Автомобильдің құрылысы

МАЗМҰНЫ

 

КІРІСПЕ

1. НЕГІЗГІ БӨЛІМ

 

1.1. АВТОМОБИЛЬДЕРДІҢ  ЖАЛПЫ ҚҰРЫЛЫСЫ

 

2. ДВИГАТЕЛЬДІҢ ТҮРЛЕРІ.  ІШТЕН ЖАНАТЫН ПОРШЕНЬДІ ДВИГАТЕЛЬДЕРДІҢ  ЖҰМЫС ПРИНЦИПТЕРІ

2.1. ІШТЕН ЖАНАТЫН ПОРШЕНЬДІ  ДВИГАТЕЛЬДЕРДІҢ ЖҰМЫС ПРИНЦИПТЕРІ

2.2. ДВИГАТЕЛЬДІҢ ЖАЛПЫ  ҚҰРЫЛЫСЫ

2.3. КАРБЮРАТОРЛЫ ДВИГАТЕЛЬДЕРДІІҢ ҚОРЕКТЕНДІРУ ЖҮЙЕСІ

 

3. АВТОМОБИЛЬ ТРАНСМИССИЯСЫ

 

4. АВТОМОБИЛЬДІҢ ЖҮРІС  БӨЛІГІ

 

5. ҚОРЫТЫНДЫ

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КІРІСПЕ

Жалпы автомобиль тарихы ежелден басталады.Адам баласы өз жұмысын  жеңілдетумен қатар өнімділігін  арттыру үшін көптеген ізденістердің нәтижесінде  автомобиль жасалған.Қазіргі таңда автомобиль көлігінсіз бірде – бір тасымалдау жұыстары атқарылмайды немесе тракторсыз бірде – бір ауыр жұмыс істелмейді.Сондықтанда олардың халық шаруашылығында алатын орны ерекше.

Халық шаруашылығында автомобильдерді  төрт түрлі жағдайларда пайдаланады.Олар ауыр жүктерді тасымалдау, көптеген жолаушыларды тасымалдау, көлік орнына пайдалану  және спорттық мақсаттарда қолдану.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

 

Автомобильдер атқаратын  жұмыс түрлеріне қарай жүк  машинасы, автобустар, жеңіл машиналар  және спорттық автомобильдер болып  бөлінеді.Осыған байланысты олардың  әрқайсысы жеке – жеке  түр  – түрге бөлінеді. Себебі жүк  машинасының бір түрін жеңіл  машинаның сондай бір түрімен мүлде болмайды. Олай болса төменде сондай түрлендірудің мағынасы келтірілген.

Жеңіл машиналарды двигателінің жұмыс көлеміне (литражы деп атайды) байланысты бірнеше түрге (класқа) бөлінеді де соған байланысты оның индексін белгілеу маркасына кіргізеді.Ол мына төменгідей:

Түрленуі	Литражы	Индексі
Өте жеңіл класс	1,2 – ге дейін	11
Кіші класс	1,3 – 1,8	21
Орташа класс	1,9 – 3,5	31
Жоғарғы класс	көрсетілмейді	41

Сонымен женіл машиналарды  түрлендіріп, олардың маркасын белгілегенде оның индексі көрсетілмейді.Мысалы маркасы ВАЗ – 2106 болса, алдында әріптермен шығаратын заводтың белгісі қойылады, сол белгіден кейін класы индекспен белгіленеді, яғни класы 21 – кіші класс, ал әрі қарай моделінің рет нөмірі келтіріледі (6 - модель). Осылайша жеңіл машиналарының маркалары арқылы біраз мағлұмат алуға болады.

Жүк машиналары толық  салмағына қарай ( яғни өзінің бос  кезіндегі салмағы мен таситын  жүктің салмағын қосып есептегенде) жеті түрлі класқа бөледі және олардың  индексін 1 – ден 7 – ге дейін санмен белгілейді.Сондағы жүк машиналардың түрленуі мына төмендегідей болады:

Толық Салмағы,т.	1,2 – ге  дейін	1,3-2,0	2,1-8,0	9,0-14,0	15,0 – 20,0	21,0 – 40,0	40,0 жоғары
Индексі: Бортты  Платформа	13	23	33	43	53	63	73
Үстіне қондыратын тартқыш	14	24	34	44	54	64	74
Өздігінен түсіретін	15	25	35	45	55	65	75
Цистерналы	16	26	36	46	56	66	76
Фургон	17	27	37	47	57	67	77
Арнаулы	19	29	39	49	59	69	79

Осылайша, жүк машиналарының  да белгілеу маркасынан ол туралы біраз  мағлұмат білуге болады.Мұнда да алдыман шығаратын заводтың белгілі әріптермен, ал соңынан индексі қойылады.

 Автобустар жалпы ұзындығына  қарай бірнеше түрге бөлінеді.Оларға  да осыф ұзындығына байланысты  индекс тағайындайды. Олар:

Ұзындығы,м	5-ке дейін	6,0 – 7,5	8,0 – 9,5	10,5 – 16,0	6,5-тен жоғары
Индексі	22	32	42	52	62

Осыларға қосымша, автомобильдер  басқа да бір ерекше қасиеттеріне қерай түрленуі мүмкін.Бірақ ондай  түрлендіру автомобиль көрсеткіштеріне  онша әсер ете қоймайды.Ондай автомобильдерді  көбінесе жылжымалы арнаулы құрам деп атайды.Мысалы өрт сөндіретін, көше тазалайтын, автокрандар т.с.с, Мұндай арнаулы жылжымалы құрамдар жүк тасымалдау жұмысымен емес, арнаулы жұмыстадың бір түрін ғана атқаруға арналады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.1 АВТОМОБИЛЬДЕРДІҢ ЖАЛПЫ ҚҰРЫЛЫСЫ

Автомобильдер, құрылысы жағынан өте күделі машиналар  қатарына жатады.Өйткені оың құрамына бірнеше механизмдер мен жүйелер  кіреді және олардың құрылыстары  әртүрлі болады.Дегенменде, ондағы негізгі механизмдер мен жүйелердің жұмыстары белгілі бір принцип пен заңдылыққа бағынатындықтан, құрылыстары да ұқсас болады.Жүк машиналарының жалпы құрылысы 1.3 – суретте, ал жеңіл машиналардікі 1.4 – суретте көрсетілген.

 

 

 Автомобиль негізіне  үш бөліктен тұрады.Олар: кузов.  Двигатель және шасси.

 Кузов тасылатын  жүкті орналастыруға арналған.Сондықтанда  ол таситын жүктің түріне қарай  әртүрлі болады.Мысалы жүк таситын  машиналардың кузовы науа тәрізді  жасалып, жүргізуші отыратын кабина  жасалады.Ал адам таитын жеңіл  машина мен автобустардың кузовына орындықтар қойылып, тиісті санитарлық жағдайлармен қамтамасыз ететін қондырғылар орнатылады.

Двигатель автомобильдің жүруіне және басқа жұмыстарға арналған қажетті қуатты тудыратын бөлігі.Оның негізгі жұмыс принципі, энергияның бір түрін

( көбінесе жылуды) екінші түріне (механикалық энергияға) айналдыру болып табылады.Осы двигательден алынған механикалық энергия автомобильдің жүргізгіш дөңгелегіне беріледі де ол жол бетімен жанасып, автомобильді қозғайтын күш тудырады.Сөйтіп автомобиль  жол бетімен жүруге мүмкіндік береді.Сондықтанда двигательдің басқа осындай жұмыс атқаратын генератордан айырмашылығы, двигательден тек қана механикалық энергия алынады, ал генераторларда энергияның басқа түрлері де алынуы мүмкін.

Шасси деп автомобильдің  жол бетімен жүруге арналған бірнеше қондырғыларын біріктірген бөлігін айтады.Оған трансмиссия, алдыңғы және артқы белдемелер жүретін дөңгелектерімен, машина тұғыры, дөңгелек аспалары, рульдік және тежегіш қондырғылар кіреді. Осы қондырғылардың әрқайсысы белгілі бір жұмысты атқаратын, бірнеше механизмдер мен жүйелерден тұратын күрделі қондырғы болып табылады.

Трансмиссия – двигателден келген қуатты машинаның жүретін дөңгелегіне  жеткізіп беретін қондырғы.Ол тек қуатты тасымалдап қана қоймайды, оны машина қажетіне қарай түрлендіріп - өзгертіп береді.Себебі машинаға жүргізуге қажетті күш көп болған жағдайда, оның жылдамдығын азайтады немесе керісінше.Оның үстіне машина жүріс бағытын да өзгертуі мүмкін.Сондай жағдайда автомобильдің артқа қарай жүруін де қамтамасыз етеді.Сөйтіп трансмиссия көптеген қызмет атқаратын күрделі қондырғы.

Алдыңғы және артқы белдемелер – негізінен автомобильдің салмғын  дөңгелектер арқылы  жол бетіне түсіру қызметін атқарады.Осыған қосымша  ол белдемелерде бірнеше түрлі механизмдер  орналасады.Мысалы артқы жетекші белдемеде трансмиссияның, аспаның, тежегішті т.с. бөлшектер орналасады, ал алдыңғы басқаратын белдемеде де басқару механизмдері сияқты қосымша бөлшектер орналасады. Олар 1.3 және 1.4 – суреттерде белгіленген.

Машина тұғыры – автомобильдің  шасси бөлігінің барлық механизмдерімен қоса, двигатель мен кузовты да бекітуге арналған қондырғы.Ол өздерінің құрылысына қарай әртүрлі болады. Кейбіреуі арнаулы рамадан жасалып, көбінесе жүк машиналарында бөлек қондырғы құүраса, кейбіреуі кузовпен бірге (жеңіл машиналарда) жасалады.Осы ек іжағдайда да бірдей оның қызметі автомобильдің барлық бөлшектерін біріктіріп, бекітетін қондырғы болып табылады.

Дөңгелек аспалары –  алдыңғы және артқы белдемелерді машина тұғырына бекітіп қана қоймайды, жүріс кезінде автомобильдің жүрісін жұмсарту қызметін атқарады.Себебі жүріс дөңгелектері жол бетінің бедерімен жанасқан кезде неше түрлі күштер туып, автомобильді тербеліске келтіреді.Егер ол тербелістің амплитудасын азайтып, жиілігін бір қалыпқа келтірмесе, машинаның жүріс жұмсақтығы бұзылады.Сөйтіп оның жұмыс өнімділігіне кері әсерін тигізеді.

Басқару жүйесі * көптеген механизмдерден құралады.Олардың негізгісі  – машинаның жүріс бағытын  басқаратын рульдік механизм.Сол  рульдік механизм арқылы автомобильдің  жүрісін берілген  траектория арқылы бағыттап отырады.

 Тежеу жүйесі –  автомобильдің жылдамдығын азайтып,тіпті  тоқтату қызметін атқарады.Сондықтанда  бұл механизм арқылы автомобильдің  барлық жүріс дөңгелектерінде  орналасып, оның айналуын тежеу  арқылы ауырлатады да жүріс  жылдамдығын азайтуға мүмкіндік жасайды.

Автомобильдің осы айтылған бөліктерінің орналасу әртүрлі болуы  мүмкін.Оның негізгі себебі, олардың  эксплуатациялық қасиеттерін жақсарту болып табылады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.  ДВИГАТЕЛЬДІҢ  ТҮРЛЕРІ. ІШТЕН ЖАНАТЫН ПОРШЕНЬДІ ДВИГАТЕЛЬДЕРДІҢ ЖҰМЫС ПРИНЦИПТЕРІ

Двигатель деп энергияның кез – келген бір түрін тек  механикалық энергияға айналдырып беретін қондырғыны айтады.Олай болса  двигательдер қолданылатын энергия  түріне қарай бірнеше түрге бөлінеді.Олардың  негізгілері жылу, электр, жел, су және т.с. түрлері.

Автомобильдерде пайдаланылатын двигательдердіңғ негізгісі – ол жылу двигательдері. Олар  да өздерінің  жұмыс істеу принциптеріне қарай  бірнеше түрге бөлінеді.Мұндай жылу двигательдері көбінесе от жағатын  бөлігінің орналасуына байланысты екі түрге, яғни сырттан немесе іштен жанатын двигательдер болып бөлінеді.

Автомобильдерде іштен  жанатын двигательдер қолданылады.Мұндай двигательдерде отын двигатель ішінде жанып, жанған газдың температура есебінен қысымы көбейеді де  двигательдің қозғалатын бөлшегін итеріп жұмыс атқарады.Осындай двигательдер көбінесе поршеньді етіп жасалады.Газ қысымы арқылы қозғалатын поршеньді  итеріп, оның қозғалысы басқа механизмдер арқылы сырттағы қажетті жеріне механикалық эергия түрінде беріледі.Осыдан басқа іштей жанатын двигательдердің роторлы түрі де болады. Яғни мұнда газ қысымы арнаулы роторға орналасқан қалақшаға беріледі де, оны айналмалы қозғалысқа келтіреді.Бірақ роторлы дигательдер  әлі де жетілдіруді қажет ететіндіктен, қазіргі таңдағы автоморбильдерде онша қолдау таба алған жоқ.

Сонымен, көптеген түрлі  двигательдер ішіндегі, автомобильдерде  көп қолдау тапқан іштен жанатын  поршеньді двигательдер болып табылады.Олай болса осы оқулықта сондай двигательдердің  құрылыстарыьмен ждұмыс принциптері келтіріледі.