Халықаралық жеке құқық

7 бөлiм Халықаралық жеке құқық

61-тарау. Жалпы ережелер

1084-бап. Шетелдiк элемент шиеленiстiрген азаматтық-құқықтық қатынастарға қолданылуға тиiстi құқықты анықтау

1. Шетелдiк азаматтардың немесе  шетелдiк заңды тұлғалардың қатысуымен не өзге де шетелдiк элемент шиеленiстiрген азаматтық-құқықтық қатынастарға қолданылуға тиiстi құқық осы Кодекстiң, өзге де заң актiлерiнiң, Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттардың және танылған халықаралық ғұрыптардың негiзiнде анықталады.

2. Егер осы баптың 1-тармағына  сәйкес қолданылуға тиiстi құқықты  анықтау мүмкiн болмаса, шетелдiк  элемент шиеленiстiрген азаматтық-құқықтық  қатынастармен неғұрлым тығыз  байланысты құқық қолданылады.

3. Осы бөлiмнiң сот қолдануға  тиiстi құқықты анықтау туралы ережелерiн тиiсiнше қолданылуға тиiстi құқық туралы мәселенi шешуге өкiлеттiк берiлген басқа органдар да қолданады.

1085-бап. Заң ұғымдарын саралау (құқықтық саралау)

1. Сот заң ұғымдарын саралауды  (құқықтық саралау), егер заң актiлерiнде өзгеше көзделмесе, оларға сот елiнiң құқығына сәйкес түсiнiк беруге негiздейдi.

2. Егер заң ұғымдары сот елiнiң  құқығына белгiсiз болса немесе  басқа атаумен немесе басқа  мазмұнмен белгiлi болса және  сот елiнiң құқығы бойынша түсiндiру  арқылы анықтау мүмкiн болмаса, заңдылық ұғымдарды саралау (құқықтық саралау) кезiнде шет мемлекеттiң құқығы да қолданылуы мүмкiн.

1086-бап. Шетел құқығы нормаларының мазмұнын анықтау

1. Шетел құқығын қолданған кезде  сот оның нормаларының мазмұнын  олардың ресми түсiндiрiлуiне, қолданылу практикасына және тиiстi шет мемлекеттегi доктринаға сәйкес анықтайды.

2. Шетел құқығы нормаларының  мазмұнын анықтау мақсатында  сот жәрдем және түсiнiк алу  үшiн Қазақстан Республикасының  Әдiлет министрлiгiне және Қазақстан  Республикасының өзге де құзыреттi органдары мен мекемелерiне, соның iшiнде шетелдерде орналасқандарына белгiленген тәртiппен жүгiнуi не сарапшылар тартуы мүмкiн.

3. Iске қатысушы тұлғалар өз  талаптарын немесе қарсылықтарын  негiздеуде сiлтеме жасаған шетел  құқығы нормаларының мазмұнын растайтын құжаттар табыс етуге және осы нормалардың мазмұнын анықтауда сотқа өзге де түрде жәрдемдесуге құқылы.

4. Егер осы бапқа  сәйкес қолданылған шараларға  қарамастан, шетелдiк құқық нормаларының  мазмұны орынды мерзiмдерде анықталмаса,  Қазақстан Республикасының құқығы қолданылады.

1087-бап. Керi сiлтеме жасау және үшiншi елдiң құқығына сiлтеме жасау

1. Осы бөлiмнiң ережелерiне  сәйкес кез келген шетел құқығына  сiлтеме жасау, осы бапта көзделген  жағдайларды қоспағанда, тиiстi елдiң  коллизиялық емес, материалдық құқығына сiлтеме жасау ретiнде қарастырылуға тиiс.

2. Қазақстан Республикасының  құқығына керi сiлтеме жасау  және үшiншi елдiң құқығына сiлтеме  жасау осы Кодекстiң 1094-бабына, 1095-бабының 2, 3, 5-тармақтарына, 1097-бабына  сәйкес шетел құқығы қолданылған жағдайларда қолданылады.

1088-бап. Заңды айналып өтудiң салдары

Қатынастарға қатысушылардың осы Кодекспен реттелетiн, осы  бөлiмнiң қолданылуға тиiстi құқық  туралы ережелерiн айналып өтiп  тиiстi қатынастарды өзге құқыққа жатқызуға  бағытталған келiсiмдерi мен өзге де iс-әрекеттерi жарамсыз болады. Бұл жағдайда осы бөлiмге сәйкес қолданылуға тиiстi құқық қолданылады.

1089-бап. Өзара түсiнiстiк

1. Шетел құқығын өзара  түсiнiстiк негiзiнде қолдану Қазақстан  Республикасының заң актiлерiнде  көзделген жағдайларды қоспағанда, тиiстi шет мемлекеттегi ұқсас қатынастарға Қазақстан Республикасының құқығын қолдануға болатын-болмайтындығына қарамастан, сот шетел құқығын қолданады.

2. Егер шетел құқығын  қолдану өзара түсiнiстiкке байланысты  болса, өзгеше дәлелденбегендiктен, ол бар деп ұйғарылады.

1090-бап. Жария тәртiп туралы Ескерту

1. Шетел құқығы оны  қолдану Қазақстан Республикасы  құқықтық тәртiбiнiң негiздерiне (Қазақстан  Республикасының жария тәртiбiне) қайшы келерлiк жағдайларда қолданылмайды.  Бұл жағдайларда Қазақстан Республикасының құқығы қолданылады.

2. Шетел құқығын қолданудан  бас тартуды тиiстi шет мемлекеттiң  саяси немесе экономикалық жүйесiнiң  Қазақстан Республикасының саяси  немесе экономикалық жүйесiнен  айырмашылығына ғана негiздеуге  болмайды.

1091-бап. Императивтiк нормаларды қолдану

1. Норманың өзiнде көрсетiлуi салдарынан  немесе азаматтық айналымға қатысушылардың  құқықтарын және заңмен қорғалатын  мүдделерiн қамтамасыз ету үшiн  олардың ерекше маңызы болуына  байланысты, қолданылуға тиiстi құқыққа  қарамастан, Қазақстан Республикасы заңдарының тиiстi қатынастарды реттейтiн императивтiк нормаларының қолданылуына бұл бөлiм ережелерiнiң қатысы болмайды.

2. Осы бөлiмнiң ережелерiне  сәйкес, қандай да болсын бiр  елдiң құқығын қолданған кезде  сот, егер сол басқа елдiң құқығына сәйкес мұндай нормалар, қолданылуға тиiстi құқыққа қарамастан, тиiстi қатынастарды реттеуге тиiс болса, басқа ел құқықтарының қатынаспен тығыз байланысы бар императивтiк нормаларын қолдана алады. Бұл орайда сот мұндай нормалардың мақсаты мен сипатын, сондай-ақ оларды қолданудың салдарын назарға алуға тиiс.

1092-бап. Көп құқықтық жүйелерi бар елдiң құқығын қолдану

Бiрнеше аумақтық немесе құқықтық жүйелер қолданылатын елдiң  құқығы қолданылуға тиiс болған жағдайларда, осы елдiң құқығына сәйкес құқықтық жүйе қолданылады.

1093-бап. Реторсиялар

Қазақстан Республикасының  азаматтары мен заңды тұлғаларының құқықтарына арнайы шектеулерi бар  мемлекеттердiң азаматтары мен заңды  тұлғаларының құқықтарына қатысты  Қазақстан Республикасы қарсы шектеулер (реторсиялар) белгiлеуi мүмкiн.

62-тарау. Коллизиялық нормалар

Параграф 1. Тұлғалар

1094-бап. Жеке тұлғаның жеке заңы

1. Жеке тұлға азаматы  болып табылатын елдiң құқығы  оның жеке заңы болып саналады. Адамның екi немесе одан көп  азаматтығы болған жағдайда адам неғұрлым тығыз байланысты елдiң құқығы оның жеке заңы болып саналады.

2. Азаматтығы жоқ адам  тұрақты тұратын елдiң құқығы, ол адамның жеке заңы болып  саналады.

3. Баспана берген елдiң  құқығы босқынның жеке заңы  болып саналады.

1095-бап. Жеке адамның құқық қабiлеттiлiгi мен әрекетке қабiлеттiлiгi

1. Қазақстан Республикасында  шетелдiк азаматтар мен азаматтығы  жоқ адамдар азаматтық құқық  қабiлеттiлiгiн, Қазақстан Республикасының  заң актiлерiнде немесе халықаралық  шарттарында белгiленген жағдайларды қоспағанда, Қазақстан Республикасының азаматтарымен бiрдей пайдаланады.

2. Жеке адамның әрекетке  қабiлеттiлiгi оның жеке заңымен  анықталады.

3. Жеке адамның мәмiлелер  мен зиян келтiру салдарынан  пайда болатын мiндеттемелерге  қатысты азаматтық әрекетке қабiлеттiлiгi мәмiле жасалған немесе зиян келтiруден туындайтын мiндеттемелер пайда болған жердегi елдiң құқығы бойынша анықталады.

4. Жеке адамның жеке  кәсiпкер болуға және соған  байланысты құқықтары мен мiндеттерiнiң  болуға қабiлетi жеке адам жеке кәсiпкер ретiнде тiркелген елдiң құқығы бойынша анықталады. Тiркелген елi болмаған жағдайда жеке кәсiпкерлiк қызметтi жүзеге асыратын негiзгi орнындағы елдiң құқығы қолданылады.

5. Жеке адамды әрекетке  қабiлетсiз немесе қабiлетi шектеулi  деп тану сот елiнiң құқығына бағынады.

1096-бап. Жеке адамды хабар-ошарсыз кеттi деп тану  және оны қайтыс болды деп жариялау

Жеке адамды хабар-ошарсыз  кеттi деп тану және оны қайтыс болды  деп жариялау сот елiнiң құқығына бағынады.

1097-бап. Жеке адамның есiмi

Жеке адамның есiм алу, оны пайдалану және қорғау құқығы, егер осы Кодекстiң 15-бабының 5 және 7-тармақтарында, 1103 және 1120-баптарында көзделген ережелерден өзгеше туындамаса, оның жеке заңымен белгiленедi.

1098-бап. Қазақстан Республикасы азаматтарының азаматтық хал актiлерiн Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде тiркеу

Қазақстан Республикасынан  тыс жерлерде тұратын Қазақстан  Республикасы азаматтарының азаматтық  хал актiлерiн тiркеу Қазақстан  Республикасының консулдық мекемелерiнде  жүзеге асырылады. Бұл орайда Қазақстан Республикасының заң актiлерi қолданылады.

1099-бап. Шет мемлекет органдары азаматтық хал актiлерiн куәландыруға берген құжаттарды тану

Шет мемлекеттердiң құзыреттi органдары тиiстi мемлекеттердiң  заңы бойынша Қазақстан Республикасының  азаматтарына, шетелдiк азаматтар мен азаматтығы жоқ адамдарға қатысты Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде жасаған азаматтың хал актiлерiн куәландыруға берген құжаттар жария етiлген жағдайда Қазақстан Республикасында жарамды деп танылады.

1100-бап. Заңды тұлғаның заңы

Заңды тұлға құрылған елдiң құқығы осы заңды тұлғаның заңы болып саналады.

1101-бап. Заңды тұлғаның құқық қабiлеттiлiгi

1. Заңды тұлғаның азаматтық  құқық қабiлеттiлiгi осы заңды  тұлғаның заңымен анықталады.

2. Шетелдiк заңды тұлға  өз органының немесе өкiлiнiң мәмiле жасауға өкiлеттiгiн шетелдiк заңды тұлғаның органы немесе өкiлi мәмiле жасаған елдiң құқығына белгiсiз шектеуге сiлтеме жасай алмайды.

3. Шетел құқығы бойынша  заңды тұлға болып табылмайтын  шетел ұйымдарының азаматтық  құқық қабiлеттiлiгi ұйым құрылған елдiң құқығы бойынша анықталады.

Мұндай ұйымдардың қызметiне, егер Қазақстан Республикасының  құқығын қолдануға болса, осы  Кодекстiң ережелерi қолданылады, егер Қазақстан Республикасының заңдарынан немесе мiндеттеменiң мәнiнен өзгеше туындамайтын болса, олар коммерциялық ұйымдар болып табылатын заңды тұлғалардың қызметiн реттейдi.

1102-бап. Мемлекеттiң шетелдiк элементi бар азаматтық-құқықтық қатынастарға қатысуы

Мемлекет қатысатын  шетелдiк элементi бар азаматтық-құқықтық қатынастарға, егер Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде өзгеше көзделмесе, осы бөлiмнiң ережелерi жалпы негiздерде қолданылады.

Параграф 2. Жеке мүлiктiк емес құқықтар

1103-бап. Жеке мүлiктiк емес құқықтарды қорғау

Жеке мүлiктiк емес құқықтарға мұндай құқықтарды қорғау туралы талап ету үшiн негiз болған iс-әрекет немесе өзге де мән-жайлар орын алған елдiң құқығы қолданылады.

Параграф 3. Мәмiлелер, өкiлдiк, талап мерзiмi

1104-бап. Мәмiленiң нысаны

1. Мәмiленiң нысаны  ол жасалған жердiң құқығына  бағынады. Алайда шетелде жасалған  мәмiленi, егер Қазақстан Республикасы құқығының талаптары сақталса, нысанның сақталмауы салдарынан жарамсыз деп тануға болмайды.

2. Қатысушыларының кем  дегенде бiреуi Қазақстан Республикасының  заңды тұлғасы немесе Қазақстан  Республикасының азаматы болып  табылатын сыртқы экономикалық мәмiле мәмiленiң жасалған жерiне қарамастан, жазбаша нысанда жасалады.

3. Қозғалмайтын мүлiкке  қатысты мәмiленiң нысаны —  осы мүлiк орналасқан жердегi елдiң  құқығына, ал Қазақстан Республикасында  мемлекеттiк тiзiлiмге енгiзiлген  қозғалмайтын мүлiкке қатысты болса, Қазақстан Республикасының құқығына бағынады.

1105-бап. Сенiмхат

Сенiмхаттың нысаны мен  қолданылу мерзiмi осы сенiмхат берiлген елдiң құқығы бойынша анықталады. Алайда сенiмхат Қазақстан Республикасы құқықтарының талаптарын қанағаттандырса, оны нысаны сақталмауының салдарынан жарамсыз деп тануға болмайды.

1106-бап. Талап мерзiмi

1. Талап мерзiмi тиiстi қатынастарды реттеу үшiн қолданылатын  елдiң құқығы бойынша анықталады.

2. Талап мерзiмi қолданылмайтын  талаптар, егер тиiстi қатынасқа қатысушылардың кем дегенде бiреуi Қазақстан Республикасының азаматы немесе Қазақстан Республикасының заңды тұлғасы болса, Қазақстан Республикасының құқығы бойынша анықталады.

Параграф 4. Заттық құқықтар

1107-бап. Заттық құқықтарға қолданылатын құқық туралы жалпы ережелер

1. Егер Қазақстан Республикасының  заң актiлерiнде өзгеше көзделмесе, меншiк құқығы мен басқа да  қозғалмайтын және қозғалатын  мүлiкке заттық құқықтар осы  мүлiк орналасқан елдiң құқығы  бойынша анықталады.

2. Мүлiктiң қозғалмайтын  немесе қозғалатын заттарға жататындығы, сондай-ақ мүлiктiң өзге де заңдық саралануы осы мүлiк орналасқан елдiң құқығы бойынша анықталады.

1108-бап. Заттық құқықтардың пайда болуы және тоқтатылуы

1. Мүлiкке заттық құқықтардың  пайда болуы және тоқтатылуы, егер Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде өзгеше көзделмесе, заттық құқықтың пайда болуы не тоқтатылуы үшiн негiз болған iс-әрекет немесе өзге де мән-жайлар орын алған кезде сол мүлiк болған елдiң құқығы бойынша анықталады.

2. Егер тараптардың  келiсiмiнде өзгеше көзделмесе, мәмiленiң нысанасы болып табылатын мүлiкке заттық құқықтардың пайда болуы және тоқтатылуы, елдiң осы мәмiле бағындырылған құқығы бойынша анықталады.

3. Алыну мерзiмiнiң ескiруi салдарынан мүлiкке меншiк құқығының  пайда болуы аяқталған алу мерзiмiнiң ескiрген кезiнде болған елдiң құқығымен анықталады.

1109-бап. Мемлекеттiк тiзiлiмге енгiзiлуге тиiстi көлiк құралдары мен өзге де мүлiкке заттық құқықтар