әйелдердiң
арасында әйелдер тобының қылмыстылығы
26% құрады.Тергеумен және сотпен анықталмаған
тұлғалармен қатысып, қылмыстық жауапкершiлiкке
тартылғандығы үшiн 4,1% қылмыс жсаған әйелдердiң
фактiсi өзiне назар аудартады. Әйелдер
үшiн типтiк қылмыстар – жаңа туған баласын
өз анасының өлтiруi (ҚР ҚК 97-бабы), басқа
кiсi өлтiру түрлерiне қарағанда, бұл қылмыс
ауылды жерлерде көп тараған. Әдетте, мұндай
iс әрекеттi тамағы жоқ, көйлегi көп, отбасысы
жоқ жас әйелдер жасайды. Бiрқатар жағдайларда
бұл қылмыстардың арқасында еркектiң бейнесi
тұрғанын байқауға болад, көбiнесе бұл
бiрге тұрушысы, немесе ойнасы, бұл ауыр
қылмыстар үнсiз келiсiмсiз, жасалады, бiрақ
әдетте әйел оның атын тамайды. Таңдамалы
мәлiметтер бойынша, жиырмасыншы жылдармен
салыстырғанда қылмыстар саны үш есе өстi.
Ақырғы жылдардың күрделiрек
қарқыны – бұзақылық үшiн сотталған
әйелдердiң өсiмi: қылмыскерлер арасында
3%, ал сотталған бұзақылар арасында
5-6%. Еркектер сияқты, әйелдер әдетте бұзақылықты
мас күйiнде жасайды. Бiрақ, бұл кездейсоқ
мас күйiнде емес, жүйелi маскүнемдiктiң,
қоғамға қарсы өмiр салтының, болмыстағы
әрқашан керi жүрiс-тұрысының нәтижесiнде
жасайды. Көптеген бұзақылықта кiнәлi әйелдер
бұрын қылмыстық және әкiмшiлiк жауапкершiлiкке
тартылғандар. Олардың бұзақылық әрекеттерi
топтың көзiне түсу ниетiмен, олар өте қымбат
тұратын пiкiрлер мен бағалаулармен жиi
себеп етiледi. Кәмелетке толмаған әйелдердiң
қылмыстылығын зерттеу, бас бостандығынан
айыру орындарында жасаған қылмыстары
үшiн жазасын өтегендердiң жартысынан
көбi ұрлық үшiн отырғандар. Олардың арасында
көпшiлiгi зорлықшыл және қасақана күш
қолдану қылмыстар: кiсi өлтiру, қарақшылық,
ұрлықта кiнәлiлер. Ересек әйелдердiң қылмыстылығымен
салыстырғанда жеткiншек қыздардың қылмыстылығының
ерекшелiгi, кейiнгiлердiң арсында бөтеннiң
мүлкiнұрлаушылар аз екендiгiнен анықталады,
бiрақ зорлауда қатысқандары үшiн сотталғандары
төрт есе және бұзақылық әрекеттер жасағандары
екi есе көп. Қазiргi кезде үйiнен қашып,
қаңғырып, жезөкшелiкпен айналысып, маскүнем
болып , есiрткiге дәйiктеп, жыныстық өмiрi
өзгерте бастайтын қыздармен келiншектердiң
көбеюi қоғамға өте қауiптi. Орта есеппен
8-ден 15%-ке дейiн қылмыс жасаған әйелдер
– кәмелетке толмағандар. Шамасы 70% қылмыстар
топтарды жеткiншек қыздармен жасалады.(см.
Проблемы борьбы сЭ. Преступлениями в
Казахстане. Алматы, 1996, стр. 78).
Еркектер мен әйелдердiң
бұрынғы соттылықтарының саны
туралы мәлiметтердi салыстырғанда
қызығарлық қарқын айқындалды: еркектерде
әйелдерге қарағанда бiршама соттылық
саны көбiрек, ал көп санды соттылығы бар
тұлғалардың арасында еркектер мен әйелдердiң
үлесi бiрдей. Ендеше, еркектердiң-51%-iде
5 соттылық, әйелдерде-3,2% алты, 1,9% сәйкес,
жетi 1,3 және 1,2, сегiз 0,6 және 0,6%, тоғыз 0,6
және 0,7%. Көрiнiп тұрғандай көрсеткiштер
теңдесуде, ал тоғыз және одан да көп соттылықтар
жанында – бұрын сотталғандар еркектер
үлесiнен асып түседi. Қылмыстың қайталануының
әйелдер арасыдағы ең жоғары деңгейi ұрлық
жасағандар арасынд,а, ең төменгiлерi –
кiсi өлтiрушiлер арасында. Сотталған әйелдер
жасы туралы мәлiметтер бойынша, көптеген
бостандығынан айырылғандар 25-49 жас топтарына
кiредi (68%). Сотталған еркектермен салыстыру
олардың арасында жасына байланысты топтар
20-39 жасты көрсеттi. Бұл орта жастың
айырмашылығындада көрiнiс тапты: әйелдерде
36,3 жас және еркектерде 32,3. зерттеулер
нәтижесi бойынша, (И.В. Корзун жүргiзген)
әйелдер – жасына байланысты келесi дәрежеде
таратылды: 14-17 жас – 15,4%, 18-24 жас – 13,3%,
25-30 жас – 13,8%, 31-40 жас 26,7%, 41-50 жас – 27,7%,
50-ден жоғары жас – 3,1%.Ең криминогендi
топтар – 30-дан 40 жас және 4,-тан 50-ге дейiн
жастар болып табылады.
Көрсетiлген жас топтарының
криминалды белсендiлiктерi олардың
еңбектiк және қоғамдық қызметiнiң
әлеуметтiк қарым қатынастардың аясын
кеңейтумен байланыст; әйелдер қылмыстық
жолға кешiрек жалпы алғанда түседi.; ал
қылмыс жасағаннан кейiн әдеттегi қылмыстық
ортаға түсiп қана, әлеуметтiк роцесстердiң
жаңаруына еркектерге қарағанда қиын
берiледi; өмiрлiк қиындықтар, отбасының
ақаулары, жеке өмiрiнiң ққалыптаспауы
және өзге тұрмыстық келеңсiздiктер жоғары
жастағы әйелдермен өткiр қабылданады,
қылмыс үшiн оңай жолды жаратады; құқық
қорғау органдары және соттар ауыр қылмыстардан
басқа бiрiншi қылмыстары үшiн әйелдерге
адамгершiлiк танытады және бас бостандығынан
айырмайды, ал қалған қылмыстарды бiраз
уақыт өткеннен кейiн, әйел үлкенiрек жасқа
жеткенде жасай бередi (мұнымен бас бостандығынан
айырылған әйелдер, еркектерге қарағанда,
көбiрек жоғары жас деңгейiнде екендiгi
түсiндiрiледi). Кiсi өлтiру үшiн басқаларға
қарағанда 18-24 жас(29,5%) және 30-39 жас (23,2%),
ұрлық үшiн –30 жасқа дейiн(60-60%) әйелдер
сотталады. Елдi мекеннiң жалпы сауаттылық
деңгейiн көрсететiн көптеген қылмыскер
әйелдердiң жоғары және орта арнаулы бiлiмдерi
болады. Көптеген қылмыскер әйелдердiң
мамандығы бар. Сотталғандарда iрi ұрлық,
пара алу үшiн ең жоғарғы саралау бар және
таңқарлығы ауыр зорлықшылығы қылмыстар
үшiн де. Шамасы 40% сотталған әйелдердiң
қылмыс жасау кезiнде нақты жұмысы болмаған
(оның iшiне түсiнiктi себептермен, үй бикелерi
кiрмейдi) жұмыс iстемейтiндер және оқымайтындар,
әсiресе кәмелетке толмаған қылмыскерлер
арасында көп.Қылмыс жасау кезiнде әйелдердiң
жартысынан көбiсi тұрмысқа шықпағандар
болған. Бәрiнен азы, өзiнiң жаңа туған сәбиiн
өлтiрген тұрмысқа шыққан әйелдер. Осы
барлық жас әйелдер жоғары емес бiлiктiлiк
және бiлiм деңгейiнде тұр.
25-30% бас бостандығынан айыруға
сотталған әйелдер әртүрлi психикалық
аномалиямен абыржыған. Көбiнесе
бұл маскүнемдiк, психопатия, олигофренин,
орталық жүйке жүйесiнiң зақымдануы, бассүйек-мидың
залалдану салдары. Бiздiң байқауымызша,
кәмелетке толмағандар арасында аномальды
қылмыскерлер бiршама көбiрек. Жалпы
айтқанда, әйелдер үшiн сырттан қараған
адамдардың баға беруi өте қажет. Және
осы болса, адамдар қандай көзбен қарайды.
Бiрақ оларда мiнездi демонстрациялау жоғарыда,
ол мiнезге бақылау жасау төмендеген. Демокративтiк
агрессивтiкте сирек көрiнiс таппайды,
қорғану қызметiн атқарады және өзiн-өзi
тұрақтандыру мақсатын жүзеге асырады.
Өзiн тұрақтандыруға деген қажеттiлiк,
адамгершiлiк iстерiнiң бiрден бiр күштi стимулы
бүкiл өмiр салтына әсер ете отырып,
қылмыскерлерде кедергi, қысыңқы болып
қалады. Бұл жай ғана еркектерге ұнауға
тырысу емес не басқа әйелдерден жақсы
көрiну емес. Бұл дәлелдеуге өз болмысын
өмiрдегi өз орнын бекiтуге тырысу.
Қылмыскер әйелдердің жеке
тұлғалық көрсеткіші мен мінез құлқы.
Қылмыскер әйелдер үшiн
тұрақтылы, аффектiлiк, психозақымдаушы
қайғылар және жоғары қызбалық
әдеттен болып табылады. Бұл қажеттi
жағдайларды немесе жеткiлiксiз тiркеулердi,
үәреншiксiз қабылдауға және өмiрлiк жағдайларды
балауға, өз құқықтарының салдарын дұрыс
болжамауға, үрiс-тұрысының ойламсыздығы
және жиынтықсыздығына әкеп соғады. Әйелдер
еркектерге қарағанда өз жағдайын жақсартуға
құштарлау келедi. Осыдан олардың жоғары
дабылы, абыржу және сенiмсiздiгi пайда
болады.
Себептiлiктiң
мiнезi және мазмұны бойынша
әйелдер арасынан қылмысқа шамалап
мыналарды бөлуге болады:
а) жеке тұлғаның күш көрсетушiлiк
түрi – бұзақылық әрекеттер, кiсi өлтiру
және денеге тұрмыстық жағдайда зиян келтiру,
бала өлтiрудi жасаған әйелдер, бұл тұлғалар
адам өмiрiне оның құнды мүдделерiне,
денсаулығына, денеге қол сұғылмаушылығына
керi қатынастағылар;
б) пайдакүнемдiк күш қолданушылық
түрi - өз мүддесiне жету, бәрiнен бұрын
мүлiктiң пайдаға, соның iшiнде адам өмiрiнiң
құндылығына бағытталған әлеуметке қарсы
анықамалармен күштi ұғынылған жеке тұлғаның
едәуiр қоғамға қауiптi түрi;
в) пайдакүнемдiк түрi – қылмыскерлердiң
пайдакүнем түрлерiне жататындар, соның
iшiнде отбасы мүдделерiн қамтамасыз ету
қажеттiлiгiмен байланысты түрi. Отандық
зерттеулер бұл категория бойынша көп
пайызы отбасылар дейдi. Лауазымдық қылмыстар
үшiн қылмыстық жауаптылыққа тартылған
тұлғалардың көпшiлiгi жанұялы адамдар
(әйелдер-85%, ерлер-96%) және кәмелетке толмаған
балаларымен (әйелдер арасында-82%, ерлер
арасында-77%);
г) мәжбүрлi түрi – объектiсi
есiрткiлер, iшiмдiк, еркек жеке тұлғасы
болатын таза психилогиялық болу арқылы
жасайтын әртүрлi қылмыстық құбылыстар
осы қылмыс өкiлдерi үшiн сәйкес келедi;
д) абайсыз түрi – құқықтық
жазбаларға жеңiлтектiк-жауаптылықпен
қарау – кездейсоқ, абайсыз қылмыскерлердiң
көп бөлiгiн құрайды.
Жеке тұлғаның тұрақты криминогендi
себептiлiк бағыттылығы бойынша әйелдер
арасында былай бөлу:
а) өзiнiң бұрынғы жалпы мiнездемесiмен
кездейсоқ ағымды жағдайлардың нәтижесiнде
қылмыс жасайтын, кездейсоқ әйел-қылмыскерлер;
б) жеке тұлғаның
келеңсiз өтпелi жағдайларының
және өмiр сүруiнiң әсер етуiнде
қылмыс жасайтын жағдайлы қылмыскер-әйелдер;
в) әлеуметтiк
қолдаған жүрiс-тұрыстың нормаларын
жалтарған, оларды ұғынбаған тұрақсыз
қылмыскер-әйелдер;
г) қылмыс
жасау арқылы алдына қойылған
мақсатты шешуге қатты тырысқан
кәсiпқой әйел қылмыскерлер.