Сақтандыру курсына кіріспе

  Сондықтан  да, нарықтық экономика жағдайында  кәсіпкерлік қызметтің сақтандырусыз алға баса алмайтын белгілі. Кәсіпкерлік қызметте ынталылық, табандылық танытқан, дәстүрлі де, қарапайым да, емес жаңама шешімдер іздеген жан ғана көптеген табыстарға жете алады. Ондайда көп нәрсе белгісіз болғанмен істің сәті түсуіне есептен тәуекел етеді. Кәсіпкерлікті сақтандыру нарықтың зерттелген кеңістігінде кезігетін жайсыздықтардан қорғайтын кепілдікті күтпеген қолайсыздыққа қарсы қою арқылы ақырғы нәтижелерге қол жеткізуге бағытталады.

  Нарықтық  экономика жағдайында коммерциялық, биржалық, валюталық, техникалық, құқықтық, саяси тәуекелдіктер айырықша көкейтестілікке ие болады. Бұл арада сақтандыру қорғап қана қоймай, нарықтық қатынастарға қатысушылардың арасындағы қаржылық және заңдық өзара байланыстардың факторларын де реттейді.

  Кез-келген  кәсіпкерлік қызметтің көздейтін түпкі мақсаты пайда табу, іске жұмсалатын капиталды көбейту. Сондықтан ақырға нәтижедегі сақтандырудың маңызы мынаған саяды: күтілген кіріске немесе белгіленген пайданы түгел алмауға орай мүмкін болатын ысырапқа жол бермеу.

  Пайданың ысырабына (түгел алынбауы) апаарып соқтыратын себептерді шартты түрде үш топқа бөлуге болады:

1. дүлей апат, авария және өзге де соларға ұқсас оқиғалар кезінде өндіріс үдерісінің бұзылуы;
2. нарықтық жағдайлардың өзгеруі, серіктестіктер тарапынан және технологиялық тәуекелдіктерді игеру;
3. Жаңа техникалар мен технологияларды, өзге техникалық және технологиялық тәуекелдіктерді игеру;

Факторлардың  осы топтары сақтандырудың саясына  енгізілуге тиіс.

Көптеген елдерде  сақтандыру нарығында қаржы ресурстарының  тасқыны әлденеше есе көбейтетін кәсіпкерлік тәуекелдікті сақтандыру, сақтандыру қызметінде үлкен үлес салмақты иеленеді.

  Нарықты  экономика жағдайында сақтандыру  коммерциялық қызмет саласына  көбірек айналады. Сондықтан белгіленген  тәуекелдіктерді сақтандырған  кезде сақтандырушы ондай мәміледен не алатынын алдымен ойлайды. Демек, ірі тәуекелдктің қауіптілігін білген сақтандырушы сақтандыру шартын жасамайды.

  Сақтандыру  қызметтің аясын кеңейту іздестіргенде  кәсіпкерлік қызметпен байланысты  жаңа объектілер тартылады.

  Ағымдағы  жылдың сәуір айында, яғни осы  сәттен бастап заңды тұлғалардың  Қор салымына кепілдік беру  басқа елдердегідей сияқты басталды. Осы уақыттың ішінде ол қаржы  нарығында бірден-бір бөлшегіне  айналды, яғни коммерциялық банктер  сияқты халықта оған мүдделі.

  Деректерге  сүйенсек, банктік салымдарды қорғау  жүйесін тиімді екені белгілі,  мысалы Ресей оны Қазақстанға  ұқсас өзгерткісі келді. Қазіргі  уақытта 22 банк оның Қазақстандағы  қатысушысы болып табылады, сонымен  қатар заңды тұлғаның барлық  жеделдетілген салымдарының 98,38% оған таратылды. Ақтөбе облысы бойынша, ондағы барлық филиалдар соның территориясына орналасқан және де банктердің филиалдары Қорға қатысушылар болып табылады.

  Қазіргі  уақытта Қордың қызметі жетілген. Кепілдік беру тәртібі депозитті сақтандыру жүйесімен басшылықтың тиімділігіне сәйкес келтіріледі және де қаржы тұрақтылығының форумымен қабылданады.

  Қор қызметінің  мақсаты – заңды тұлғалардың  ақша қаражаттарын кері қайтаруды  қамтамасыз ету болып табылады  және де екінші деңгейдегі банктердің депозиттік салымдарын тарату. Яғни белгілі бір мерзімге Қорға қатысушы банкке салынған халықтың ақшасы сақтандырлған болып есептеледі. Бұл дегеніміз қатысушы банк пен осы банкте сақталған халықтың немесе кәсіпорынның есебін аударылады. Аударғанда сомалар жеткілікті жоғары деңгейдегі салымдардан (негізгі борышы және есептелінген сыйақылар) 200 мың теңгеге дейін толық аударылады. Жалпы салымдар көлемінің өсуі, аударылған сомалардың үлесінен пропорциональды төмендейді.

Сонымен олар мыналар:

• салымдарды (негізгі борыш және есптелінген сыйақылар) 200 мың теңге қосылған 80 көлеміндегі сомадан 200 мың теңгеге дейін арттыру;
• салымдарды (негізгі борыш және есептелінген сыйақылар) 400 мың теңгеден 600 мың теңгеге дейін және 360 мың теңге қосылған 60-дық сомадан 400 мың теңгеге дейін арттыру;
• салымдарды (негізгі борыш және есептелінген сыйақылар) 600мың теңгеден 800мың теңгеге дейін және 480мң теңге қосылған 40дық сомадан 800ң теңгеге дейін арттыру;
• салымдарды (негізгі борыш және есептелінген сыйақылар) 800 мың теңгеден 1 млн. теңгеге дейін және 560 мың теңге қосылған 20-дық сомадан 800мың теңгеге дейін арттыру;
• салымдарды (негізгі борыш және есептелінген сыйақылар) 1 млннан жоғары және 600 мың теңге қосылған 10-қ сомадан 1 млн теңгеге дейін арттыру;

  Осы көрсеткішке байланысты бір ғана салымшының өлшемін бір салым ретінде қосады және қарайды. Яғни, егерде бір ғана салымшының бір банкіде бірнеше салымдары болса, онда соманы бір салым ретінде жинайды және қарайды.

Дәріс бойынша  қорытынды сұрақтар:

1. 18.12.00ж. Қазақстан Республикасының «Сақтандыру қызметі туралы» заңының негізгі мәселелері.
2. Сақтандыру компанияларының қызметін мемлекеттік қадағалау.

Сақтандыру  компанияларының қызметін ұйымдастыру.

1. Сақтандыру ұйымдарының түрлері.
2. Сақтандыру компаниясын басқарудың негізгі қағидалары.
3. Сақтандыру компанияларының инвестициясын басқару.

Сонымен қатар, қайтарымдар сол валютада төленеді, яғни салым болып енгізілгеннен  бастап шетелдік валютамен салынған қайтарымның көлемі теңгемен салынған қайтарымның көлемімен сәйкес келеді, сонымен қатар соттың шешімі бойынша Ұлттық Банк құрылған күннен бастап, шетел валютасының теңгеге шаққандағы ресми курсы анықталды және де қатысушы банктер өз күшін жойды да депозиттік салымдарды таратты.

  Дипозиттік  салымдар бойынша қайтарымды (аударымды) төлеу банк агенттері арқылы Қорда өндіріледі.

  Қорда салымдардың  барлық түрі емес сақтандырылатындар  қарастырылады, бірақ оған қарамастан  банк – Қорға қатысушы болып  табылады. Қорда орналасқан кепілденген  салымдар, салымдар түрлері мен  сыйақы мөлшерін, шекті көлем мөлшерінен арттыра түсуі, яғни Қорда сақтандырулған және егерде банк жойылған жағдайда, онда төлем Қорға аударылмай, керісінше жойылған банктің жою есебінен аударылады. Мысалы, егер Қорда үлкен мөлшерде салымның ставкасы 14 болса, онда банк 16 көлемінде салымдарды қабылдайды. Бірақ Қорда салым туралы деректер сақталмайды.

  Жалпы, салымшылар  жинақтарын, салымдарын салмастан  бұрын біріншіден жазуға көңіл  бөлуі керек, яғни Қорда салым  түрлері туралы мәліметтер сақталған  ба соған және Қорда көрсетілген мөлшерлемені сыйақы мөлшері асырмайды.

  Қайтарымды  міндеттемелер, депозиттер бойынша  сыйақы мөлшерінің шекті деңгейін, жеке және заңды тұлғалардың  салымдарын (сақтандыру)

  «Қазақстандық  кепілдендіру қоры» ЖАҚ және  «Қазақшетсақтандыру» шетелдік сақтандыру компаниясы ЖАҚ-на жүктерді де келесілер арқылы көрсетіледі;

1. 2000 жылдың 1-ші қаңтарынан – 2000 жылдың 23-ші қарашасына дейін сыйақы мөлшері бойынша жедел салымдарға шектеуқоймау;
2. 2000 жылдың қарашаның 23-нен 2001 жылдың 1-ші шілдесіне дейін теңгемен есептеленген жедел салымдар, сыйақы мөлшері, яғни ҚР-ның Ұлттық Банкі арқылы екі немесе одан да көп ресми белгіленген мөлшерді қайта қаржыландыру арттырмау, сонымен қатар осы жедел салымдардың долларға және евроға шаққандағы көлемі, екі немесе одан да көп LIBOR/3-айлық/ставкасын арттыру;
3. 2001 жылдың қазанның 1-нен 2002 жылдың 1-ші ақпанына дейін жедел салымдар, сыйақы мөлшері АҚШ долларына шаққанда жылдың  көрсеткіші 14%-дан аспайды, ал евромен есептегенде жылдық көрсеткіш 8%-дан артпайды;
4. 2002 жылдың ақпанның 1-нен, қазіргі уақытта заңды және жеке тұлғалардың (депозиттік) салымдары мен сыақы көлеміне келесі шектеулер қойылған:

депозиттік  жедел салымдарды теңгемен есептегенде:

• 6 айға дейін алғанда жылына- 10%;
• 12 айға дейін қосқанда жылына-13%;
• 36 айға дейін қосқанда жылына-15%;
• 36 айдан жоғары болса, онда-16%;

АҚШ долларына  есептегенде /депозиттік/ жедел салымдарды:

• 6 айға дейін қосқанда жылына-6,0%;
• 12 айға дейін қосқанда жылына-7,0%;
• 36 айға дейін қосқанда жылына-9,0%;
• 36 айдан жоғары болса, онда-10%; жедел салымдарды (депозиттік) евромен есептегенде:
• 6 айға дейін қосқанда жылына-50%;
• 12 айға дейін қосқанда жылына-6,0%;
• 36 айға дейін қосқанда жылына-8,0%;
• 36 айдан жоғары болса, онда-9%-ға тең болады.

  Осыған байланысты, халықтың және кәсіпорынның салымдарын қорғауды қамтамасыз ету жүйесі сақтандыруды керек етеді. Сонымен қатар салымшылар банк жүйесіне жедел депозит түрлерін салғанда және ақшаларының қайтарымдылығы мен табыстылығында да сақтандыруды қаже,т етеді.

  Жалпы сақтандыру  қызметінің кәсіпкерлікті сақтандыруда немесе жеке тұлғалардың өмірі мен салымдарын сақтауда маңызы зор.

  Негізгі  жеке тұлғаның жедел салымын  сақтандыру – бұл біздің болашағымыздың  кепіл!

  Нарық және  сақтандыру бір-бірімен тығыз  байланысты болғндықтан, нарық  экономикасы сақтандырудың дамуындағы белсенді ортасы. Нарық бар жерде тәуелдік кәсіпкерліктің сан алуан түрлері болады.

  Тәуекел  деген түсініктің қарапайым жағдайындағы  нәтижесі алдын-ала белгісіз шешімдерді  белгілеуді сипаттайды. Кәсіпкердер  бір іске қаражатын сала отырып, болашақта кездесетін оның тағдырына араласатын барлық жағдайларды қамтиды.

  Болашақтағы  азды-көпті болатын оқиғаны анықтау,  сонымен қатар одан келешектегі  зияндарды немесе адамдардың  денсаулығына әсер ететін жағдайларды  сақтандыру тәуекелдігі деп атайды.

  Тәуекелдік  – бұл адамзат қимылының барлық  салаларында кездесетін объективті  қүбылыс. Өзінің мән жағдайында  ол зиян шектіретін және шығынға  әкелетін жарамсыз тасымалдау  тәуекелдері автокөліктер, өзен, теңіз  жіне әуе көліктеріне байланысты  келеді.

  Саяси тәуекелдіктер мемлекеттік басқару органдарының құқықтарына қарсы өз азаматтарына істеген істеріне байланысты және сақтандырушының жауапкершілік шеңберіне жатуы мүмкін.

  Сақтандырудың  тәуекелдік кездейсоқтық жағдайда  пайда болғанда ол адам ықпалынан  тыс болғанда ғана мәні болады. Алдағы ұзақ мерзімді болашақта адамзат өзінің дамуында тәуекелдікті бақылап отыратын, ал оның жарамсыз нәтижелерін жоққа шығаруын көрсетеді. Тәуекелдікті бағалау үшін дәл ақпарат болуы керек, өйткені олардың болмағаны тәуекелдіктің қателігіне әкеліп соғады. Сондықтан банк қызметінде, азаматтардың салымдарын, қаржыландырып сақтандырудың экономикалық маңызы оарсан зор екендігі белгілі. Республика азаматтарының кәсіпкерлікпен толыққанды айналысуы, сондай-ақ еркін бәсекелестіктің кепілі банк қызметінде сақтандырудың толыққанды қызмет істеуіне байланысты. Бұл проблемелардың түбегейлі де, толық шешілуі республика экономикасының алға басуының кепілі екендігі баршамызға белгілі.

Дәріс бойынша  қорытынды сұрақтар:

1. Сақтандыру өнімінің қалыптасуы.
2. Сақтандыру компаниясының жұмысын ұйымдастыру.
3. Сақтандыру компаниясының инвестициялық портфелін басқаруда әдістерді қолдану.

Актуарлық есеп айырысулар

1. Сақтандыру тарифінің құрылу міндеттері және мәні.
2. Тарфтік ствканың құрамы мен құрылымы.
3. Сақтандыру статистикасының көрсеткіштері.
4. Сақтандыру компаниясының қызметін қаржыландыру көзі ретінде сақтандыру сыйақысы.

  Қандай да  бір өндірістік жұмыстың немесе  қызметтің ақша және басқа  да ресурстарын инвестициялауды  және белгілі мерзімнен кейін  сол жұмсалымынан кіріс алуды көздейтін коммерциялық қызмет сақтандырудың объектісі болып саналады. Нарықты экономиканың қазіргі жағдайында аталған сақтандырудың маңызы зор. Қызметін бастаған кәсіпкерлер болуы мүмкін шығындардан қорғану үшін сақтандырушымен мәмлеге келуге ұмтылды. Әулетті сақтандырушылардың саны жыл сайын емес, тіпті ай сайын көбейе түседі. Сақтандыру қоғамының тиісті оперцияларды өрістетулеріне мүмкіндік кеңейеді.

  Сонымен  қатар аталған сақтандыру шарты  жасалған уақытта да, оның әрекет  ететін бүкіл кезеңіде өте күрделі болып есептеледі.

  Коммерциялық  тәуекелдікті сақтандырған ұйым  жауапкершілікті міндетіне алып, нарық жағдайының қолайсыздығынан,  алдын ала білуге болмайтын  өзгерістердің салдарынан жоспарын  жүзеге асыруға қажетті өзге  жағдайдың нашарлауынан туындайтын шығындарды өтейді.