Саяси әлеуметтану

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі                                                                                      РМҚК « Ш.Есенов атындағы Каспий мемлекеттік технологиялар және инжиниринг университеті» «Экономика және құқық» факультеті                                                                                                                 «Қазақстан тарихы және ӘГП» кафедрасы

 

 

 

 

 

 

 

Тақырыбы: «Саяси әлеуметтануы».

 

 

 

 

Тексерген: аға оқытушы Қамиева Г.

              Орындаған:.

 

 

 

 

 

 

Ақтау қаласы, 2013 жыл.

Жоспар:

1. Саяси әлеуметтанудың пәні, объектісі, заңдары.
2. Саяси билік және саяси режимдер.
3. Саяси партиялар әлеуметтанудың зерттеудің объектісі ретінде.
4. Саяси өмірдің әлеуметтік механизмдер.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

               Саясат әлеуметтануы шынайы қоғамының ерекше саласымен шұғылданады. Қоғамдық жүйенің тиімді қызмет атқаруы үшінәлеуметтік-саяси үрдістің заңдылықтарын мемлекеттік басшыларғана емес, сонымен қатар қоғамның мүшелері де білуге тиісті. Саясат әлеуметтануы әлеуметтік және саяси қатынастарды зерттейтін салада әлеуметтік мақсаттарға саяси құралдармен жетеді. Ол көптеген халықтың белсенді іс-әрекетінен көрінеді. Саясат – қоғамдық топтардың, саяси партиялардың, жекелеген топтардың мақсат – мүдделері арқылы анықталады және мемлекеттік билік пен мемлекеттік басқару органдарының қызметі болып табылады. Саясат осы қоғамның әлеуметтік – экономикалық табиғатын бейнелейді. Саясаттың өзектілігі оның атқаратын: 1) қоғамды жалпы ұйымдастырушы бастау ретіндегі; 2) қоғамды реттеуші – бақылаушы құрал немесе жеке адамдардың, қоғамдық топтардың, ұлттардың, халықтар мен елдердің өмірін, қызметін, қатынастарын бағыттаушы жүйе, сала ретіндегі басты қызметі мен байланысты.

                  Сонымен бірге тоталитарлық жүйенің  ықпалымен қалыптасқан санада  мемлекет пен қоғам туралы  түсінік әлі де бұрмаланған  күйде қабылданып, қоғам мен мемлекет  ұйымдары теңдестіріле қаралады. Сондықтан бұл тақырыпта саясаттың, биліктің, мемлекеттің, саяси жүйе  мен қоғамның орны және олардың өзара қатынастары дәйекті түрде ашылып берілуі тиіс. Қазақстанның бүгінгі жағдайын ескеріп, бұқараның әлеуметтік – саяси белсенділігіне азаматтық қоғам мен құқықтық мемлекеттің қалыптасу диалектикасына өзгеше екпін жасалуы қажет. Бұл тақырып қоғамның әлеуметтік құрылым мәселесіне, қоғамдағы саясаттың қалыптасу негізі ретінде сүйенеді және келесі қаралатын әлеуметтік – құқықтық мәселелерге көпір дайындалады, өйткені саяси – құқықтық және әлеуметтік – құқықтық құбылыстар өзара тығыз байланысты. Қоғамдағы әлеуметтік қатынастардың сипаты саяси қызметтің нәтижелерін бейнелейді, экономикалық, әлеуметтік, мәдени, құқықтық және сол сияқты мәселелердің деңгейін көрсетеді.

                     Саясаттану ғылым ретінде қоғамның  саяси жүйесін, биліктің мәнін, оның  табиғатын, нақты көрінулерін, саясаттың, саяси партиялардың, мемлекеттің  іс – әрекеттерінің жүзеге  асуының қағидаларын зерттейді. Ал саясат әлеуметтануы әлеуметтанудың  бір саласы ретінде саяси жүйенің  қоғамдық өмірдің басқа салаларымен, саяси институттардың әлеуметтік  институттармен өзара қатынастарын  зерттейді. Сонымен бірге мемлекеттің, саяси партиялардың, қоғамдық ұйымдардың, кәсіподақтардың іс- әрекетінің  әлеуметтік мәнін ашады. Оның  ең басты мақсаты – саяси  өмірдің субъектісі болатын жеке  адамның мәнін, оның іс – әрекеттерінің  тетіктерін, себептерін айқындау. Жеке  адам таптың, жіктің, ұлттың құрамдас  бөлшегі ретінде нақты жағдайларға  тәуелді болады әрі дербес  саяси өмірге қатысып әр қоғамның  саяси қатынастарының дәрежесін белгілейді. Саяси сала құқықтық қатынастармен тығыз байланысты. Құқық арқылы қоғамдық өмір, адам мен қоғамның арасындағы қатынастар, азаматтардың құқықтық жағдайы және қылмыспен күресу шаралары мен әрекеттері реттеледі. Мемлекеттің саясаты нақты заңды қолдану арқылы жүзеге асады.

                  Сонымен, саясат әлеуметтануының  пәні әр түрлі әлеуметтік қауымдастықтардың  әлеуметтік – саяси жағдайларымен, мүдделерімен анықталатын қоғамдық  іс – әрекеттердің заңдылықтарын  талдау болып табылады. Яғни, саяси әлеуметтану биліктің мәнін, саяси құқық пен бостандық мәселесін нақты адам мен таптардың, жіктер мен топтардың, олардың қоғамдық бірлестіктерінің, саяси партияларының тұрғысынан алып қарастырады. Сондай-ақ әр түрлі қауымдастықтардың мүддесіне қызмет ететін әлеуметтік институттардың мазмұнын талдау аса қажет.

                 Саяси социология саясатты әлеуметтік институт, әлеуметтік қатынастар түрі ретінде қарастырады. Әлеуметтік институттардың түрлі салада адам өмірін реттейтін тұрақты қалыптары, ережелері, рәміздер кешені бар. Ол тіршілікті әлеуметтік тәрбие және рөлдер арқылы реттейді. Бұл тұрғыдан алғанда адамды азаматтық қоғамның өкілі ретінде қарайды. Ал әр адамның белгілі саяси міндеттері, саяси санасы мен саяси мәдениетінің дәрежесі болады.

                 Саясат арқылы түрлі қоғамдық таптар мен әлеуметтік топтардың мүдделері көрініс табады, ал олардың мүдделерін әлеуметтік құрылымда алатын объективті жағдайлары мен орны анықтайды. Егер оның шешімі әлеуметтік мүдделермен байланысты болса, кез келген әлеуметтік мәселе саяси сипатқа ие болады, сондықтан оның жұзеге асырылуы билік қатынастары арқылы орындалады.

               Саясат экономиканың шоғырланған  көрінісін білдіреді. Саясат қоғамның  экономикалық саласын жанама  түрде көрсетеді, ал ол арқылы  экономикалық іргелі қатынастар  мен мүдделер де анықталады. Саясат  осы мүдделерді шоғырланған күйде  білдіреді. Саясаттың тіршілік әрекетін  басқару саласы ретінде экономикалық  негіздері саясатты экономикамен  билік арқылы байланыстырады. Өндірістік  құралдарға иелік ету, үлестіру  саласында орнатылған үстемдік  және сол сияқты нақты қатынастар  саясат пен экономиканы байланыстырып, экономикалық іс – әрекетке  саяси мән береді және саяси  қызметті экономикалыққа ауыстырады.

              Саясат қоғамдық мәнділік ретінде қоғамнан және адам санасынан, оның мүдделері, мұқтаждықтары, мақсаттары мен дүниетанымынан ажырамай, біртұтас болып қаралады. Барлық әлеуметтік қауымдасулардың түбегейлі мүдделері – саяси, басқару экономикалық дамуды реттеп, саясаттан көрініс табады. Сондықтан саясаттың шығуының өзі белгілі кезеңде экономикалық дамудың негізінде мүмкін болды. Ол қоғамдық үшінші еңбек бөлінісі – ой еңбегі дене еңбегінен бөлінген тұста пайда болды. Сөйтіп, өндіргіш күштердің дамуымен тығыз байланыстырылған саясат әлеуметтік реттеудің ерекше түрі болып қалыптасты. Сол кезеңнен саясат әлеуметтік байланыстар мен мүдделерді реттеуші және бақылаушы қызметін атқарады. Алғашқы қауымда әлеуметтік қатынастар жалпыға бірдей айыптаушылық пен мінеушілік арқылы реттелсе, мемлекеттер ерекше құралдарға, құқыққа сүйеніп, күштеудің негізінде оны жүзеге асырады. Демек, белгілі кезеңде экономикалық дамудың қажеттілігі күрделі өндірістік мақсаттарды, экономикалық мүдделерді тиімдірек қанағаттандыру үшін қоғамдық өмірді басқаша ұйымдастыруды талап етті. Әлеуметтік байланыстар әдеттегі туысқандық пен көршілестік қатынастардың басқа түріне ауыса бастады. Енді экономикалық салада өндіруші тікелей қатынаста болатын туысқандарға бейімделуге мәжбүр болады. Бұдан былай табысқа жету үшін өндіруші мен тұтынушының қатынастарын қатал ережелерге бағындыру керек болды. Өйткені ендігі жерде адамгершілік мөлшерлердің экономикалық қатынастарды, мүдделерді реттеуі мүмкін болмай қалды. Оны реттейтін жаңа тетіктің қызметі саясатқа жүктелді.

              Қоғамның саяси өмірі әлеуметтік қатынастардың бір түрі ретінде әлеуметтік қауымдардың арасындағы саяси қатынастарды енгізеді. Саяси қатынастардың үдерісін мемлекеттік құрылыс, қоғамның саяси тәртіп жүйесі, мәдени – тарихи дамудың өзгешеліктері анықтайды.

              Қоғамның саяси басқаруға көшуі – адамзат тарихындағы ұлы әлеуметтік революциялардың бірі болып саналады. Себебі, саясат қоғам дамуының мәселелерін тиімді пайдалануға, әлеуметтік қауымдасуларды біріктіруге, қарама – қарсы және әр түрлі қоғамдық күштердің нығаюы мен тұрақтылығының негізін қамтамасыз етуге қабілетті болады. Оны жүзеге асырушы құрал мемлекет болып танылады. Мемлекет саяси институт ретінде саяси билікті бейнелейді және қоғамдағы үстем таптар мен әлеуметтік топтардың ерік – жігерін, әрі мүдделерін білдіреді. Мемлекетсіз қоғамның жүйе ретінде тұтастық болып қызмет атқаруы мен дамуы мүмкін емес. Саяси ойлар мен оған сай мекемелер экономикалық іргелі негізге қондырма болып табылады. Саяси мекемелер және мемлекеттің нысандары қоғамның экономикалық дамуы мен өзгеруінің негізінде жасалынды. Бірақ саясат экономиканың енжар салдары емес. Қоғамдық ойлар, теориялар, саяси мекемелер экономикалық дамуға белсенді ықпал етеді. Егер қоғамдық ойлар, теориялық озық, ілгерішіл болса, онда қоғамның материялдық өмірін жетілдіретін жағдайлар жасалынады. Қондырманың, экономика мен саясаттың араларында байланыстыратын буын, өзара әрекет етуші әлеуметтік тетік бар. Оны орындаушы – қоғамның әлеуметтік құрылымы. Бұл әлеуметтік құрылым экономиканың негізінде қалыптасып, саяси күштердің, саяси жүйенің құрылымын анықтайды.

                Сонымен, әлеуметтік реттеудің ерекше  тұрпаты саясаттағы әр түрлі  қауымдасулардың, жіктер мен топтардың  мүдделерін келістіру, қоғамның  барлық мүшелеріне, мемлекеттің  азаматтарына міндетті болатын  ережелер мен мөлшерлерді дайындау  болып табылады.

 

Саясаттағы билік қатынастарын сөз еткенде ең алдымен оған сипаттама беріледі.