Шыт матанын технологиясы

1681 жылы француз мемлекет қайраткері  Кольбер баспасуретті маталарды өндірудге тыйым салды.  Тыйым салынғаннан кейін 1685 жылы суретті маталардың өндірісі үлкен соққы алды,себебі шеберханалардың иелері гугеноттықтар қуғын-сүргінге душар болды. Дегенмен айшықты маталарға деген ақсүйектердің сұранысы жерасты шеберханалардың салынуына себеп болды.

XVI ғасырдың  аяғында Англия үнділік шытты біле бастады. 1631 жылдан бастап Британдық Ост-Үнділік компания елге Үндітаннан мата тасымалдауға рұқсат алды. Уақыт өте келе елде  шыт өндірісі дами бастады. 1664 жылы ғылыми Карольдік қоғамдар матадағы оңбайтын суреттер алуды өңдеу тәсілімен айналысты. Бұл мәселені  қоғамның мүшесі Хок 1969 жылы шешті. Бірақ 1690 жылы өзінде  «мата бояудың ағылшындық тәсілі» болған деген мәліметтер бар. Шытты баспасуреттеу  ісінің дамуына себепші болған  гугенот эмигранттары еді. Дегенмен мақтаны қайта өңдеу XVIII ғасырдың І-ші жартысында ұдайы төмендеп отырды, яғни : 1701 жылы Англияға жіберілген импорттың көлемі 900 775 кг  болса, 1730 жылы импорт көлемі 701 014 кг ға дейін қысқарды. Бұл елдегі жүн мата өндірушілердің құқығын қорғау заңының шығуына байланысты болды. Англия өзінің шұға  өндірісімен әйгілі болды, ал  жүн маталар өндіру елдің оңтүстік-шығысында тоқтатылды. Ост- Үнділік компаниямен тасымалданатын арзан Үнділік шыт маталар танымал бола бастады, бұл жүн мата өндірісі иелерінің кірістеріне кері әсерін тигізді. Ал 1700 жылы парламенттік актке сәйкес Үндістаннан, Қытайдан, Парсы елдерінен тасымалданатын боялған шыт немесе баспасуреттелген шыт өнімдеріне тыйым салынды.

          Ресей.Ресейде шыт матасы Кеңес өкіметі кезінде танымал болды. Кеңес үкіметінде мата жетіспеушілігі жағдайында  ашық бояулы арзан шыт, әйелдер көйлегіне ,іш киімдерге қолданылды.

Шыт елдің тоқымашылық орталығы Ивановта дәтүрлі түрде үлкен көлемде өндірілді, сол үшін де бұл қаланы  «шытты қала» яғни «стицевой город» деп аталды.

Айқаспа түрі (қарапайым, жаймалық)

 

Қарапайым айқаспалар түрлері: жаймалық, саржалық, атлас- сәтендік. Барлық тегіс айқаспалардың ерекшеліктері мынандай: раппортта әр негіз жіп арқау жіппен бірақ рет айқасады, негіз бойынша раппортқа тең. Жаймалық - тоқыма айқаспаларының ішіндегі ең көп тарағаны. Жаймалық айқасуда негіз және арқаудың жіптері біреуден кейін айқасып

отырады: матаның бет жағына негіз жіп (н) және арқау (жіптер бойын- ша жайма) жіп (а) кезекпен шығып отырады. Негіз және арқау жіптер бойынша жаймалық айқасудың раппорты екі жіпке тең. Жаймалық айқаспа матасы оң және астыңғы жағынан бірдей тегіс, күңгірт болып келеді. Жаймалық айқаспалармен шыт, бөз, миткаль, маркизет, бәтес, майя мақта маталары тоқылады.  Жаймалық айқаспа матаға барынша мықтылық береді және тығыздығы жоғары болса, мата қатты болады.

Шыттың тығыздығы көп емес (70-103 г/м2)- бұл өте жіңішке мата.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды.

 

Шыт матасы тұрмыста кеңінен қолданылатын мата, оның пайдасы сонау  ХІІ ғасырда мәлім болған. Бұл мата түрі туралы үнді әдебиттерінде суреттеп жазылған. Сол кездегі ақсүйектердің, жоғарғы  сұранысына ие болған  мата, қазіргі уақытта да киімнің көп түрін тігуде маңызы зор. 

Әртүрлі белгілеудегі маталарды шығарып, олардың сапасын жақсарту үшін олардың құрылымын, тоқу станогына жіптерді сабақтау және матаны тоқудың ерекшеліктерін жақсы білу қажет.

Тігін өнеркәсібі халықты сәнді де ұнамды киіммен қамтамасыз етуге тиісті. Киім адамға ең қажетті зат болып табылады, сондықтан да оған қойылатын талап күнделікті өсіп отырады. Киімге қойылатын талаптар гигиеналық, техникалық, эстетикалық және экономикалық тұрғыдан бөлініп қаралады. Бүгінгі Қазақстанның жеңіл өнеркәсібінің басындағы проб­лема мынадай: шикізат тапшы, құрал-жабдық ескі, жаңа технология мен маман жетіспейді. Отандық тоқыма-тігін өнімі ішкі қажеттіліктің 8 пайызын ғана өтеп тұр.

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер

 

• Р.Рысқұлова, А.Ж.Құтжанова, Э.С. Масанова, Ж.Ш.Маханова «Тігін өндірісінің материалтануы» Алматы, 2011
• Журналы. Текстильная промышленность, 2009-2012г.г.
• Мұхамеджанова С.Н, Маханбеталиева К.Т «Маталар ассортименті,қасиеттері және айқаспа түрлері» Тараз 2013

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Мазмұны

 

І. Кіріспе..............................................................................................................1

ІІ.Негізгі бөлім

2.1 Матаның қасиеттері. Оларды өлшеу әдістері.............................................2

2.2 Маталарды стандарттау.................................................................................4

ІІІ. Матаға сипаттама (Шыт)...............................................................................5

3.1 Шыттың түрлері.............................................................................................6

3.2 Айшықталған шыт. Шығу тарихы...............................................................7

3.3    Айқаспа түрі (қарапайым, жаймалық) ......................................................8

 ІV .  Қорытынды.................................................................................................9

V . Пайдаланылған әдебиеттер.........................................................................9