Қол өнердегі әдістемелік ерекшеліктер

 Қазақ ұлттық қол  өнері адам баласына өзінің  бай тарихы, терең мазмұны, сан  қилы ерекшеліктері, рухани, естетикалық,  эмоционалдық, интеллектуалдық тұрғыда  әсер етіп, олардың тұлғалық және  сапалық қасиеттерін дамыта түседі. Қазақ халқының қолөнері сонау ескі заман тарихы мен бірге өсіп, біте қайнап келе жатқан өте бай қазына болып саналады. Ол тек қазақ халқының емес, сондай – ақ туысқан орта азяи халықтарымен ұлы орыс халқының қол өнерімен ұштасып жатады. Қазақ халқының тарихы, басқа халықтардыңкі сияқты өндірістік қатынастар дамуының шежіресі болып табылады. Қазақ халқында қолөнердің қалыптасу кезеңдерін Қазақстан тарихымен байланыстыруға болады.

 Жалпы тарихқа енер  болсақ, ерте кездегі адамдардың  үнемі жоқшылықта, кемтарлықта, қиыншылықта  болғанын байқай аламыз. ежелгі ата – бабаларымыз табиғатқа тәуелді болды: яғни күн көзіне жылынды, аң етін, шөп – шегінді қорек етіп отырды, таудағы үңгірлерді баспана ретінде пайдаланды. Ағаш пен тасты қару жарақ етуі үшін, шақпақ тастарды от тұтандыру үшін қолданды.

Халқымыз қолөнерді  ертеден қастерлеп бағалай білген. Атадан балаға ұласып келе жатқан осы  дәстүр кейбір жерлерде ұмытыла бастаған сияқты. Қазіргі дизайнерлер, суретшілер неге қазақтың ұлттық нақыштағы ою-өрнегін  қолданбайды, өзінің туындыларына кірістірмейді. Сыртқы жарнамада, үй жиһазында үй интерьерінде аз қолданауда, кейбірі тіпті қолданбайды. Көпшілігі Европалық немесе шығыстық (Қытайлық) стильді таңдайды. Бұған себеп дизайнердің тұтынушыға ұсынатын стилі де осындай. Ұлттық стилдегі ұсынысы болмаса, ол үйлесімсіз, көңілге қонымсыз болып келеді. Ал дизайнер қайдан шықты, қайдан оқып келді? Әрине өзімізден. Сондықтан айналып келгенде бар қателік оқытқан ұстаздан болып тұрған сияқты. Бұған тосқауыл қою жолы баршылық, соның бірі бейнелеу өнерінің мәртебесін көтеру қажет, халқымыздың қолданбалы қол өнерін барлық мектептерде жүйелі түрде оқытуды енгізу арқылы. Біз бұдан не ұтамыз, менімше біріншіден, жас ұрпақтың ұлттық сана сезімін қалыптастырамыз, екіншіден, жас таланттың жолын ерте ашамыз, үшіншіден, жалпы өнерге баға беруші қарапайым халықтың өнерге деген көзқарасын тереңдетеміз. Бүгінгі таңда қолөнер туралы, ою-өрнек туралы танымдық кітаптар бар, бірақ мектептегі балаларға арналған кітаптар жоқтың қасы. Орта мектептерде қолөнерге қызығатын жастар көп, соларға жол көрсететін, үйрететін білікті ұстаз аз.

 Бейнелеу өнерінің  әртүрлі салалары көп. Мысалы, ағаш өңдеу, жүн,қыл өңдеу. Бұл  тек ұлттық өнерге қатысты  саласы. Осылардың барлығына дерлік  ортақ ою-өрнек. Халықтың ұлттық  нақышын көрсететін, өзге ұлттан ерекшелейтін ою-өрнек.

 

 Қазақ халқының  ою-өрнектерінің тарихын қазақ  ғалымдарының ғылыми түрде саралай  бастағанына небәрі елу жылдың  жүзі болыпты. Төл өнерімізді зерттеуге Еуропа ғалымдары мен жиһангездері елеулі үлес қосты. Мысалға айтсақ, В.Вопсалов, А.Хедона, саятшы Дженкинсон, Р.Карутц, С.Дудин, В.Радлов, М.В.Рындин т.б. Олар қазақтың ою-өрнектерін ғылыми тұрғыдан талдап, шығу тегіне сипаттама беруге тырысқанымен олардың жасаған тұжырымының бәріде қазақ ою-өрнектерінің ішкі ұлттық табиғатын, мазмұнын аша алмаған еді. Бұл орайда қазақ ою-өрнегін алғашқы рет зерттеген қазақ ғалымы Т.Бәсенов былай дейді: «Қазақ ою-өрнегін зерттеуде әр уақыттың, әр саланың ғалымдары көп еңбек етті. Бірақ бұл зерттеулер халық ою-өрнегінің жұмбақ тілін жете түсіне, шынайы сырына үңіле алмады. Олар өз ойларын халқымыздың өнер кілтін ашатын тума тілде емес, шетелдік жат тілде, өзге халыққа деген астамшылық көзқараспен саралады. Өнерін зерттеп отырған халықтың тілімен зерттеушінің ойы мен тілінің үндестік таппауы көптеген бұрмалаушылыққа, тіпті елеулі ағаттықтарға әкеп соқтырды». Осыған қарағанда осы өнердің зерттелмеген қырлары мен қайта қарастырылатын мәселелері бар екенін аңғартады. Әрине, тәуелсіздік алғаннан бері халқымыздың жанашыр ғалымдары көп еңбектер жасай бастады.

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер 

 

1. Арғынбаев X. Қазақ халқының қол өнері ғылыми зерттеу еңбек- Алматы: Өнер; 1987-1286.

2. Әмиргазин Қ. Қолданбалы көркем өнер. Алматы РИК 1995.-50 6.

3. Әбдуалиева Ш. Халық қол өнері. Алматы. Рауан 1992-120 б.

4. Әбдіғапбарова Ү.М. Казақтың ұлттық ою-өрнектері (оқу құралы).- Алматы; Өнер, -1999 ж., 152 бет.

5. Балкенов Ж. Халық мұрасындағы ұлттық өрнек және рең ғылыми әдістемелік монография, КарГУ, Қарағанды. 1996 ж.

6. Еспенбетов Б. Шидің сәндік сипаты. Білім және еңбек № 7, 42-43 б., Алматы, 1988.

7. Еспенбетов Б. Оқушыларды халықтың қолданбалы өнеріне баулу. Бастауыш мектеп, №9,10 б., Алматы, 1988.

8. Еспенбетов Б. Ұрпағымыз ұмытпасын. Бастауыш мектеп №1 27-28 б., Алматы, 1990.

9. Еспенбетов Б. Халықтың қол өнері туралы, Казақстан мектебі № 7, 63-656, Алматы, 1991.

10. Жәнібеков У. Культура казахского ремесла — Алматы: Өнер, 1982.- 1486.

11. Қазыханова Б. Эстетическая культура Казахского народа- Алматы: Казақстан, 1973-2236.

12. Қасиманов С. Қазақ халқының қол енері - Алматы: Қазақстан, 1969,-2486.

13. Маргулан А.Х. Казахская юрта и ее убранство.М.:Наука, 1964, с.12.

14. Маргулан А.Х. Казахское народное прикладное искусство. Алматы: Өнер; т. 1,1986, с. 256.

15. Муканов М. Казахские домашние художественные ремесла. Алматы: Қазақстан, 1979.-1206.

16. Тәжімұрат Ә. «Шебердің қолы ортақ». Алматы. «Қазақстан» 1997 ж. 95 б

17. Өстеміров К. «Еңбекке баулу» 4 – сынып. Алматы: Атамұра, 2000 – 142 – 146 б.

18. Ислямов О. «Жүн қолөнері технологиясының сарамандық жұмыстары», «Білім - образование», Алматы – 2001 ж. №2, 33 – 35 бет.

19. Қазақстан мектебі «Ши тоқу өнері», - 2002 ж. №7.

20. Народное декоративно – прикладное искусство казахов (под.ред.Н.Б.Нурмухамедова /2-,; Аврора, 1970 – 207 б.).