Бульдозер Т-130

 

КІРІСПЕ

 

Бульдозерлер жұмыстық органы бар жер қазушы – транспорттық машиналар болып табылады. Олардың негізгі белгіленуі – кішігірім қашықтықта жер беті бойынша отвал алдындағы оның орын алмастыруымен аяқталатын грунтты қабатты өңдеу. Бульдозерді құрылыс алаңын дайындау кезінде грунттың құнарлы бет қабатын алу үшін қолданады; оның отвал немесе транспорт құралына тиеу кезінде бір шөмішті экскаватордың әсер ету аймағында грунттың орын алмастыруы; отвалда грунтты тасымалдаумен терең емес арналарды өңдеу жолақты еңістерді тазалау; резервтен тұратын себінділерді құру кезінде; жобалау жұмыстарында ғимарат және құрылыстың фундаменттерінің астынжәне аудандарды және трассаларды жобалауда негіздерін тазалау кезінде; подьезді жолдардың дұрыстығындағы құрылғыларда, себінділерге кіретін және ойықтардан шығатын құрылғылар; шалғыда грунтты өңдеу үшін; фундаменттің қуыстары және траншеясын келесі себу кезінде; отвалдағы грунтты тегістеу; сусымалық материалдарды орын алмастыру және қат – қабаттау; бет қабатты қоқыстан, қардан тазалау, тастардан тазалау, бұтақтарды кесу, жеке ағаштардың арқалығы үшін дайындау жұмыстары; аршу жұмыстарында, сондай –ақ скреперлерді итергіш ретінде қолданылады. Бульдозер жұмысының тиімділігі негізгі трактор мен оның тартып –ілу қасиеттерінің өткізгіштігіне тәуелді.      

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. Негізгі бөлім.

                   

1.1. Конструкциялық ерекшеліктер

Бульдозерді құрылыс алаңынан дайындау кезінде грунттың құнарлы бет қабатын алу үшін қолданады; оның отвал немесе транспорт құралына тиеу кезінде бір шөмішті экскаватордың әсер ету аймағында грунттың орын алмастыруы; отвалда грунтты тасымалдаумен терең емес арналарды өңдеу жолақты еңістерді тазалау; резервтен тұратын себінділерді құру кезінде; жобалау жұмыстарында ғимарат және құрылыстың фундаменттерінің астын және аудандарды және трассаларды жобалауда негіздерін тазалау кезінде; подьезді жолдардың дұрыстығындағы құрылғыларда, себінділерге кіретін және ойықтардан шығатын құрылғылар; шалғыда грунтты өңдеу үшін; фундаменттің қуыстары және траншеясын келесі себу кезінде; отвалдағы грунтты тегістеу; сусымалық материалдарды орын алмастыру және қат – қабаттау; бет қабатты қоқыстан, қардан тазалау, тастардан тазалау, бұтақтарды кесу, жеке ағаштардың арқалығы үшін дайындау жұмыстары; аршу жұмыстарында, сондай –ақ скреперлерді итергіш ретінде қолданылады. Бульдозер жұмысының тиімділігі негізгі трактор мен оның тартып – ілу қасиеттерінің өткізгіштігіне тәуелді.

Бульдозерлерді номинальды тарту күші мен қозғалтқышының қуаты бойынша тарту күші 25 кН дейінгі және 45кН дейінгі аз габаритті, 25 -135 кН және 45 -125кН – жеңіл, 135 – 200кН және 120 – 150кН  орташа, 200 -300 және 150 -225 ауыр, 225 – 300 кВт өте ауыр.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

          Сурет 1 –Бульдозер қайырмалы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                       Сурет 2 – Жұмыс жабдығы (қайырма)

 

Бульдозерлік отвалдар көмекші жұмыс құралдары сияқты тазалау және жобалау жұмыстары үшін пневмодөңгелекті экскаваторлар және басқа да машиналарды іледі.

Бульдозер (1 сурет) негізгі пневмодөңгелекті немесе гусеничті трактордан 8 және универсальды рама 3 ( 1 сурет ) немесе итеретін екі қырлы бөрене арқылы 2 шарнирмен 1 негізгі тракторға жалғанған, оның төменгі бөлігінің пышақтарымен 2 және цилиндрлі жұмвыс жазықтығымен отвал 5 түріндегі ілінуші жұмыс құрылғысынан, отвалмен басқарылатын гидравликалық жүйеден тұрады.

Итеруші қырлы бөренедегі ( 3 сурет а және б) отвал қабырғасы болады және машинаның өтуші осіне перпендикуляр кесуші пышақтың шеті орнатылған. Тік жазықтықтағы отвал еңісін көлбеумен немесе олардың ұзындығын өзгерту жолымен , я болмаса отвалға бекітілу жағдайында немесе итеруші қырлы бөренемен реттейді. Транспортты жағдайдан жұмыс жағдайына ауыстыру кезінде және керісінше негізгі трактордың гидравликалық жүйесінің жұмыс сұйықтығымен қоректенетін бір немесе екі гидроцилиндр 7 отвалмен басқарылады. Мұндай отвалды  бульдозерлер қолайсыз деп аталады, негізінен грунтты қабатты өңдеу кезінде қолданылады. Бульдозерлердің кейбір үлгілерінде бір көлбеу ұзындығының немесе оның бекіту орнының өзгерісімен, тік жазықтықтағы ( 3 сурет) гидроцилиндрмен (4) еңісті реттеу қарастырылған. Итеруші қырлы бөренесі бар бульдозердің сүлбесі 4 суретте қарастырылған.   

 

 

 

 

 

 

 

                          Сурет 3 – Бульдозер – қопсытқыш 

        

                              Сурет 4 – Итеруші қырлы бөренедегі.

 

Бульдозердің жұмыс циклы грунтты қазу операциясынан (оны массивтен бөлу және отвал алдында үю – сымдау призмасының түзілуі), реттеу орнына отвал алдында сымдауышпен жеткізу, отвалды түсіру және келесі цикылының бастапқы позициясына машинаның оралуы.

Қазу кезінде бульдозер мүмкіндігінше үлкен тарту күшін алу үшін әдеткі сәйкес 1 –ші беріліс жұмыс жылдамдығына ауысады. Қазудың ұзақтылығын қысқарту үшін қазу жолын шекті түрде қысқарту керек. Осы үшін грунтты мүмкіндігінше үлкенқалыңдықты жоңқамен өңдеу керек, қайратсыз грунттарда гидроцилиндрдің поршин жүрісінің әдеткі шектелуімен отвал тереңдейді. Грунт беріктігінің өсуімен бульдозердің тарту қабілеті қазу жолының ортасында немесе қазудың басында жойылуы мүмкін. Отвал алдындағы грунттың жиналу бойынша сымдау призмасының қалыптасуына және бұзылмаған грунт бойынша сымдаудың өсуіне қарсылық жоғарлайды, грунтты сыналы немесе тарақшалы тәсілмен өңдейді ( 3 ,б және в суретті қара).

Аса тығыз мысалы транспортпен немесе басқа тәсілдермен тығызданған грунтты өңдеу кезінде отвал пышағының грунтқа енуі іс жүзінде мүмкін емес.

Бұл жағдайларда шығушы орташа пышақты отвал қолданылады немесе грунт алдын ала қопсытылады. Бұндай жағдайларда негізгі трактордың артына ілінген қопсытқыш немесе арнайы алмастырмалы отвал тиімді. Отвал 13 (1,д – сурет ) алдындағы бір немесе артқы екі тіспен жабдықталған. Машина артқа жүру кезінде грунтта із қалдырады , ал кезекті алға жүру кезінде грунт алдынғы тістермен қосымша қопсытылып , отвалмен қарнып алынады. Жолдарды жөндеу кезінде асфальт қабатын бұзып алу үшін алдыңғы жағына қайламен жабдықталған отвал 14 қолданылады. Қатыпқалған грунттар тарақшалы пышақпен 15 немесе пышақтарында тістер орнатылған отвалмен өңделеді.

Қазу операциясының аяқталу кезінде отвал пышақтарымен жер деңгейіне қойылады , мұндай жағдайда бульдозер грунтты себу орнына қарай үлкен жалдамдықпен алға жүре алады. Тасымалдау кезінде грунттың бір бөлігі отвалдың жан –жағына шашылып жоғалады. Грунттың жоғалу үлгісі грунттың түріне ( құмды грунттарда жоғалу үлесі үлкен) және тасымалдаудың алыстығына байланысты. Бұл жоғалулар бульдозердің өнімділігіне әсер етпейді өнімділік шұңқырдар алынған грунттың көлемі бойынша анықталынады. Құрылысты толтыру өнімділігі жеткізілген грунт көлемімен анықталады тасымалдау кезінде грунттың жоғалуы бульдозердің өнімділігіне байланысты. 1 – 3 категориялы құмнан өзге грунттарды 40 м қашықтыққа тасымалдау кезінде бульдозердің ауыспалы өнімділігі осы грунттарды 100 м қашықтыққа тасымалдау кезіндегіден шамамен (2.2 есе, жоғары).

Грунттың жоғалуын төмендетудің тиімді тәсілі тасымалдаудың ұзақтылығын қысқарту болып табылады. Кішігірім қашықтықта грунт аралық білікшелі құрылғымен траншеялы тәсілімен немесе бірнеше бульдозерді пайдаланумен алмастырылады. Аралас білікшелі құрылғымен грунтты тасымалдау кезінде алдымен грунтты бірінші білікшеге жинап, 40.....50 м орын алмастырылады , содан кейін екінші білікше дәл осындай қашықтықта орын алмастырады.

Грунтты траншеялы әдіспен тасымалдау кезінде барлық жұмыс цикылында бульдозер бір жолмен орын алмастырылады. Отвалдың жаны бойынша төгілетін грунт білікше түзіледі , бұл кезекті бульдозердің өту кезінде грунттың жоғалуын азайтады. Тасымалдау жолымен жанынан отвалдың кішігірім тереңдетілуі және осындай терең емес траншеяның түзілуі кезінде жақсы әсерге (эффект) қол жеткізеді.

Өнімділікті грунтты тасымалдау жолын дұрыс таңдаумен көтеруге болады (еңіспен қозғалатын жол ). Еңістің орын ауыстырушы грунт көлеміне әсерін 3 суреттегі схемада көрсетілген. Бұдан шығатыны еңістен горизанталь аумаққа 2 өту немесе құламадан 4 көтерілу грунттың жоғалуы өтеді. Горизанталь жол бойымен 30.......40%  жылжумен салыстырғанда 10........120  еңіспен орын ауыстыру кезінде бульдозердің өңдегішін көтеруге болады, ал 100  көтерілуі кезінде бульдозердің өнімділігі екі есе төмендейді.

Грунт бет қабатты жобалау кезінде бірге немесе онсыз себеді. Бірінші жағдайда отвал жерден біршама көтеріледі , ал бульдозердің аздаған алға жүру жылдамдағанда грунт отвалдың кесуші бөліктерінің төменгі қуысына себіледі , ал алдағы уақытта, машинаның себілген көтеріңкілік – алға шыққаннан соң, кейінгісін жоғарлатса төменгі қуыстарға себіледі. Шашылған грунт жекелей қозғалтқыштың орын ауыстырумен нығыздалады. Грунттан отвалдың жобалаусыз босауы бульдозердің артқы жүріспен кейін жүрумен аяқталады. Осылай іргетастың траншеясы мен ойықтарын бітеп тастайды.

Бульдозер келесі жұмыс цикылының бастапқы жағдайына артқы немесе айналып алдыңғы жүріспен мүмкігдігінше үлкен жылдамдықпен қайтып оралады.

Қабатты грунтты өңдеудегі бульдозердердің өнімділігін (м3/сағат) жер іргетас түріне байланысты анықтайды. Шұңқырларды өңдеу кезінде ол тығыз күйге келтірілген , 1 сағат үздіксіз жұмыста шұңқырдан алынған грунт көлеміне тең:

 Мұнда , Vпр – қазу соңындағы қопсытылған күйдегі сымдау призмасының көлемі , м3 ; tц  - циклдың қайталанғыштығы, с; кр – қопсытылған грунттың коэффициенті.

Сымдау призмасы отвалдың ені В(м) мен биіктігінің Н(м) функциясы.

                           

Мұнда, H/V – қатынасына және сымдау призмасындағы ауытқу тіктігіне байланысты , - пропорциональдық коэффициент. H/B кезінде байланыспайтын грунттар (құм, супестер ) 0.45.......0.35 және байланысушы         ( балшық , суглинк ) 0.65.......0.6 шамасында өзгереді.

Қозғалу аймағының соңында бұрылумен алдыңғы жүріспен бульдозердің қозғалуы кезіндегі жұмыс цикылының ұзақтылығы. (с):

                          

         

Артқы жүріспен кері қозғалу кезінде

мұнда, lK  және lT  - қазу және тасымалдау аймағының ұзындығы , м; VP, VT, Vnx , V3x – алдыңғы және артқы жүрістердің, транспорттық , жұмыстық жылдамдықтары, км/сағ ; tn және ty – жұмыс циклы бойында машинаны басқару және бұрылыста жұмсалатын уақыт , с.

Барлық жылдамдықтарды тайғанақтау есебінен негізгі трактордың іліп –тарту қасиеттерін толық пайдалану шартынан, әсіресе қазу режимі кезінде жұмыс жылдамдығын 20.....30% азайтады. Сондай – ақ есептеу арқылы бульдозердің айналу жылдамдылығын анықтайды , машинаны басқаруға кететін уақыт шығынын 7.....8 с тең деп алады.

Егерде грунтты қазу мен тасу толығымен біріктірілсе, мысалы , траншеяны грунтпен толтыру кезінде, онда соңғы тәуелділік келесі түрге келтіріледі:

    

Үймелерді пайда болуының техникалық өнімділігін тығыз күйге келтірілген, себілген грунттың көлемі бойынша есептейді , тасымалдау кезіндегі отвалдың шетімен жоғалулар сымдау призмасының аққыштық көлемінің 3......6 % құрайды:

                            

Мұнда, кП  - грунттың жоғалу коэффициенті.

 

Бұрылмалы бульдозердің отвалы 5 қабырғалары болмайды. Ол итергішпен 10 бекітілген гидроцилиндрлі 11 300...........360 бұрышпен әр жаққа отвалдың бұрылуына мүмкіндік беретін, орталық бөлігінде универсальды шарнирмен 12 рамаға 3 бекітілген. Тік жазықтықтағы отвалдың еңісі, сондай – ақ оның ауытқу икемсіз отвал үшін жоғарыда қарастырылған тәсілдермен іске асырылады. Ылди мен оның табанын бір мезгілде жобалау үшін отвал қосымша негізгі  отвалмен жалғанған шарнирмен жабдықталады. Ғимарат қабырғасынан грунтты алу үшін отвалды тіреуішті 18 пайдаланылады, бұл кезде артқа жүреді.Бет қабатты бұтақтар мен ұсақ ағаштардан тазалау кезіндегі бульдозер жұмысының тиімділігі отвалдың орта шенінде бұтақ кесуге арналған 19 пышақтың орнатылу есебінен жоғарлайды. Машинаға көмекші жұмыс құралы ретінде қолданылатын икемді отвалдар, әдетте, көтеруші рамаға қатаң бекітіліп, тұрақты қармау бұрышымен (машина қозғалысының бағытына қарай кесуші жиектің еңісінің бұрышы) орнатылады.

Жобалау, сондай – ақ құрылыс қоқысынан , қардан т.б. тазалау жұмыстарын, орындайтын икемді отвалды бульдозерлер үздіксіз режимде жұмыс істейді. Массивтен бөлінген грунт (немесе басқа материалдардан ) отвал бойынша жоғары және винтті траектория бойынша енкею жағына орын алмастырады. Бұл кезде сымдау призмасы машина қозғалысының бағытымен параллель білікше түрінде қояды және оның шетімен отвалдың еңіс жағына үздіксіз орын алмастырады. Мұндай жұмыс орындарының грунтпен өзара әсері кесуші жиек шетімен грунттың жылжуына әкеп соғады және қисық кесу деп аталады. Қисық кесу кезінде отвалдан алыс жерде грунттың орналасуына қосымша кедергілер туындайды.

Жобалау жұмыстарындағы бульдозердің техникалық өнімділігі (м2/ сағ) келесі формуламен анықталады:

                            

Мұнда, L – жобаланушы аймақтың ұзындығы, м; В – қармаудың ені, м; n – жобаланушы жолақтардың саны; b – жобаланған аралас жолақтардың арасындағы аражабын жолақтарының ені; ty – аймақтың жобалануының ұзақтылығы, с.

Бұрылушы машиналармен кіреберіс үшін қозғалыс кезінде:

Бос артқа жүру кезінде:

                            

                            

Мұнда, z – бір із бойынша қайталанбалы кіреберістердің саны.

Осы айтылғандардан шығатын қорытынды: L<V3xtn/3.6 шарты кезінде бұрылушы машиналардың жұмысының өнімділігі челночты сұлбамен өтеді.

Сондай – ақ бульдозерлерді жүк – көтеру жұмыстарында пайдаланылады, сондықтан олардың отвалын жүкке арналған ашамен 20(1, д сурет) немесе көтеруші ілмекті 21 траверстермен жабдықтайды.