Әкімшілік құқық пәні, әдісі және жүйесі

МАЗМҰНЫ  
 
I Кіріспе  
II Негізгі бөлім 1.1. Әкімшілік құқық пәні, әдісі және жүйесі.  
1.2. Әкімшілік құқық субьектілері.  
1.3. Қазақстан Реапубликасындағы мемлекеттік қызмет  
ұғымы және қағидаттары.  
III Қорытынды  
Пайданылған әдебиеттер тізімі   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

    Әкімшілік құқық – бұл қоғамдық қатынастардың ерекше тобын  реттеуге арналған ҚР құқықтық жүйесінің саласы.  Олардың басты ерекшелігі олар:

     Әкімшілік  құқықтың пәні -  бұл мемлекеттік басқару сферасында   туындайтын, дамитын және тоқтатылатын  қоғамдық   қатынастар.

      Әкімшілік  құқықтың пәніне мына қатынастарды   жатқызуға болады:

1)  Атқарушы билік органдарының ұйымы байланысты;

2) Басқаруда атқарушы билік органдарының  әкімшілік – биліктік өкілеттіліктерді жүзеге асыру  барысында және  азаматтармен, мемлекеттік және мемлекеттік емес  ұйымдармен өзара  әрекеттерінде  туындайтын;

3) Әкімшілік құқық  бұзушылықтарды   істегені үшін  туындайтын;

        Әкімшілік  құқық  үшін тән құқықтық реттеу әдістері:

1) Билік әдісі – бағындыру, немесе  тура бұйыру  әдісі ( қатынастар әкімшілік құқықтың шегінде біреуінің екіншісіне бағынуына  тұрғызылады);

2) Ұсыну  әдісі (басқару  субъектісінің ұсыныстары  егерде оны  басқару екінші  қатысушысы қабылдаған жағдайда  заңды күшке ие болады)

3) Келісу әдісі (өзара  бағыныштылықта болмайтын  қатысушылар арасында)

4) Теңдік  әдісі (мемлекеттік механизмнің  бір  деңгейінде  тұратын  субъектілер  әкімшілік келісімшарт түрінде  бірлескен әрекеттерді қабылдайды)

     Әкімшілік құқықтың  жүйесі -  бұл салаларды құрайтын салашықтарға жиыстырылған топтар – құқықтық институттар бойынша  бөлінген  құқық нормаларының  ғылыми – ұйымдастырылған  жиынтығы – біртұтас  нормативті  құрылым.

      Әкімшілік  құқықтың қайнар көздері –  бұл басқару қатынастарының субъектілерінің  мінез – құлық ережелері көрсетілген  және бекітілген мемлекеттік билік   ресми түрде мақұлдаған нысандар.

 

      Құқықтың қайнар көзі болып табылуы үшін  әрбір осындай нысанда бірқатар мынадай белгілер болуы қажет:

1) Субъектілердің  белгілі бір категориялары  орындау үшін  міндетті  бір немесе бірнеше мінез – құлық ережелері (құқық нормалары) болуы қажет.

2) Осындай  болуы  үшін  мемлекеттік билік ресми түрде  мақұлдауы қажет.

Әкімшілік құқықтың басқа құқық салаларымен  арақатынасы -  әкімшілік құқық бірыңғай жүйенің  құрамды бөлігі бола отырып құқық  салаларының барлығымен өте  тығыз байланысты.

      ҚР Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексінің 28 бабына сәйкес Әкімшілік құқық бұзушылық – бұл  мемлекеттік немесе қоғамдық тәртіпке, белгіленген басқару  тәртібіне  қол сұғатын, құқыққа қайшы, кінәлі әрекет немесе әрекетсіздігі, сол үшін заңнамада әкімшілік жауаптылық қарастырылған.

     Әкімшілік құқық бұзушылық ерікті мінез –құлық актісі – іс-қимыл болып табылады және мінез – құлықтың екі аспектісінен тұрады: әрекет немесе әрекетсіздік. Әрекет-бұл міндеттерді, заңды талаптарды белсенді о орындамау, сонымен қатар тиым салушылықты бұзу (мысалы, егінді улау немесе ауыл шаруашылық дақылдарын жою, көкнәр немесе сораны заңсыз егу және өсіру). Әрекетсіздік  -бұл міндеттемелерді бәсең орындамау, мысалы, мемлекеттік статистикалық байқауды жүргізуден бас тарту, өндіріс қалдықтарын көму бойынша және ағынды суларды төгудің талаптарын орындамау. Әкімшілік құқық бұзушылықты жасау әкімшілік жауаптылықтың, тұлғаға әкімшілік жаза  қолданудың  фактілік негізі болып табылады(нормативті негізі – құқық нормасы, соған сәйкес әкімшілік жауаптылық  белгіленеді және қолданылады).

   Әкімшілік құқық  бұзушылықтың негізгі белгілері:

1) қоғамдық қауіптілік -  бұл іс — әрекеттің қоғамның, мемлекеттің, азамататрдың мүдделеріне зиян келтіруі, мысалы, ұсақ бұзақылық, мас күйінде  көлік құралдарын басқару

2) құқыққа қайшылық –  құқық нормасын бұзатын іс-әрекеттерді жасауы

3) кінәлілік – бұл ерікті, саналы іс — әрекет. Кінә тұлғаның істеген ісіне және оның салдарына психикалық қатысын білдіреді. Іс-әрекетті құқық бұзушылық деп  деп тану үшін оның  ерік-жігерлік және саналы көрініс екендігін анықтау қажет, яғни саналы ойлайтын адамның психикалық қызметінің нәтижесі екендігін анықтау қажет.

4) жазаланушылық – бұл  іс-әрекет әкімшілік құқық бұзушылық деп танылады, егерде оны істегені үшін заңнамада әкімшілік жауаптылық қарастырылған болса.

5) жаппай өріс алуы  (массовость) — бұл егерде қандайда болмасын іс-әрекетті істеудің таралуы, жаппай өріс алуы  қоғамдық қатынастарға  қауіп төндірсе, заң шығарушы  осы қатынастарға қорғалатын мәртебе  беруге мәжбүр, заңнамалық түрде мінез-құлық ережесін  бекітуге және   оны бұзғаны үшін жауапкершілік белгілеуге  мәжбүр болады.

Әкімшілік құқық бұзушылықтың құрамы — бұл әкімшілік жауапкершілікке тартатындай жеткілікті белгілердің (элементтердің) жиынтығы.

 

 

 

 ҚР Әкімшілік  құқығының субъектілері – бұл  әкімшілік құқық реттейтін басқарушылық қатынастарға қатысушы жеке тұлға немесе ұйым.

Оның мынадай  түрлері бар:

1)   жеке тұлғалар – бұл ҚР азаматтары, шетел азаматтары және азаматтығы жоқ тұлғалар;

2) ұжымдық субъектілер – оған мыналар жатады: мемлекеттік ұйымдар (атқарушы мемлекеттік басқару органдары, мемлекеттік (қазыналық) ұйымдар мен мекемелер, олардың лауазымды тұлғалары) және мемлекеттік емес ұйымдар (қоғамдық бірлестіктер, жергілікті өзін-өзі басқару органдары, коммерциялық ұйымдар және олардың қызметкерлері)       

 Әкімшілік құқықтың  субъектілерінің әкімшілік - құқықтық  мәртебесі азаматтардың құқықтық мәртебесінен басталады, сондықтан да «азамат» ұғымын анықтап алуымыз қажет. Заң әдебиеттерінде және заңнамада ол, біріншіден  адамның қандайда болмасын мемлекетке тиістілігін білдіреді, адамның мемлекетпен  тұрақты саяси –құқықтық қатынасын білдіреді; екінішіден, «азамат»  деп  құқықтың кейбір салаларында қандайда болсын сфераларда  нақты құқықтар берілген жеке тұлға. Дәл осы мағынада ол әкімшілік құқықта да қолданылады, өйткені әкімшілік құқықта азаматтығы жоқ тұлғалар мен шетел азаматтары да оның субъектісі болып табылады.       

 Азаматтар өмір  бойында барлық мемлекеттік органдармен,  соның ішінде мемлекеттік басқару  органдарымен соқтығысады, өйткені олар азаматтар үшін көбінде мемлекет өзі сияқты көрінеді.  Мемлекеттік органдармен қарым-қатынасқа түскенде азаматтардың көптеген құқықтары  жүзеге асырылады, және керісінше,  олардың  қызметтерінде азаматтардың құқықтары мен бостандықтары  декларация болып қалыптасуына әкеледі. Қазақстанның қазіргі уақыттағы дамуы азаматтық қоғамды қалыптастыруға, құқықтық мемлекетті орнатуға,  адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарының  мемлекет мүддесі алдында басымдылығын тануға ұмтылуымен сипатталады. Адамның құқықтарын қорғау үшін  өмір сүретін мемлекет рөлін қайта ойластыру азаматтардың мүдделеріне қызмет ету керектігін көрсетеді, мемлекет пен азаматтың өзара қарым-қатынастарының мәнін  түбірімен қайта өзгерту қажеттілігіне әкеледі. Бұл жерде әкімшілік құқықтың маңызы өте зор болмақ, өйткені әкімшілік – құқықтық нормалар ғана мемлекет пен азаматтар арасындағы қатынастарды реттейді; азаматтардың конституциялық құқықтары мен бостандықтарын дамытады және бақылайды; адамның құқықтары мен бостандықтарын жүзеге асыру механизмін құрастырады, мысалы, адамның өмір сүруге құқығы сияқты табиғи құқығының өзі де кейбір жағдайларда әкімшілік – құқықтық нормалармен байланыстырылады: өмірдің басталу сәті  мен аяқталу сәті Денсаулық сақтау органдарымен анықталады; білім алу сияқты конституциялық құқықты жүзеге асыру білім туралы заңнамада және басқа да нормативті – құқықтық актілерде бекітілген бірқатар әкімшілік құқық нормаларымен  байланыстырылған.

      Әкімшілік құқықтың  құрамдас бір бөлігі мемлекеттік  қызмет болып табылады. Мемлекеттік  қызмет — мемлекет қызметінің  бір саласы және мемлекеттік  қызметшілердің мемлекеттік органдардағы  биліктің міндеттері мен функцияларын  іске асыруға бағытталған лауазымдық  өкілеттілігін атқару жөніндегі  қызметі болып табылады.

      Мемлекеттік қызметшілердің  құқықтық жағдайларын Қазақстан  Республикасының 1999 жылғы 23 шілдедегі  Заңы реттейді.

      Қазақстан Республикасында  мемлекеттік қызметтің ұйымдастырылуы  мен атқарылуы келесі принциптерден  негіз алады: заңдылық, қазақстандық  патриотизм, мемлекеттік қызмет  жүйесінің біртұтастығы, азаматтар  құқықтарының, бостандықтарының және  заңды мүдделерінің мемлекет  мүдделері алдындағы» басымдылығын; Республика азаматтарының мемлекеттік  қызметке қол жеткізуе және  өз қабілеттері мен кәсіби  даярлығына сәйкес мемлекеттік  қызмет бойынша жоғарылауға тең  құқығы және Заңның 3-ші бабында  айтылған тағы басқа принциптері.

     Мемлекеттік қызметшілер  лауазымдарының кұрамына мемлекеттік  қызметшілердің саяси және әкімшілік  лауазымдары кіреді. Мемлекеттік  саяси қызметшілердің мемлекеттік  қызметке тағайындау, не сайлау  негізінде кіруі, ал мемлекеттік  әкімшілік қызметке орналасуы  конкурстық негізде жүргізіледі.  Мемлекеттік қызметке кіретін  адамдарға мынадай талаптар қойылады: олар Қазақстан Республикасының  азаматтары болуы, жасы 18-ден кем  болмауы, қажетті білімі, кәсіби  даярлық деңгейі болуы керек  және т. б.

 

 

 

 

 

 

 

 

        Пайданылған әдебиеттер

 

1. ↑ “ Құқықтану: Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 10-сыныбына арналған окулық /А. Ибраева, Г. Өлібаева, Қ. Айтхожин. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2006. ISBN 9965-33-638-5
2. Қазақстан Республикасының Еңбек Кодексі. 2007 жылғы мамырдың 15-сі № 251-ІІІ = Трудовой Кодекс Республики Казахстан от 15 мая 2007 года № 251-ІІІ : введен в действие Законом РК от 15 мая 2007 года № 252-ІІІ. - (2011.06.01. берілген өзгерістер мен толықтыруларымен). - Алматы : ТОО "Изд. LEM", 2011. - 291 б
3. Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі : 1997 жылғы 16 шілде №167-1. - Алматы : Изд-во "Норма-К", 2011. - 176 б