Pojęcie systemu prawa. Czynniki decydujące o strukturze systemu prawa, cechy systemu prawa. Prawo materialne a prawo formalne

Kristina Dolgikh                                                                                Warszawa, 17 grudnia 2012 r.

Nr. albumu: 37110

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Temat: Pojęcie systemu prawa. Czynniki decydujące o strukturze systemu prawa, cechy systemu prawa. Prawo materialne a prawo formalne.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Wprowadzenie

 

Prawo jest wyrazem konieczności uporządkowania życia społecznego i poddania go pewnym regułom, by umożliwiało istnienie i możliwie należyte funkcjonowanie społeczności państwowej, bardzo zróżnicowanej, której członkowie mają odmienne potrzeby i aspiracje, w których dochodzi do rozmaitych konfliktów i zagrożeń, zarówno biologicznej jak i społecznej egzystencji grupy. Różne systemy norm prawnych wprowadzają element ładu we wzajemnych stosunkach między ludźmi. Normy prawne, podobnie jak powszechnie uznawane i akceptowane normy moralne, normy religijne czy normy obyczajowe nie mają jednak wyłączności na regulowanie ludzkich zachowań. Niemniej jednak prawo normuje dziś niemal wszystkie dziedziny życia społecznego.

Prawo pojmowane jako zespół norm prawnych tworzy system prawny, który na różne sposoby porządkuje zachowania ludzi lub ich zespołów w ramach danego państwa (prawo wewnętrzne) lub współżycie różnych państw, stosunki między organizacjami międzynarodowymi czy stosunki między państwami i organizacjami międzynarodowymi (prawo międzynarodowe publiczne).

System – to taki zbiór jednostek (elementów) o pewnych cechach, między którymi występują określone relacje (powiązania), sprzężenia, oddziaływania, współzależności.

System prawa jest to układ generalnych aktów prawnych powiązanych ze sobą powiązaniami o charakterze formalnym. Powiązania formalne są tym co spaja akty prawne w całość o cechach systemu.

Istotny poznawczo i w praktyce jest podział  ogółu norm prawnych na normy prawa materialnego i normy prawa formalnego.

 

Rozwięcie tematu głównego

 

Normy prawne obowiązujące w danym państwie tworzą  system. Są uporządkowane według przyjętych zasad. Istnie wśród nich określona hierarchia. Wszystkie one mają pewne cechy wspólne. Ale istnieje wśród nich również zróżnicowanie, mające swe żródło w tym, że regulują one różnorodne stosunki społeczne. System prawa ma charakter dynamiczny, co oznacza, iż jego treści ulegają zmianie. Zmiany zaś są uwarunkowane nowelizacjami obowiązujących już norm , wydawaniem nowych norm oraz uchylaniem poprzednich.

Na system prawa danego państwa w danym momencie historycznym składają się obowiązujące w nim normy prawne w ich wzajemnym powiązaniu, z punktu widzienia cech wspólnych i cech je różnicujących.

System prawa posiada – jak każdy system –  wewnętrzną strukturę. Między jego elementami (tj. normami prawnymi) zachodzą różnorakie powiązania i wzajemne oddziaływanie. W systemach prawa stanowionego zauważa się występowanie związków:

1. treściowych – polega na istnitniu wspólnej podstawy aksjologicznej norm należących do systemu; normy prawa kierują się w dużym stopniu wartościami moralnymi, czy politycznymi;
2. formalnych – polega na tym, że tworzenie norm realizuje się w ramach prawnie określonych kompetencji i procedur, czyli z uwzględnieniem wymogów formalnych;
3. hierarchicznych – wynikające z hierarchii norm noszą z jednej strony cechy właściwe związkom formalnym, z drugiej zaś związkom treściowym.

O strukturze systemu prawa decydują różne czynniki, przede wszystkim jednak istniejące w danym państwie stosunki społeczne, ekonomiczne i polityczne. Działanie musi być dostosowane do rozkładu sił politycznych w parlamencie, do ustroju politycznego i ekonomicznego, struktury i mentalność społeczną, przyjęty system norm i zasad w danym kraju, tradycję i kulturę. Jak więc widać na zawartość kodeksów i przepisów prawnych wpływa wiele różnorodnych elementów. Systemy prawa w różnych krajach nie różnią się znacznie od siebie, ale jednak każdy kraj ma swój dostosowany do realiów w danym środowisku niepowtarzalny system prawa.

System prawa kieruje się własnymi zasadami. Zasady systemu prawa to generalnie te normy, które mają szczególne znaczenie dla danego systemu i te aksjomaty, które są odpowiednie dla danego systemu bez względu na to, w jakim stopniu mają swoje odzwierciedlenie w przepisach tego systemu prawa, w którym obowiązują. Zasady te mają ogromne znaczenie i wpływ na wygląd systemu, według tych zasad wyznacza się główne cele, założenia i kierunki w przepisach prawa. Zasady te pozostają w ścisłym związku z ideologią polityczną czy mentalnością społeczną. Takim przykładem zasad może być np. humanizm, zasada ludowładztwa czy zasada państwa prawnego. System prawa charakteryzuje się  niesprzecznością i zupełnością. Chodzi tu o to, aby jakieś  dwie normy wzajemnie nakładające się na siebie nie były ze sobą sprzeczne, choć i takie normy można odnaleźć w wielu systemach i o to, że każde zagadnienie i każdy problem da się  rozstrzygnąć przy pomocy obowiązującego prawa w określonym systemie prawnym.

System prawny powinien być spójny i zupełny. Zupełność systemu oznacza, że nie ma w nim luk. Mówiąc o spójności systemu prawa, nie mogą występować normy ze sobą niezgodne i normy są ze sobą powiązane (między normami istnieją więzi).

Omawiając poszczególne gałęzie prawa była mowa o prawie materialnym i formalnym (procesowym):

–prawo materialne to normy prawne, które w swej treści regulują merytorycznie prawa i obowiązki podmiotów. Są to głównie normy konstytucyjne i zawarte w innych aktach ustawowych. Dział ten grupuje normy z różnych dziedzin stosunków społecznych, zawarte w poszczególnych gałęziach prawa . Przykładem tego są kodeks cywilny, karny, pracy.

–prawo formalne natomiast reguluje sposób postępowania organów (wymiaru sprawiedliwości, administracyjnych) oraz osób przed nimi występujących (kodeks postępowania  cywilnego, kodeks postępowania karnego, kodeks postępowania administracyjnego).

Normy prawa materialnego i prawa formalnego często sąpomieszane w tych samych aktach prawotwórczych. Granice między prawem materialnym a prawem formalnym niekiedy nie są zbyt ostre.

 

Zakończenie

 

Mówiąć o systemie prawa mamy na myśli wszystkie akty prawne obowiązujące w danym państwie. Ich iłość może stwarzać wrażenie, że tworzą one przypadkowy i nieuporządkowany zbiór aktów normatywnych regulujących kwestie niekiedy zupełnie ze sobą nie powiązane. System prawa nie jest jednak bezładnym zbiorem norm, lecz pewną calością, uporządkowaną według z góry przyjętych zasad ogólnych i określonych myśli przewodnich, ideii takich jak: idea demokratyzmu, sprawiedliwości, równości wobec prawa, idee humanitaryzmu itp.

System prawa jest uporządkowany i istnieją  relacje między normami, powinien być zupełny. Usystematyzowanie prawa polega przede wszystkim na podziale na gałęzie prawa. W ramach poszczególnych gałęzi prawa mamy do czynienia z regulacją dotyczącą zbliżonych bądź jednorodnych stosunków społecznych, np. stosunków majątkowych regulowanych przez prawo cywilne, stosunków rodzinnych regulowanych przez prawo rodzinne, stosunków pracy podlegających regulacji prawa pracy itd. Kolejnym podziałem mającym znaczenie ogólne jest podział prawa na prawo materialne i formalne. Podział na prawo materialne i formalne ma istotne znaczenie dla ogólnej charakterystyki systemu prawnego.

 

 

Literatura

1. A. Łopatka, Prawoznawstwo
2. A. Jamróz, Wstęp do nauk prawnych
3. J. Muszyński, Encyklopedia prawa
4. J. Nowacki, Wstęp do prawoznawstwa
5. A. Filipowicz, Prawo dla ekonomistów