Социология және саяттану.Социология және философия

Социология  және саяттану.Социология және философия.

      1.Саясаттану ғылым ретінде

2.Социологияның  дербес ғылым ретінде пайда  болып қалыптасуы 

      3.Социология және философия

      Қорытынды

  Пайдаланған әдебиеттер

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

САЯСАТТАНУ  ҒЫЛЫМ РЕТІНДЕ 
      Саясаттану сөзі ("политология") гректін, «политика" және 
"логос" деген сөздерінен шыққан, саясат туралы ғылым деген 
мағынаны білдіреді.  
Басқа қоғамдық ғылымдардың ішінде саясаттанудың орны ерекше. Себебі, адамзат тарихында саясат негізгі рөл аткарды. Оның дұрыс-бұрыстығы, сайып келгенде, адамдардын, халықтардың тағдырымен тығыз байланысты. Мысалы, мемлекет агрессиялық, яғни басқыншылық соғыс саясатын жүргізсе, оның салдары бірнеше жылдарға созылатын қайғы-қасіретке соқтыратыны даусыз. Керісінше, мемлекет ғылыми дәлелденген тиімді бейбіт саясат жүргізсе, еліне қолайлы, халқына жайлы болары да белгілі. 
 Адамзат саясаттың сиқырлы сырын, құбылмалы кұбылысын өте ерте заманнан түсініп-білгісі келді. Ежелгі Шығыс, антикалық дәуірдін ойшылдары мемлекеттің, саяси биліктің мән-мағынасы неде және кімге қызмет етеді, қоғамдық құрылыстық қандай түрлері бар және олардың ең жақсысы, халыққа ең қолайлысы қайсысы деген сияқты сауалдарға жауап іздеген. Бірақ ол кездегі пайымдаулар негізінен діни-мифологиялық сарында болатын. Себебі, ертедегі адамдар жер бетіндегі өмірге құдайдың құдіретінен туған жалпы әлемдік космостық тәртіптің ажырамас бөлігі ретінде қарадық. Мысалы, Мысырда (Египетте), Вавилонда (қазіргі Ирак), Үндістанда, сол кездегі мифтарға сүйенсек, басқарушының билік көзі құдайда және ол жер бетіндегі істерді реттеп, тындырып отырады. Көне Кытай мифы бойынша билік құдайдың құдіретімен жүргізіледі де, ал іске асырушы онымем байланысты император болып есептелген. Ежелгі гректерде ен алғашқы билікті жүргізуші құдайлардың өздері болыпты-мыс. 
Кейінірек адамзаттың іс-тәжірибесінің, ақыл-ойының, мәдениетінің дамуына байланысты саясаттың ұғымдары, түсініктері, тұжырымдамалары пайда бола бастады. Қоғамдық - әлеуметтік және саяси құрылымы мен қатынастарының одан әрі күрделіленуі, материалдық өндірістің, халық санының өсуі оның өміріне мемлекеттің тікелей араласуына әкеліп соқтырды. Мұндай жағдайда ұлы ойшылдар саясатты ғылыми тұрғыдан түрініп, оны орынды пайдаланудың, мемлекетті тиімді басқарудың жолдарын іздестіре бастады. Бұдан келіп саяси теориялар туды.  
Б.з.б. бірінші мыңжылдықтың ортасында саясаты діни-мифологиялық танудың орнына философиялық-этикалық түсіну түрі келеді. Мұнда аса зор еңбек еткендер — Конфуций, Платон, Аристотель сияқты ғұлама ғалымдар. Бұл ойшылдар саясатты теориялық тұрғыдан зерттеп, оны этикамен тығыз байланыста қарады. Олар саясатты адамдардың мақсат-мүддесіне сай келуге, адамгершілікке негізделуге тиіс деп ұқты. 
Әдетте, саясаттанудың негізін қалаушы деп данышпан ғалым Аристотельді атайды. Өйткені ол өз заманында лицей ашып, сонда саяси ғылымды жеке пән ретінде оқытып, өзі жүргізді. «Саясат»  деген еңбек жазып, онда ежелгі грек мемлекеттерінің (онда әрбір қала мемлекет болып есептелетін) саяси жүйесін зерттеді. Дегенмен, ұлы ғалым саясаттанудың пәнін қазіргі біздің - түсінігіміздей басын ашып бере алмады. Ол саясаттың негізі адамның өзімшіл, хайуандық табиғатында жатыр деп ұқты. Жеке адам көзсіз құмарлыққа берілгіш келеді. Сондықтан оның соқыр сезімін тежеп, жалпыға ортақ игілікке, әділеттілікке жетуді жеңілдету, адамның адамгершілік қасиетін арттыру үшін саясат жүргізу керек деп түсінді. Сонымең қатар ол саясаттану мәселелерін, фәлсафа (философия) мәселелерімен бірге қарады. 
Орта ғасырда саясаттың діни-этикалық түрі қалыптасады. Оның негізін салушы Фома Аквинский саяси билікті құдай орнатады, бірақ мемлекет басшылары кұдайдың калауына қарсы шықса, халықтың оларды құлатуына болады деген байлам айтты. 
Саясатты қазіргідей түсінуге мол үлес қосқан Италияның XVI ғасырда өмір сүрген ойшылы Никколо Макиавелли болды. Ол саясатты теологиялық (құдайшылдық) түсіндіруден саяси ойды қоғамдағы табиғи өмірден туған мәселелерді шешуге бейімдеді. Саяси зерттеулердің өзегі етіп мемлекеттік билікті қойды және оны қалай қолға түйрудің, пайдаланудың неше түрлі әдіс-тәсілдерін керсетті. Соның арқасында саясаттануды біздің казіргідей түсінуімізге жол ашылды. 
 Феодализмнің ыдырап, капиталистік қатынастардың қалыптасу қоғамды демократияландырып, жалпыға бірдей сайлау құқығын кіргізуге; көпшілік саяси партиялар мен қазыналардың кеңінен қанат жаюына, акпарат кұралдарының өрістеуіне, ауқымы кеңейді, саясаттың қызметтері мен міндеттері күрделігіне түсті. Сондықтан саяси құбылыстар мен процестерді арнайы зерттеуге, саясаттану теорияларын жасауға тура келді. Бұл ретте Дж. Локк, Ш.Л.Монтескье, Ж.Ж. Руссо, Т. Джефферсон, Т. Пейн, И. Кант, Гегель сынды көрнекті ғалымдар көп еңбек сіңірді. 
Саясаттану XIX ғасырдың екінші жартысында өз алдына жеке пән ретінде калыптасты,.Оған бұл кезде бихевиористік, тәжірибелік (эмпирикалық) әдістердің кеңінен пайдаланыла бастауы зор ықпалын тигізді 1857 жылы АҚШ-тың Колумбия колледжінде (кейін Колумбия университетіне айналды) профессор Фрэнсис Либер "Тарих және саяси ғылым" деген кафедра ашты. Соның негізінде онда 1880 жылы саяси ғылымның жоғары мектебі құрылды. АҚШ-тағы сияқты 1872 жылыФранцияда мемлекеттік аппаратқа арнайы қызметкерлер дайындайтын саяси ғылымдар мектебі жұмыс істей бастады. 1889 жылы Американың Саяси және әлеуметтік ғылымдар академиясы, 1903 жылы Америкалық саяси ғылымдар ассоциациясы құрылды. 
XX ғасырдың басында саясаттану бөлек академиялық пән ретінде толық бөлініп шықты. Бұл ғылымның халықаралық мәртебе алып, толыққанды қалыптасуына ЮНЕСКО-ның басшылығымен 1949 жылы құрылған саяси ғылымдардың халықаралық ассоциациясы зор рөл атқарды. Ол саяси зерттеудің белсенділігін арттыру жолында казір де жемісті еңбек етуде. 
Бүгінгі таңда АҚШ-тың, Шығыс елдерінің барлық жоғары оқу орындарында саясаттану жеке пән ретінде барлық факультеттерде міндетті түрде оқытылады, әлемнін ең ірі университеттері оған мамандар дайындайды. Мысалы, АҚШ-та саясаттанудың мамандандырылған 26 саласы бойынша білім береді. Шетелдерде, әсіресе, бұл ғылымның қолданбалы түрі кең өріс алған. Оны бітірген маман саясатшылар маңызды саяси шешімдердің жобаларын сараптауға, партиялар немесе басқа бірлестіктердің сайлау алдындағы бағдарламаларын талдауға, үкіметтік дағдарыстар мен халықаралық қатынастардағы шиеленіс жағдайларының себебін ашуға кеңінен пайдаланады. 
Бұрынғы Кеңес елінде бұл ғылымды партияға, халыққа қарсы, буржуазиялық ғылым деп айдар тағып, оқытлаған болатын. Себебі, Кеңес өкіметі, шын мәнінде, саяси сауалы адамдарды даярлауға мүдделі болмады. Ондай жағдайда тоталитарлық жүйе 70 жылдаи артық дәуренін құра алмаған да болар еді. 
Бірақ бұдан ол кезде саяси ғылымға еш көңіл бөлінбеген екен деген ой тумауға тиіс. Саясат мәселелері қаралып, зерттеліп жатты. Алайда, олар ғылыми коммунизм, тарихи материализм, Коммунистік партия тарихы сияқты коммунистік  идеологияға негізделген пәндердін шеңберінен шықпайтын және ең алдымен қандай әлеуметтік-саяси процестер социализм мен коммунизмі әкелуі мүмкін, соның жолдарын іздейтін. 
Саясаттануға деген көзқарас 80 жылдардын екінші жартысында бұрынғы Кеңес Одағындағы түбегейлі реформаларға 
қоғамнын демократиялануына, тоталитарлық жүйенің күйреуі 
не байланысты өзгерді. 1989 жылдан Жоғары Аттестациялау 
Комиссиясында саясаттанудан эксперттік кеңес жұмыс істей 
бастады. 1990 жылы КСРО-ның ғылым және техника бойынша 
мемлекеттік комитеті "Саяси ғылымдар" деген атпен саяси 
ғылым қызметкерлерінің тізімін ресми түрде бекітті. 1989-І990 
оқу жылдарында Балтық бойы елдеріңде, 1990 жылдан бастап 
ТМД-ның басқа елдерінде саясаттану оқытыла бастады. Қазір 
Қазақстанның барлық жоғары оқу орындарында дерлік бұл ғылым жеке пән ретінде өтілуде. Әл-Фараби атындағы Қазақ Мемлекеттік Ұлттық университеті және Абай атындағы Алматы Мемлекеттік педагогикалық университетт бұл салада арнаулы мамандар даярлайды. 
Саясаттану пәні, ұғымдары,әдіс-тәсілдері мен қызметтері.Саясаттанудың пәні жөнінде алыс, жақын шетелдік болсын, біздің елдін ғалымдарының арасында болсын бірыңғай, жалпы жұрт танып, мойындаған анықтама, тоқтам жоқ. Оның аукымы мен мазмұны, қарастыратын мәселелер шеңбері, жеке ғылыми пән ретінде ерекшелендіретін белгісі, өлшемі не болуы кере деген сауалдар төңірегінде бірталай көзқарастар бар. Кейбір ғалымдар оған қоғамда билікті жүргізетін немесе оған әсер ететін мемлекет, партиялар және басқа саяси институттар туралы ғылым ретінде қарайдық. Әлбетте, саясаттанудың бұл мәселелер мен айналысатынында дау жоқ. Дегенмен, оның өрісін тек солармен шектеуге әсте болмайды, Себебі, ол солармен қатар жалпы, саяси теориялар мен нақтылы саяси іс-әрекеттерді, саяси процестер мен жүйелерді, халықаралық қатынастарды да зерттейді, еларалық салыстырмалар да жүргізеді. Сондықтан мұнда көзқарас саясаттануға тар мағынасында қараған болып шығады.  
Ғалымдардың екінші тобы саясаттануды ғылымға қатаң негізделген, әсіресе тәжірибелік (эмпирикалық) әдіс-тәсілге сүйенеген, нәтижесін тексеріп білуге болатын ілім ретінде түсінеді. Оны жақтаушыларды. бихевиористер дейді (олар туралы кейінірек сөз балады). Олар бұл ғылымды математика, кибернетика және т.с.с нақтылы ғылымдарға теңиді. 
Бұл бағытты жақтаушылар, түптеп келгенде, саясаттануды теориялық және практикалық жаққа бөліп, екіншісін басшылықка алып отыр. Бұлай білімнің екі түрін бір-біріне қарсы қоюшылықпен келісуге болмайды. Себебі, теория мен практиканы бөліп, карау адамзат тарихында талай рет тығырыққа тірелткен.  Әрине, аталған тәсіл сайлаудын. дауыс беру нәтижесін, оған жұмсалған қаражатты, қай партияның жақтаушылары көп не аз болғанын және т.с.с. сан жағынан нақтылы есептеп шығуға мүмкіндік береді. Бірақ, "еркіндік", "теңдік", "әділеттік", "егемендік", "демократия" және т. б. сияқты маңызды категорияларды сандық мөлшерде есептеп шығаруға келмейді. 
Саясаттануды зерттейтін ғалымдардың көпшілігі (үшінші топ) бұл ғылымды саясат туралы жалпы, оның барлық көріністерін қамтып, тәртіпке келтіретін, жинақтап біріктіретін ғылым деп санайды. Бұл пікірді Біріккен Үлттар Ұйымының Білім беру, ғылым және мәдениет мәселелері жөніндегі ұйымы (ЮНЕСКО) басшылығымен 1948 жылы Парижде өткен саясаттанушылардың Халықаралық коллоквиумы да мақұлдады. Оған қатынасқан дүние жүзінің белгілі ғалымдары саясаттану пәні мына бөлімдерден тұрғанын жөн деп тапты: І) саяси теориялар (олардың пайда болуы, дамуы және қазіргі кездегі қызметі); 2) саяси институттар (конституциялар, аймақтық және жергілікті басқару; көпшілік әкімшілігі, саяси институттарды салыстырып зерттеу); 3) партиялар мен қоғамдық ұйымдар; 4) қоғамдық пікір; 5) халықаралық саясат (халықаралық ұйымдар мен халықаралық құқық) 
Саясаттану пәні қоғамның саяси саласын, оның даму заңдылықтарын, қазіргі саяси өмірді ұйымдастыруды, басқаруды, оның құрылысы мен жұмыс істеуін зерттейді. Ол адамзаттың демократиялық, қоғамдағы қүқығы, еркіндігі мен міндеттері, жеке адамның саяси-құқықтық жағдайы, оның саяси өмірге қатынасу тәсілдері, саяси өзгерістердің түрлері, саяси мәдениетті қалыптастырудың мазмұны мен жолдары, қазіргі замандағы сан түрлі саяси идеялық көзқарасгар, жаңаша саяси ойлаудын мәні, казіргі дүниежүзілік дамудың козғаушы күштері туралы түсінік береді. Ол бұрынғы және қазіргі саяси жүйелерді, адамның санасындағы, көзқарасындағы, мақсат-мүддесіндегі және мінез-құлық, іс-әрекетіндегі саяси өзгерістерді қарастырады. Ол, бір жағынан, жиналған деректерді қорытады, екінші жағынан, құбылыстардың өзара ұқсастығы бойынша болашаққа болжам жасайды. 
Сайып келгенде, саясаттану дегеніміз саясат туралы, саясаттың адам және қоғам арасындағы қарым-қатынастары туралы жинақталған ғылым. Ол саяси биліктің қалыптасуымен даму заңдылықтарын, оның жұмыс істеуі мен пайдалануын, түрлері мен әдіс-тәсілдерін зерттейді. 
Саясаттану саяси құбылыстар мен өзгерістердің мән-мағынасын түсініп-білу үшін бірталай әдістерді пайдаланады. Әдіс деп зерттеу жүргізуді ұйымдастыру тәсілін айтады. Оларға салыстырмалы, жүйелеу, социологаялық, тарихи, бихевиористік, нормативтік және т. б. әдістер жатады.  
Салыстырмалы әдіс  әр түрлі елдердегі саяси құбы лыстарды салыстырып, олардың жалпы жақтарын және жеке ерекшеліктерін ажыратуға мүмкіндік береді. Ол елдегі саяси тұрақтылықпен саяси жағдайды бағалауға, соның негізінде нақтылы саяси шешімдер қабылдауға көмектеседі. Бұл әдістің әсіресе қазіргі Қазақстан Республикасында алатын орны зор. Себебі, жүргізіліп жатқан саяси реформалардың табысты болуы көбіне басқа елдердің озық тәжірибесін тиімді пайдалануға байланысты болмақ. 
 Жүйелеу әдісі саяси құбылыстарды басқа күрделі құрылымның бір бөлігі ретінде қарап, оны құрайтын элементтердің әлеуметтік өмірдегі орнын, қызметін айналадағы ортамен, басқа құбылыстармен байланысты зерттейді. 
Социологиялық әдіс саясатты қоғам өмірінің, экономикалық, әлеуметтік құрылым, мәдениет және т.б. жағдайына байланысты анықтайды. 
Тарихи тәсіл саяси құбылыстарды мерзімі жағынан 
дәйекті, заманына қарай, бұрынғы, қазіргі және болашақтың| 
байланысын айқындай отырып қарастырады. Ол әр түрлі саяси 
окиғаларды, процестерді, деректерді олардың болған уақыт 
мезгілін еске ала танып-білуді талап етеді.  
Бихевиористік әдісжеке адамдар мен топтардың іс- әрекетін, белгілі бір саяси жағдайларда адамдардын өздерін өздері қалай ұстауын талдауға негізделеді. Бұл әдісті жақтаушылар саяси қызметтің барлық түрлерін адамдардың іс-әрекеттерін талдау арқылы түсініп-білуге болады дейді. 
Норамативтік әдіс (XIX ғасырға дейін жиі пайдаланылған) қоғамдық игілікті ең мол қамтамасыз ететін немесе адамға әуел бастан тән ажыратылмас табиғи құқықтық іске асыруға барлық мүмкіндікті жасайтын саяси құрылыстың түрін іздейді. 
Ал бұрынғы Кеңес Одағы кезінде ең дұрыс және мызғымас тәсіл болып есептелген диалектикалық-материалистік әдіс болатын. Ол табиғаттағы, қоғамдағы және санадағы құбылыстар мен процестерді бірімен-бірі тығыз байланыста және үздіксіз даму жағдайында болады деп санайды.  
Жоғарыда аттары аталған әдістермен қатар басқа да әдіс-тәсілдер бар. Бұлардың бәрі де саяси процестер мен олардың дамуы жөнінде шынайы мағлұматтар алуға тырысады. Сондықтан қазіргі демократиялық мемлекеттерде саясатқа байланысты жағдайларды зерттегенде сан түрлі әдістемелерді пайдаланады. 
Ғылымның басқа салаларындағы сияқты саясаттанудың да «өзіндік ұғымдары (категориялары) бар. Оған саяси құбылыстар мен процестердің мәнін білдіретін ғылыми терминдер, сөз тіркестері жатады. Мысалы: "саясат", "саяси билік", "саяси жүйе", "саяси тәртіп", "саяси партия", "саяси мәдениет", "саяси әлеуметтану", "саяси өмір", "саяси қатынастар", "қоғамдық ұйымдар", "мемлекет", "демократия", "егемендік", "құқықтық мемлекет", "азаматтық қоғам", "ішкі саясат", "сыртқы саясат" және т.б. Қоғамды бұдан басқа да ғылымдар зерттейтін болғандықтан, жоғарыда көрсетілген ұғымдарды басқа қоғамтану пәндері де (тарих, әлеуметтану, фәлсафа, құқықтану) пайдалануы мүмкін. Бірақ олар бұл категорияларды өз пәніне сәйкес қолданады. 
Қай ғылым болмасын белгілі бір қызметтерді (функцияларды) атқарады. Саясаттануда да ондай міндеттер бар. Оған ең алдыментанымдық (еносеологиялық) қызметтер жатады. Олай дейтініміз саяси білім қоғамдағы оқиғаларды танып білуге олардың саяси мәнін түсінуге және болашақты болжауға мүмкіндік береді. 
Ғасырлар бойы Рессей империясы, одан кейін кеңестік тоталитарлық тәртіп саясат пен билік сырын бүгіп келді. Қазірдің өзінде де халқымымыздың саясат лен саяси жетекшілердің іс-әрекеттері жөнінде хабарлары аз. Көбіміз саяси қайраткерлердің сөздерінің, ұранддрының, бағдарламаларының сырында не жатқанын байқамаймыз. Оларды білмей демократиялық жолмен алға басу қиын. Ондай білімді тек саясаттану ғана бере алады. 
Саясаггану;^^щқ (аксео/іогиялық) қызметін атқарадьі. Ол саяси курылысқа, институттарға; ісгәрекеггерге және ою-ігалар-ға саяси баға береді. 
Демократиялық мемлекеттерде саясаттану саяси әлеуметтену міндетін атқарады. Ол азаматтықты, халықтың демократиялық саяси мәдениеттілігін қалыптастырады. 
Саясаттану реттеушілік басқару қызметін атқарады. Оның ерекшелігі — қоғамның саяси өмірімен тығыз байланысына. Соған орай ол адамдардың саяси өмірінде өзін-өзі ұстауына, іс-әрекетіне тікелей әсер етеді.. Саяси дамудың үрдіс, бағдарын бақылай отырып, саясаттану қоғамдық оқиғаларды тиімді басқару үшін нақтылы мәлімет, мағлұматтар береді. Саяси білімдер, хаттамалар, кеңестер адамдардың күнделікті практикалық іс-әрекеттері басшылыққа алынады.  
Саясаттану саяси өмірді жетілдіру міндетін атқарады. Бұл ғылым саяси институттар мен қатынастарда, басқаруда реформалар жасап, оларды қайта қарауда теориялық негіз болады. Оның көмегімен заң шығарушы және атқарушы органдар қабылдайтын құқықтық жарғылар мен саяси-басқарушылық шешімдер алдын ала сарапқа салынып, зерттеледі, қоғамда немесе оның жеке аймақтарындаа қалыптасып жатқан нақтылы жағдайлар саяси тұрғыдан талданады. Солардың негізінде ол кейбір саяси институттардың жойылып, оның орнына бүгінгі талапқа сай басқалары келу керектігін негіздейді, мемлекеттж басқарудың қолайлы үлгілерін іздестіреді, әлеуметтік-саяси шиеленістерді ауыртпалықсыз шешу жолдары мен әдістерін көрсетеді. 
Ең соңында саясаттанудын болжау қызметін атаған жөн. Саяси зерттеулердің құндылығы даяси процестердің үрдісін айнытпай бейнелеумер ғана тынбайды. Ол белгілі бір саяси жағдайларда алдыңғы қатарлы, озық саяси өзгерістер жасауға бағытталған ғылыми негізделген болжаумен аяқталуы тиіс. Саяси ғылымның түпкілікті мақсаты да сонда. 
Саясаттанудың басқа қоғамдық ғылымдармен байланысы және оны оқып-білудің маңызы. 
 Саясаттану басқа қоғамдық ғылымдармен тығыз байланыста дамиды. Себебі олардың бәрінің зерттеу объектісі ортақ—қоғамдық өмір. Олар бірталай ортақ ұғымдарды да пайдаланаді. Бірақ та әрбір қоғамтану ғылымының өзіндік пәні бар. Сондықтан саясаттанудың басқа гуманитарлық ғылымдар арасындағы ерекшелігін, алатын орнын анықтап алған ләзім. 
Саясаттану ең алдымен фәлсафамен (философиямен)тығыз байланысты. Фәлсафа — табиғат, қоғам және таным дамуының неғұрлым ортақ зандылықтары туралы ғылым. Ол тіршіліктің түпкілікті себептерін, рухани-байлықтардың негізінде не жатқанын және т.с.с ашып, дүниеге тұтас көзқарас туғызады. Сондықтан ол басқа пәндер сияқты саясаттануға жалпы әдістемелік ғылым болып келеді. Ол саясатты фәлсафалық тұрғыдан дәлелдейді, саяси кұбылыстар мен процестерді талдауға дүниетанымдық бағдар береді. Бірақ ол мәселелерді, құбылыстарды, өмірдің жекелеген жақтарын қарастырғанда өзінің өресі тарлығын бай-қатады. Саясаттану қоғам өмірінің саяси саласындағы жалпы заң-дылықтарды нақгылайды, айқындайды, саяси танымды терңдетеді, саяси көзқарасты қалыптастырады.  
Саясаттану экономикалықикалық теориямен өзара байланысты. Сая-си экономия саяси процестерді экономикалық тұрғыдан дәлелдей отырып, ол процестердің негізінде әр түрлі әлеуметтік топтардың өз мүдделерін жүзеге асыру үшін күресіп жатқанына көз жеткізеді. Саясаттану экономикалық саясатты дайындау және іске асыру, ол процестерді мемлекеттік реттеу принцип-терін ғылыми түрде негіздейді. 
Саясаттану құқықтық ғылыммен тығыз байланысты. Құқық адамдардың қоғамдағы қатынастары мен тәртібін, жүріс-тұрысын реттейді. Ол саяси шешімдерді дайындап, іске асырудың құқықтық тетіктерін көрсетеді, кұкықтық және мемлекеттік нормалар мен институттардың қиысқан, түйіскен жерлерін карастырады. Құқықты К.Маркс заңға айналдырылған экономикалық үстем таптың еркі деп атаған. 
Саясаттану күкықтануға жалпы теория, оның теориялық- 
әдістемелік негізі іспеттес. Саяси екімет жүйесінсіз әлеуметтік, 
оның ішінде құқықтық ережелер мен қатынастар жалпыға 
міндетті сипат алып орындалмайды. Сонымен қатар құқықтык 
тұрғыда қалыптаспай саяси екімет те әдеттегі қызметін атқара 
алмайды.  
Саясаттануға жақын ғылымдардың бірі — әлеуметтапу (социология). Саясаттану саясатты белгілі бір заңдылықтарға бағынып, іс жүзінде белгілі бір принциптерді жүзеге асыратын, дамып, өзгеріп отыратын процесс ретінде қарайды әлеуметтану оған процесс ретінде емес, адамдық өлшем ретінде қарап, әлеуметтік ортаның саяси салаға етер әсерін зерттейді. Оның айналысатын мөселелері адамды және қауымдастықты дамытуға саясат не бере алады және саясатты жетілдіру үшін адамдар не істей алады. Сайып келгенде, саясаттанудың негізгі назары саясатта болса, әлеуметтанудың назары саясатты жасаушы адамда болады. Олардың арасындағы байланыс әсіресе саясаттануды сандық әдіс-тәсілдерді пайдалануға байланысты күшейе түседі.  
Тарих болса жүйелі, дәйекті түрде оқиғаның болған уақытына байланысты саяси институттар мен идеялардың дамуы туралы деректерді жинап, суреттейді. 
Аты аталған ғылымдармен қатар саясаттану баска да адамгершілік ғылымдарымен байланысты. Солай бола тұра саясаттанудың өзіне тән зерттеу объектісі бар. Оған қоғамның саяси саласы, ондағы болып жатқан барлық саяси құбылыстар мен процестер жатады

2.Социологияның  дербес ғылым ретінде пайда  болып қалыптасуы Социология (XIX г-дын, 30-40 ж-да қалыптасқан) біршама жас ғылым болып табылады. Өйткені оның ғылым ретінде қалыптасуының өзіне қоғамдық дамудың белгілі кезеңінде ғана қажеттілік туды. 
Алайда, социологияның кеш пайда болуы оған дейін қоғам және қоғамдық құбылыстар туралы ойлар болмады деген пікір тумауы керек. Керісінше, ондай ойлар басқа ғылымдардың шеңберінде көріне бастаған болатын. Мәселен, философиялық экономикалық, тарихи, саяси шығармаларда жалпы қоғам, оның кейбір элементтері және оның даму заңдылықтары туралы пікірлер бой көрсете бастады. Осы орайда, Ертедегі Шығыс цивилизациясының — Көне Египет, Вавилон, Үнді, Қытай - қоғам туралы пікірі мен ойларын айтуға болады. Мәселен, конфуцийшылар коғамтанушылар болып есептеледі. Олардың қоғам туралы іліміндегі негізгі мәселе — адамдар арасындағы қатынас және тәрбие мәселесі. Конфуций ертедегі Қытай қауымдастығындағы адамдардың өзін-өзі абыроймен ұстау дәстүрін, олардың шыншыл, өнегелі болатын, жаман кылықтардан бойларын аулақ ұстау дәстүрін көрсетеді. Сондай-ақ Кофуций кейінгі адамдардың бойындағы ондай моральдық нормалардың азайып бара жатқандығын атап өтеді. Адамдардағы популизмге, атаққұмарлықка ұмтылу пиғылдарының өріс алу тенденциясын, кегін екінші біреуден алу, өз кемшілігін түзету қасиеттерінің жоғалу тенденцияларын көрсетеді. Конфуций этикасы «қайырымдылық», «кішіпейілділік», «адамды сүю» «тура жолмен жүру» сияқты принциптерге сүйенеді. Сайып келгенде, Конфуций адамдар арасымдағы әлеуметтік қатынасты — борыш пен заңды мойындайтын, орынға коятын адам мен өз пайдасын көздейтіп адамды салыстыра отырып, олардың адамдық образдарындағы айырмашылықтарды ашу арқылы көрсетеді. Бірінші образдағы адам бірлікке, татулыққа ұмтылатындығын, ал екіншісінің оған кері құбылыстарға ұмтылатынын баса айтқан. 
Ежелгі Үндістанда әлеуметгік ойлар буддизм мен джайнизм мектептерінің социологиялык. мифтерінде біршама карастырылған. Мәселен, джайнизмнік этикалық, эстетикалық жүйесінде адам мінез-құлқындағы кейбір нормалар мси тақуалық (аскетизм) мінездің кей формалары берілген. Тақуалық (аскетизм) дегсн «нәпсіні тый» деген мағынаны береді. Ондай норманың бірі ретінде ахисаны алады, яғни «тірі жанға зиян келтірмеу» принципі. 
Әлеуметтік теорияның біршама айқын элементтсрі ежелгі Грецияда қалыптаса бастады. Мәселен, әлеуметтік пікірдің кейбір элементтерін Гомер мен Гесиодтың шығармаларынан кездестіруге болады. Алайда, ежелгі Грек философтарының арасында қоғамға және коғамдық институттарға ерекше көңіл бөлгендер софистер болды. Оларға дейінгілер көбінесе табиғатқа баса назар аударса, софистер адам мен коғамға басты назар аударады. Өйткені, сол кездегі ежелгі Грециядағы саяси жағдай философтарды адам мен қоғам мәселссіне көңіл аударуға мәжбүр еткен болатын. 
Платон өзінің социологиялық мифтерінде софистердің мемлекет адамдарынын ортақ келісімінің нәтижесінде пайда болды деген пікірге қарсы болады. Платонның пікірінше, мемлекет адам мүдделерінің әртүрлі болуына негізделіп құралатын болған, содан еңбек бөлінісі пайда болады. Қоғамдық еңбектің бөлінісіне байланысты Платон адамдарды үш топқа (кастаға) бөледі: жоғарғы билеуші топ, қолөнершілер және құлдар. Адамдар арасындағы касталық қатынасты жақтайды. Адамдар, Платонның пікірінше, табиғатынан тең емес. Жаратылысынан адамның бірі аристократ, екіншісі шаруа, үшіншісі құл болып туылады және өмір бойы солай өтеді. Халық соны мойындауы керек. Бірақ олар тату өмір сүруі тиіс, өйткені олардың бәріне ортақ нәрсе — Жер-Ана деп көрсетеді., 
Социологиялық ой дүниесінде Аристотельдің де алатын орны ерекше. Аристотель ежелгі Грециянын саяси тәжірибесін қортындылай келе, адам - әлеуметтік жаратылыс деген Қорытындыға келеді. Мемлекет адамдардың туа біткен «бірігіп өмір сүруге ұмтылғыштық қасиетінен пайда болады деп көрсетеді. Оның пікірінше, коғам үлкен екі әлеуметтік институтқа бөлінеді: құл иеленуіпілер және кұлдар. Бұл да Платонның идеясын колдайды, яғни адамдар жаратылысынан тең емес деп түсінеді. Аристотель мемлекеттің мақсаты - адамдардың бақытты өмірін қамтамасыз ету деп есептейді. Мемлекет қоғамдағы жалпы мүддеге қызмет етуі керек деп көрсетеді. Бәріне ортақ мақсат - өздері құрған қоғамды, мемлекеттік құрылысты сақтау болып табылады.  
Батыста француз философы О. Конттың есімімен байланысты (1798-1857). Ол ең алдымен Батыстағы позитивистік философияиың негізін салушы болып есептеледі. Оның 1830-шы жылдары «Позитивті философиянын курсы» деп аталатын 6 томдық еңбегі жарық көреді. Міне осы еңбегінде негізінен оның социологиялық ойлары айтылады. Мәселен, осы еңбегінің 3-ші томында алғаш рет Конт «социология» деген ұғымды енгізеді және қоғамды ғылыми негізде зерттеу мақсатын кояды. Міне осы пікір социологияның ғылым ретінде пайда болып, дамуына негіз болады.         Социология  және философия.                                                                        Философияның ежелгi грек ойшылдарының дəуiрiнен берi "даналыққа құштарлық" деп анықталып келгендiгi белгiлi. Алайда философияның кең танымал осы ұғымынан өзге түсiнiктерi де тарихи-философиялық очерктерде молынан ұшырасады. Мысалы, Платон "...геометрия жəне басқа философиялар" деген сөздерiнде философия ұғымын "ғылым" сөзiнiң мағынасына жақын қолданады. Оның айтуынша Сократ "философия" терминiн даналыққа құштарлықты, ақиқатқа жетуге деген құмарлықты белгiлеу ретiнде пайдаланған. Ал Аристотель болса, болмыстың iргелi негiздерiн айқындауға мүмкiндiк беретiн жалпылама ғылым ретiнде бұл "бастапқы философияны" метафизика деп атады. 
Аристотельдiк мағынада бұл термин болмыстың өзiндiк тұтастығындағы əралуандылықты игеруге бағытталған философиялық бiлiм түсiнiгiмен тығыз байланысты (Аристотельдiң "болмыс" ұғымын қалай түсiнгенi туралы кейiнiрек сөз болады). "Физика", əдетте, жаратылысты, натуралды табиғатты, оның заттар мен процестердегi сыртқы көрiнiсiн зерттейдi. Демек "метафизиканың" үлесiне бұл құбылыстардан "кейiн" орналасқан, олардың арғы жағындағы нəрсе тиесiлi. Аристотельдiң пайымдауынша заттардың, жағдайлардың, құбылыстардың, процестердiң сыртқы көрiнiсiнiң арғы жағында мəндiлiк орналасқан. Метафизика осы мəндiлiктi, болмыстың универсалдық заңдылығын, яғни сезiмдiк таным деңгейiнен тыс, тiкелей жəне жанама қабылдаудан жасырын жатқан нақтылықты зерттейдi. Демек, бұл "арғы жаққа үңiлу" жасырын нақты мəндiлiктi ашуға бағытталған белсендi танымдық ойлаудың қозғалысы, пайымдаушы күш. Ал М.Хайдеггер былай деп жазады: "… Метафизика- бұл мəндiлiктi жеке жəне тұтас түрiнде принципиалды тану. Бiрақ бұл "дефиницияны" мəселенiң қойылуы ретiнде ғана бағалауға болады, яғни мынадай сұрақ қойылады: "бар нəрсе болмысының мəнi деген не?" (Хайдеггер М. Кант и проблема метафизики. М., 1997, 5-8 бет). Демек, осыдан күрделi сұрақтар тiзбегi құралып, "не өмiр сүредi?" деген мəселе туындайды. Мұны "не нақты өмiр сүредi?" деген сұрақ жалғастырады. Бұл жерде бар нəрсенiң өмiр сүруi туралы мəселеден оның мəндiлiгi туралы мəселеге көшемiз. Бұл сұрақтардың тiзбегiн осы мəндiлiктi тану мүмкiндiгi мəселесi аяқтайды, яғни бұл жерде таным процессiнiң мəнi туралы мəселе қойылады. Сонымен, болмыс туралы сұрақ ойлау туралы сұраққа алмасады. Хайдеггердiң 1935 жылы жазған "Гельдерлин жəне поэзияның мəнi" деген еңбегiнде осы айтылған цикл тiл туралы сұрақпен аяқталады. ХХ ғасырдың ұлы философының пайымдауынша тiл ең соңғы негiз, адамзат болмысының соңғы нақты тұрағы жəне сонымен қатар, оны игерудiң жалғыз универсалды құралы болып табылады. 
Ендi "даңалыққа құштарлық" деп анықталатын философияға қайта оралайық. Бұл сөз тiркесiндегi "құштарлық" белгiлi бiр нəрсеге таңдануды, өзiнен жоғары тұрған нəрсенi сезiмiңмен мойындауды жəне басқа осындай əсерлердi бiлдiрумен қатар, "өзге" үшiн "өзiңдi ұмыту", өзiңнен бас тарту сезiмiн де аңғартады. Даналыққа құштар осы адам үшiн "өзге нəрсе" ненi бiлдiредi? Ол физикалық тұрғыдан алғанда да, рухани тұрғыдан алғанда да өзiндiк " меннен" өзге нəрсе. Тiптi, iшкi идеалды "меннiң" өзi де физикалық тəннiң өмiр сүруiнен өзгешеленедi. 
Ия, бұл пəнилiк өмiрдiң шектелуi екендiгi бəрiмiзге белгiлi. Былайша пайымдауға болады: адамды өзiнiң шектеулi шеңберiнен шығарып, "өзгеге" құштарлықпен ұмтылуға мəжбүрлейтiн құдiреттiң бар екендiгiн ескерсек, оның жалғыз тəсiлi-бұл рухани күш жiгер болып табылады. Мұны идеалдық, руханилық, ақыл-ой жəне т.б. атаулармен атауға болады. Осылай зерделеудiң нəтижесiнен мынадай түйiн келiп шығады: философия дегенiмiз адамның өзiнiң шеңберiнен шығуға мүмкiндiк беретiн рухани форма. 
Сонымен, философияны "даналық" түсiнiгiмен байланыстырар болсақ, онда бұл соңғы ұғым "бiлiмнiң жоғары синтезi", белгiлi бiр нəрсе туралы "толық жетiлген бiлiм" деген мағынаны бiлдiредi. Демек, философия осындай бiлiмге деген құштарлық, ал бұл даналықтың объектi-менiң өзiмнен тыс табиғат жəне адамзат əлемi, сонымен қатар, өзiм жəне феномен ретiндегi бiлiмнiң өзi (ескерте кетейiк антикалық дəуiрде философия бiлiмге ұмтылуды, таза да тұнық Ақиқатқа жетудi бiлдiрдi). 
Адам - ақыл-ойы бар əлеуметтiк мақұлық. Оның iс-əрекетi белгiлi бiр мақсатқа бағынады. Күрделi қазiргi əлемде мақсатқа сай қимылдау үшiн көп бiлiп қана қоймай, сонымен қатар адамның түбiрлi мүддесi мен заман талабына сай дұрыс шешiмдер қабылдап, дүрыс мақсаттар таңдай бiлу қажет. Ол үшiн ең алдымен əлемдi терең жəне дұрыс түсiну, яғни жалпы жəне жеке мақсаттарды, жəне оларға жету əрекетiнiң тəсiлдерiн таңдауға мүмкiндiк беретiн дүниетанымның қажеттiлiгi шарт. Адамға қоршаған ортада бағдар жасауына, оны өзгертуiне көмек беретiн-ғылым. Мысалы, физика бiр энергия түрiнiң екiншiсiне ауысуына мүмкiндiк бередi, химия табиғатта жоқ нəрсенi қалай синтездеудi үйретедi, математика керемет компьютерлер жасауға жағдай жасайды, техникалық ғылымдар жаңа транспорт құралдарын даярлайды, байланыс жүйесiн, ғарыш кемелерiн жəне жаңа тұрмыстық техника жасап шығарады. Ғылымның осы барлық салалары жекелей жəне барлығы жиылып əлемдi белгiлi дəрежеде түсiнуге септiгiн тигiзгенiмен дүниетанымның орнын алмастыра алмайды. Дүниетаным ғылым жетiстiктерiнiң негiзiнде қалыптасады, бiрақ ол сонымен қатар, қоғамның тарихи тəжiрибесiне, оның мəдениетiне сүйенедi, əлеуметтiк дамудың жеткен деңгейi мен өмiр сүру тəртiбiн бейнелейдi. Мұның бəрi бiлiмнiң ерекше жүйесi-философияны игерудi қажет етедi. 
Дүниедегi өзiнiң орны туралы, жеке жəне қоғамдық өмiрдiң мақсат-мүдделерi туралы, өзiнiң өмiрлiк ұстанымы мен iс-əрекетi туралы ойлана отырып адам белгiлi бiр философиялық көзқарастар қалыптастырады. Өзiнiң мəдени деңгейiне байланысты, арнаулы немесе жалпы бiлiм дəрежесiне орай, əртүрлi өзара əңгiмелесудiң əсерiмен жəне бұқаралық ақпарат құралдары мен əдеби кiтаптардан алынған мағлұматтарын жинақтай отырып, ол өзiнiң жеке өмiрлiк философиясын, жүйелi жəне ғылыми негiзделген болмаса да өз дүниетанымын құрастырады. Кейде қарапайым тұрмыстық жəне өндiрiстiк жағдайлардағы "бiр сəттiк" дүниетанымның өзi де қанағаттандырарлық болуы мүмкiн. 
Белгiлi француз философы Огюст Конт (1798-1857) философияның дəуiрi өттi деп санады. Қалыпты немесе, оның терминологиясы бойынша "позитивтi" ғылымдар-физика, математика, химия жəне т.б. философияны керек етпейдi. Олар барлық мəселелердi өздерi шеше алады, олар "өздерiнше" философия. Бұл көзқарас позитивизм деген атауға ие болды. 
Контпен келiсуге бола ма? Ол үшiн кiтапхана сөрелерiндегi əр елдерден басылып шыққан жүздеген, тiптi мыңдаған философиялық кiтаптар мен журналдарға көз жүгiртiп, жоғары жəне орта арнаулы оқу орнындарында философияның оқытылатынын ескерсек те жеткiлiктi. Ғалымдар мен мемлекет қайраткерлерi, саясаткерлер мен өнер адамдарының философиялық еңбектерге деген қызығушылығын жоққа шығару мүмкiн емес. Жəне бұл қызығушылық өсе түсуде, сондықтан жоғарыдағы Конттың пiкiрi өзiн ақтамайды. 
Философия тарихындағы универсалистiк тенденциялар мен дəстүрлер философияның ұзақ уақыт бойы сақталуына ықпал етедi. Табиғи, адамзаттық жəне идеалдық əлемнiң мəнiн тануға деген универсалистiк ұмтылысты  философия қалайжұзеге асырады немесе, басқаша айтқанда, философия қалай "болады"?. 
Жауабы айдан анық: философия дегенiмiз адам рухының (немесе "ойлауының", "зердесiнiң" жəне т.б.) сөз арқылы болуы. "Бастапқыда Сөз болды" деген тезистiң философияның қалай "болатынына" қатысы бар. Француз философы Альбер Камюдiң мынадай пiкiрi бар: "Адамның адам болуы көбiнше оның пiкiр айтқанынан гөрi, үндемей қалуының арқасында". Бұл бiздiң өмiрiмiздiң кейбiр жағдайларында белгiлi бiр ақиқатты бiлдiргенiмен, қойылып отырған мəселеге келгенде оны қанағаттандыра алдмайды. 
Себебi, кезiнде К.Маркс айтқандай жалпы тiл, сөз бiздiң ойымыздың нақтылығын бiлдiредi. 
Сонымен бұл "сөз", бұл бiлiм мен даналық не туралы дейтiн болсақ, оның "жалпы бар нəрсе", өмiр сүретiн нəрсе туралы екендiгi философия тарихынан белгiлi болды.  
Ежелгi Греция философтары Парменид пен Гераклит дəуiрлерiнен берi бұл нəрсенi "онтос"-"болмыс" деп атады. Бiз өмiр сүредi деп айқын қабылдайтындай не нəрсе болымды? Философиядағы классикалық ұғым "онтос" арқылы дəл осының құрылымын қарастыруға болады. Сондықтан философия құрылымын талдауды "философиялық бiлiм құрылымының онтологиялық принципi" деп айтамыз. 
Бұл тұрғыдан алғанда, оның ең бастапқы саласы, iргетасы онтология, болмыс туралы iлiм болып табылады. Мұнан ары бiз болмыстың деңгейлерiнiң осы типологиясын пайдалана отырып, философиялық бiлiмнiң əртүрлi салаларын жеке дара жүйелеп қарастырамыз. Төменде келтiрiлетiн бұл классификацияда əр түрлi салалардың қай кезде пайда болғаны, олардың бiр бiрiне өзара əсерi мен байланысы жəне т.б. мəселелердi берiлген контекстен ауытқымау үшiн арнайы қарастырмаймыз. 
Философиялық бiлiмдi жiктеуде көптеген əдiс-тəсiлдердiң бар екендiгiн ескерткенiмiз жөн. Мысалы философиядағы ең кең танымалы ретiнде теориялық философия жəне практикалық философия деген бөлiнiсi. Оның бiрiншiсiне болмыс теориясы (онтология) мен таным, бiлiм теориясы (гносеология) жатады. Екiншiсiнiң өзегiн, ең алдымен этика құрайды, оған құқық философиясы, тарих философиясы жəне т.б. жатқызылуы мүмкiн. 
Философияның теориялық жəне практикалық деп бөлiнуi өзiнiң бастауын антикалық классикадан алады. Аристотель үшiншi бөлiгiн ерекшелеп, оны "пойетикалық философия" деп атады.Философияның зерттейтін нәрсесі — жалпылама әлем және оған адамның қатынасы. Таратып айтқанда, оларға барлың мәнділіктердің—қандай да болсын, болмыстың (өмір сүріп жатқан бардың), танымның және әрекеттің жалпылама және қажетті заңдылықтары мен формалары, түпкілікті жағдайлары және себептері жатады. Философия ғылымының зерттейтін нәрсесінен туындайтын айырмашылығы — жалпылама сипатта болуы. Оның негізгі заңдары мен ұғымдары табиғатқа, қоғамға,адамға және ойлауға қатысты жүреді. Философияның ерекше белгісі — дүниенің тұтастығын, қоршаған дүниенің бірлігін пайымдау. Бұлар кез келген саланың маманы үшін өте маңызды. Өйткені жеке әрқашанда жалпымен және тұтаспен байланыста ғана дұрыс түсіндіріледі. Өйтпегенде, халық айтқандай, адам ағаштың қалқасында тұрып, орманды көрмей қалуы мүмкін. Барлық философиялық мәселелердің орталығында дүниетаным, адамның қоршаған ортаға қатынасы, дүниені дұрыс түсінуі, мақсатты және қонымды әрекет ету мәселесі тұрады. Философияның үш басты тақырыбы бар: дүние, адам және дүниеге қатынас. Олар бір-бірімен өзара байланысты.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                                                                                                                                                                                 

 

 

Қорытынды                       

Қорыта келгенде, О. Конттың социологиялық концепциясында басты екі идея жатыр. Біріншісі  — қоғамтануда ғылыми тәсілді  қолдану болса; екіншісі - әлеуметтік реформаларды жасауда іс жүзіндс  ғылымды қолдану идеясы. Ғылыми білім  қоғамның дұрыс дамуы үшін қызметететініне Конт кәміл сенді. 
ХІХ ғасырдың ағылшын ғалым-философы Г.Спенсер социологияның қалыптасып дамуында маңызды роль атқарады. Жас кезінен ғылым жолына түскен (темір жол инженері) Г. Спенсер, Дарвиинің эвюлюциялық теориясының ықпалымен, эволюция үрдісімен айналысады. Ол эиолюция теориясын, дүниенің барлық салаларын түсіндіру үшін қолдануға болады деген қорытындыға келеді. Спенсер қоғамды биологиялық организмдермен салыстыра отырып, оны адамзат коғамының тарихына да қолдануға болады деп мойындайды .

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланған әдебиеттер 
1.    Тұрғынбаев Ә. Х. Социология. Алматы - 2001 
2.    Раев Д. С. Социология тарихи қалыптасу кезеңдері. Алматы – 1999 
3.    Ақиқат. № 6. 1999