Сыбайлас жемқорлық ұғымы

 

     Қылмыстың топтық  объектiсi – бұл қылмыстық заңмен  арнайы қарастырылған нормалар  тобымен қорғауға алынған бiртектi қоғамдық қатынастардыә жиынтығы. Топтық объект қылмыстың белгiлi бiр топтары қол сұғатын бiртектi мүдделердiң не игiлiктердің тобын құрайтын жалпы объектiнiң бөлiгi. Қоғамдық қатынастардың бiртектi екендiгi мүдделердiң бiр типтi болуымен анықталуы мүмкiн. Қылмыстың топтың объектiсi ҚК-тiң Ерекше бөлiмiнiң жүйесiн құрастыруда маңызды болып табылады, өйткенi Ерекше бөлiмнiң тарауларға бөлiнудiң негiзiне нақ осы топтық объектiнiң белгiлерi алынған. ҚК-тiң Ерекше бөлiмiнiң әрбiр тарауында қорғалатын мүдделер бiр тектес объектiлер бойынша шоғырланған. Мысалы, топтық объектiлерге – жеке адам, меншiк, қоғамдық қауiпсiздiк, экономикалық қызмет саласындағы қоғамдық қатынастар жатады.

 

 Тағы бір назар аударатын  жағдай ол «Сыбайлас жемқорлықпен  күрес туралы» Қазақстан Республикасының  Заңының сыбайлас жемқорлыққа  жаєдай туєызатын қўқық бўзушылықтар  және олар їшiн жауапкершiлiк негіздерін атап көрсеткендігі. Мемлекеттiк мiндеттердi атқаруєа уәкiлеттiк берiлген адамдардың немесе соларєа теңестiрiлген адамдардың мынадай:

 

      1) басқа мемлекеттiк  органдардың, ўйымдардың қызметiне  заңсыз араласу;

 

      2) аталєан адамдардың  не олардың жақын туыстары мен жекжаттарының материалдық мїдделерiн қанаєаттандыруєа байланысты мәселелердi шешу кезiнде өздерiнiң қызметтiк өкiлеттiгiн пайдалану;

 

      3) мемлекеттiк және  оєан теңестiрiлген қызметке кiрген  және онда жоєарылатылєан кезде  заңда көзделмеген артықшылықтар беру (тамыр-таныстық, отбасылық жақындық);

 

      4) шешiмдер әзiрлеу  мен қабылдау кезiнде заңды  және жеке тўлєаларєа заңсыз  артықшылық көрсету;

 

      5) кiмге болса да  табыс алуєа байланысты кәсiпкерлiк  және өзге де қызметтi жїзеге асыруда заңдарда көзделмеген кез келген жәрдем көрсету;

 

      6) мемлекеттiк мiндеттерiн  атқару кезiнде алынєан ақпаратты, егер ол ресми жариялауєа жатпайтын  болса, жеке немесе топтық мїдделерге  пайдалану;

 

      7) берiлуi заңдарда  көзделген ақпаратты жеке және заңды тўлєаларєа беруден негiзсiз бас тарту, оны кешiктiру, бўрыс немесе толық емес ақпарат беру;

 

      8) жеке немесе  заңды тўлєалардың табыс етуi заңдарда көзделмеген ақпаратты  бўл тўлєалардан талап ету;

 

      9) мемлекеттiк қаржы  ресурстары мен материалдық ресурстарды жекелеген кандидаттардың немесе қоєамдық бiрлестiктердiң сайлау қорына беру;

 

      10) жеке және заңды  тўлєалардың арыз-өтiнiштерiн қараудың  және өз қўзыретiне кiретiн өзге  де мәселелердi шешудiң заңда белгiленген  тәртiбiн әлденеше рет бўзу;

 

      11) жоєары тўрєан  ресми адамдардың лауазымдық  өкілеттіктерін пайдалана отырып  мїліктік пайда, игіліктер не  артықшылықтар алу їшін аталєан  адамдарєа сыйлықтар тарту және  қызметтен тыс қызмет көрсету;

 

      12) жеке немесе  заңды тўлєаларєа олардың қўқықтары мен заңды мїдделерiн iске асыруда көрiнеу кедергi жасау;

 

      13) кәсiпкерлiк қызметтi мемлекеттiк реттеу, сондай-ақ оєан  бақылау жасау өкiлеттiгiн сондай  қызметтi жїзеге асырушы жеке  немесе заңды тўлєаларєа беру;

 

      14) мемлекеттік бақылау мен қадаєалау міндеттерін мемлекеттік орган мәртебесі жоқ ўйымдарєа беру;

 

      15) қызметi немесе  жўмысы жөнiнен жоєары немесе  төмен тўрєан не өздерiмен өзге  де тїрде тәуелдi лауазымды адамдармен  ақша немесе өзге де мїлiк  салынатын сипаттаєы қўмар ойындар ойнауєа қатысу әрекеттерi сыбайлас жемқорлыққа жаєдай туєызатын қўқық бўзушылықтар болып табылады.

 

Сыбайлас жемқорлыпен байланысты қылмыс түрлеріне: Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 307- бабының ескертуіне сай келесі қылмыс құрамдары жатады: 176-бабы үшінші бөлігінің г) тармағында (Сенiп тапсырылған бөтен мүлiктi иеленiп алу немесе ысырап ету ), 192-бабы екінші бөлігінің (Жалған кәсіпкерлік) в) тармағында, 193-бабы үшінші бөлігінің а) тармағында (Заңсыз жолмен алынған ақша қаражатын немесе өзге мүлiктi заңдастыру), 209-бабы үшінші бөлігінің а) тармағында (Экономикалық контрабанда), 307-бабында (Қызмет өкiлеттiгiн теріс пайдалану), 308-бабының төртінші бөлігінің в) тармағында (Билiктi не қызметтiк өкiлеттiктi асыра пайдалану), 310-315-баптарында (Кәсiпкерлiк қызметке заңсыз қатысу, парақорлықпен байланысты қылмыс құрамдары, Қызметтiк жалғандық жасау, Қызметтегi әрекетсiздiк), 380-бабында (Билiктi терiс пайдалану, билiктiң асыра қолданылуы немесе әрекетсiздiгi) көзделген қылмыстар жатады. Барлығы 13 қылмыс құрамы.

 

Қылмыстық заң келесі функцияларды жүзеге асырады:

 

Негiзгi функциясы болып қорғаушылық функциясы табылады. Қорғаушылық функция қол сұғушылық жасау қылмыстық жауаптылыққа әкеп соғатын оъектiлердi қорғауға бағытталған. Қорғаушылық функциямен қатар қылмыстық заә реттеушiлiк функцияны атқарады. Яғни, белгiлi бiр мiнез-құлық ережелерiн бекiте отырып, қылмыс пен жазаға байланысты туындайтын қатынастарды реттеп отырады.

 

 Қылмыстық заң сонымен бiрге  ескертушiлiк функцияны жүзеге асырады. Қылмыстық заңдарды шығару және оларды бұқаралық ақпарат құралдары, насихаттаудың өзге құқықтың нысандары арқылы көпшiлiк халыққа жеткiзу азаматтардың құқықтық санасына елеулi ықпал етедi. Халық осылайша қандай әрекеттердi заң шығарушы жеке адам, қоғам мен мемлекет үшiн қауiптi және зиянды деп санайтындығын түсiне алады. Ескертушiлiк функция моральдық жағынан тұрақсыз адамдарды қылмыс жасаудан жазамен қорқыту арқылы ұстап тұру рөлiнен де көрiнедi, қылмыстық заңның тәрбиелiк функциясы осы ескертушiлiк функциясымен тығыз байланысты.