Дәрістер кешені

Ескерту: 1. Марганец қосындысы  тек марганецтік детонаторлы  қарсы  бензиндер үшін анықталады.

               2. Госрезерв пен Қоғаныс Министрлігінің ұзақ сақтауға (5 жыл) арналған автомобильдік бензиндердің индукциондық мерзімі кем дегенде 1200 мин болуға тиіс.

4- кесте

Бензиннің кластары бойынша сипаттамалары

Көрсеткіштер	класс					Сынау әдісі
	1	2	3	4	5
Бензиндердің қаныққан буларының қысымы, кПа	35–70	45–80	55–90	60-95	80–100	1756-52 мест бойынша немесе 28781-90 мест АSTM D 323-94 АSTM D 4953-93 EN 12
Айыру темпера-турасы оС фрак-циондық құрамы	35	35	мөлшерленбеген			2177-82 МЕСТ бойынша,  немесе АSTM D 86-95 ИСО 3405-88
Айыру шегі оС жоғары емес 10% 50% 90% Қайнауының соңы, оС жағ.емес Колбадағы қалдықтың  көлемдік үлесі, % шығындармен қалдықтар, % немесе буланған бензиннің көлемі %, температура 70 оС 100 оС 180 оС  кем емес	75 120 190                     10-45 15-65 85	70 115 185                     15-45 40-70 85	65 110 180         215   2   1   15-47 40-70 85	60 105 179                     15-50 40-70 85	55 100 160                     15-50 40-70 85	2177-82 МЕСТ бойынша немесе ASTM D 86-95 ИСО 3405-88
Булану индесі, жоғары емес	900	1000	1000	1200	1200	EN 228 б.7.

 

 

5 кесте

Экологиялық көрсеткіштері  жетілдірілген бензиндердің сипаттамалары

Көрсеткіштер	АИ-80 ЭК	АИ-92 ЭК	АИ-95 ЭК	АИ-98 ЭК	Ярмарка 92Е	Ярмарка 95Е
	ТУ 38.401-58-171-96  ТУ 38.301-25-41-97
1	2	3	4	5	6	7
Моторлық әдісі бойынша октандық саны, зерттеу әдісі бойынша	76,0 80,0	83,0 92,0	85,0 95,0	88,0 98,0	83,0 92,0	85,0 95,0
Қорғасын құрамында, г/дм3, артық емес	0,010	0,010	0,010	0,010	0,010	0,010
Буланған бензиннің  көле-міндегі фракциондық құрамы, % темпер-сы 70 оС 100 оС 180 оС Бензиннің қайнау темпе-ратурасының  соңы,  оС, артық емес	10-50 35-70 >85     215	15-50 40-70 >85     215	15-50 40-70 >85     215	15-50 40-70 >85     215	15-50 40-70 >85     215	15-50 40-70 >85     215
Колбадағы көлемдік қалдық, % а.е.	2,0	2,0	2,0	2,0	2,0	2,0
Бензинның қаныққан бу-ларының  қысымы, кПа: жаз айларында 1 сәуір. 1 қазанға шейін;  қыс айларында 1 қазаннан 1 сәуірге шейін	35-70	35-70	35-70	35-70	35-70   60-100	35-70   60-100
Бу тығынының индексі   жаз айларында қыс айларында	950 1250	950 1250	950 1250	950 1250	950 1250	950 1250
Нақтылы шәйірлердің  қосындысы, мг/100 см3, өндіру орнында, арт. емес	5,0	5,0	5,0	5,0	5,0	5,0
Өндіру орында бензиннің  индукциондық кезеңі, мин	360	360	360	360	360	360
Күкірттің массалық үлесі, %, артық емес	0,05	0,05	0,05	0,05	0,05	0,05
20оС-ғы тығыздылығы, кг/м3,артық емес	780	780	780	780	780	780

 

Ескерту: Бензиндердің бардық маркалары үшін: мыс тілігінде (пластина) сынау–шыдайды; жоғары еритін Қышқылдар  мен сілтелер, мехникалық қоспалар мен су – жоқ.

2.3Бақылау сұрақтары.

1. Бензиндерді сипаттап бер.
2. Бензиндер қандай қасиеттерді қамту керек.
3. Жану жылуы дегеніміз не, оны  қалай анықтайды.
4. Бензиннің қай маркасы сақтауға тиімді. 

2.4Әдебиеттер тізімі:

Негізгі әдебиеттер

7. Кузнецов А.В. Отын және майлағыш материалдар. – М.: Колос, 2004
8. Колесник П.А. Автомобиль көлігіндегі материалтану, 3-ші басылым, өзгерт. және толыққан. – М.: Транспорт, 1980. – 260 б.
9. Итинская Н.И., Кузнецов Н.А. Отын, майлар және техникалық сұйықтарға нұсқау. – М.: Колос, 1982.
10. Инженерлік факультет студенттеріне арналған отын және майлағыш материалдар бойынша зертханалық жұмыстарды орындауға әдістемелік нұсқаулар. – Алматы: КазАШИ, 1995.
11. Кузнецов А.В. Отын және майлағыш материалдар бойынша практикум. - М.: Агропромиздат, 1987.
12. Обельницкий А.М. Отын және майлағыш материалдар. – М.: Высшая школа, 1982.

 

Қосымша әдебиеттер

7. Васильева Л.С. Автомобильдың  эксплуатациялық материалдары. –  М.: Транспорт, 1987.

Итинская Н.И. Отын, майлағыш материалдар және техникалық сұйықтар, , 2-ші басылым, өзгерт. және толыққан. М.: 1974.

8. Итинская Н.И., Кузнецова Н.А. Автотракторлық эксплуатациялық материалдар.

Литвинов А.А. Жанармай материалдарын азаматтық авиацияда  қолдану негіздері. – М.: Транспорт, 1987.

 

 

 

 

3- Дәріс  Дизельдік жанармайлар, қасиеттері оған қойылатын талаптар. Газ отындары.

3.1Дәрістің мақсаты: Дизельдік жанармайлар, қасиеттері оған қойылатын талаптарымен және газ отындарымен таныстыру.

3.2Қаралатын сұрақтар және қысқаша мазмұны:

1. Дизельдік жанармайлардың қасиеттері және оларға қойылатын талаптар.
2. Газ отындары.

Бензиндер сияқты, керосин  де әртүрлі ауырырақ көмір сутегін  қоспаларынан тұрады. Керосиннің құрамына кіретін көмір сутегінің молекуласындағы  атомдар саны 9-дан 16-ға дейін, қайнау температурасы 150^оС ден 315^оС ге шейін.

Керосиннен де ауыр мұнай  фракциясын дизельдік жанармай дейді. Дизельдік жанрамайдың құрамына кіретін көмір сутегінің молекуласындағы  атомдар саны 15...25 аралығында болады да, қайнау температурасы 190^оС ...350^оС дейін жетеді.

Дизельдік жанармайларға  келесі талаптар қойылады: үздіксіз жанармайды қозғалтқышқа жетуін қамтамасыз ету; жақсы  қоспа құрастыру; қоспаның жеңіл  тұтануы; қозғалтқыштың жұмсақ жұмыс  істеуін қамтамасыз ету. Дизельдік  жанармай жанғанда жану камерасына және форсунка (бүркегіштің) тұмсығында күйдірмелер (нагар) мен қатар олардың қабырғаларында болмауы тиіс. Сонымен қатар қозғалтқыш тетіктеріне тотығу зардабын келтірмеуге тиіс.

305-82 МЕСТ бойынша автотракторлық  дизельдердің жұмыс істеу жағдайларына  қарай және жанармайлардың кеңінен қолдануына байланысты дизельдік жанармайлардың келесі маркалары шығарылады:

Л – О^оС ден жоғары температура пайдаланатын дизельдер үшін жазғы жанармайлар;

З –  қысқы, ауаның температурасы  минус 30^оС және одан төмен болғанда пайдалану үшін дизельдерге ұсынылады;

А – арктикалық, ауаның температурасы минус 50^оС және одан төмен болғанда пайдалану үшін ұсынылған.

құрамындағы күкірттің мәні бойынша дизельдік жанармайлары екі топқа бөлінеді:

1. күкірт құрамы 0,2 % кем;
2. күкірт құрамы 0,2  ... 0,5 % дейін.

Цетандық сан.

Дизель отындарының  өздігінен тұтануы, оның цетандық саны бойынша бағаланады.

Бағалау әдісі әсіресе  жедел жүретін дизельдердің өздігінен  жанатын отындар үшін бензиндердің детонациялық тұрақтылығын анықтау  әдістеріне сәйкес жүргізіледі. Этолондық отын ретінде екі көмірсутегін: қатан мен альфаметилнафтамен қабылданады. Цетанның өздігінен жануы шартты түрде 100%  деп қабылданып, екіншісі 0- тен деп алынады. Сондықтан бұл көрсеткіште шартты көрсеткіш боп саналады.

Дизель отындарының цетандық санын тұтану сәйкестік әдісі бойынша анықталады.

Қазіргі дизель қозғалтқыштарының  үздіксіз жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін жаз айларында дизельдік  отынның цетандық саны кем дегенде 45, ал қыс айларында -50 тең болуы  керек. Цетандық сан 45 кем болған жағдайда қозғалтқыш қатаң жұмыс істейді де, ал 45 тен жоғарғы болған да жұмсақ жұмыс істейді. Егер цетандық сан 60 жоғары болған жағдайда қозғалтқыштың жұмыс істеуі тиімсіз боп саналады да, жанармай шығыны жоғары болады.      

6 кесте

Дизельдік жанармайлардың негізгі сипаттамалары

Көрсеткіштер	Л	З	А
Цетандық саны, кем  дегенде		45
Фракциялық құрамы: Температура оС болғанда айыру мөлшері   50 %, артық емес; Температура оС болғанда айыру мөлшері 96% артық емес	280   360	280   340	255   330
20 оС-ғы кинематикалық тұтқырлығы, мм/с	1,8...5	1,5...4
Температура оС төмен емес, қату  қоюлану	10 5	35 25	55 30
Жабық тигельде тұтану температурасы, оС	40	35	30
Меркаптандық күкірттің  массалық үлесі, % артық емес		0,01
Кислотності, мгКОН/100см3 артық емес		0,01
20 оС тығыздылығы, кг/м3	860	840	830
үкірттің массалық үлесі, % артық емес: 1-түрдегі дизель жанармайында 2-түрдегі дизель жанармайында	0,2 0,5	0,2 0,5	0,2 0,4

7 кесте

 

Еліміздегі  және шет ел дизельдік жанармайлардың өзара ауыстырылымдығы

305-82 МЕСТ еліміздегі  жанармай маркасы	Шетел жанармайы
	маркасы	спецификация	ел
Л (жазғы дизельдік)	Л 2 3	БДС 8884-82 А ТМ 975-81 К 2204-83 51603-81	Болгария АҚШ Жапония Германия
З (қысқы дизельдік)	I TPA	А ТМ 975-81 К 2204-83 СА-2-3, 6-м-83	А)Ш Жапония Канада
А (арктикалық дизельдік)	50	Р 67/С-96048 СА-2-3, 6-М-83	Польша  Канада

 

Экспорттың дизельдік  жанармай (ТУ 38.401-58-110-94) шетелдерге экспорт  бойынша шығарылады, оның құрамындағы  күкірт 0,2 %. Бұл жанармайдың сапасын  дизельдік индекс бойынша анықтайды (елемезде дизельдік жанармайлардың сапасын 305-82 МЕСТ бойынша цетан санымен анықталатын).

8- кесте

Экспорттық  дизель жанармайының сипаттамалары.

Көрсеткіштер	Марка мөлшері
	ДЛЭ	ДЗЭ
1	2	3
Дизельдік индекс, кем  емес	53	53
Фракциялық құрамы: Айыру тампературасы, оС 50 % 90 % 96 %	280 340 360	280 330 360
Кинематикалық тұтқырлығы (20оС), мм/с	3...6	2,7...6
Температура, оС: Қату Сүзгіштік шегі Жабық тигельде тұтануы	- 10 -5 65	35 25 60
Күкірттің массалық үлесі, % 1 – түрі 2 – түрі	0,21 0,3	0,2
Мыс тілікте сынау	шыдайды	шыдайды
Кислотность, мг КОН/ 100 см3	3,0	3,0
Зольность (күлге айналу қасиеті), % арт.емес	0,01	0,01
Көкістенуі, қалдықтың 10 % не шаққанда, %	0,2	0,2
Түрі, ЦНТ бірлігі бойынша	2,0	2,0
Құрамындағы механикалық қоспа	жоқ	жоқ
10оС дағы мөлдірлігі	мөлдір	мөлдір
20оС дағы тығыздылығы, кг/м3, артық емес	860	845