Шошқаны азықтандыру

1.1 Шошқаны азықтандыру  

     Басқа шаруашылық малдарына қарағанда шошқа өсімтал, тез жетілгіш келеді. 114 тәулік (3 ай + 3 апта + 3 тәулік) буаздықтан кейін әр мегежін орташа 10—12 торай тауып, олар 7—8 айлығында 110—120 килограмға жетіп, қосылған әр 1 кг салмаққа небәрі 4—6 азық өлшемі жұмсалатындықтан, шошқадан жыл бойында мол да арзан ет өндіріледі. Және ол азық талғамайды.

     Шошқа бір қарьшды болғандықтан ас қорытуы негізінен ішекте өтеді. Көп қарынды күйісті малға Карағанда ас корыту жолдарында микробиологиялық түзілу онда өріс алмағандықтан (олар тек соқыр және тоқ ішектерде орын алады) шошқаны азықтандырудың биологиялық сапасына баса көңіл аударады. Осы себептен де олардың рациондарындағы қиын қорытылатын клетчатка мөлшерінің белгілі бір деңгейде (кұрғақ затында 10— 12 проценттен) аспауын жіті қадағалайды.

Берілетін асықты алдын-ала  өңдеуден откізіп, ірі тамыр жемістілерді, дәнді азықтарды, күнжараны ұнтақ-тап, картопты буландырып, пісіреді. Ірі  азықты булап немесе "ұнтақтап, ашытқылаған  жөп. Көк азықтың өзін турап, араластырып  берген дурыс.

Шаруашылықтағы  азық қорына байлаиысты шошқаларды жемді, жемді—картопты, жемді-тамыржемісті азықпен  қоректендіреді. Жемді типтес рацяондар  құрамында қыста 75—80, жазда 85—90 (қоректілігі  бойынша) процент жем болады. Рационының 20—30 проценті тамыртүйнек жемістілер, көк азық, құрама сурлем, шөп ұиы, қурғақ қызылша жомы секілді азықтар  болғандық-тан шошқаны қоректендіру арзанға түседі.

Шошқа денесіндегі  май негізінео жеңіл қорытылатын  көмірсулардан түзілгенімен, олардың  рациондарын энергияға қанықтырып, ауыспайтын май қышқылдарымен қамтамасыз етіп, ас қорыту барысына қолайлы жағдай туғызу үшін рациондарында «шикі» май  мөлшері де жеткілікті болуға тиіс. Ауыспайтын май қышқылдары (ли-нол, линолен, арахиден) линолен кыіпкыльшан  түзілуі мүмкін. Оньщ мөлшері торайлар рационыньщ кұрғақ затында 1,6 процент, сака шошқалардікінде— 1,3 процент болуға тиіс. Сондай-ақ рационда (А, Д, Е, К) және суда (В тобынын) еритін   витаминдер жеткілікті болуға тиіс. 

1.2 Мегежіндерді  азықтандыру 

Мегежіндерді жасына (сақайған болып 2 жас саналады ),тірілей  салмағына және физиологиялық жағдайына (буаздықтың алғашқы 84 және соңғы 30 тәулігі, торайлар емізу кезеңі)қарай азықтандыру белгіленген.

     Екі жасқа жетпеген , әлі өсуін тотпаған мегежіндерді буаздық кезеңінде тірілей салмағына қарамай 181-200 киллограмдық   мегежіндер нормасымен азықтандырады.Буаздықтың алдындағы 3-14 тәулікте мегежіндерді ұрықтандыруға жақсы дайындау үшін нормасын 0,6 азық өлшеміне ұлғайтып береді.Роцион құрғақ затының  әрбір киллограмда 1,5 азық өлшемі , 105г қорытылатын перотин, 6,0 лизин  140г шикі клетшатка , 5,8 г ас тұзы , 8,7г кальций 7,2г фосфор , 11,6 мг каратин , В1 7мг ,В2 23мг, В3  1,16мг,В4 29мг,В12 витаминдері болуға тиіс.

     Торайларын емізетін кезде екі жасқа толмаған жас мегежіндердің  дұрыс өсіп –жетіліп , төлім сүтке жарытуы үшін сақа мегежіндер нормасына 0,6 -0,8 азық өлшемі қосылып , рацион құрғақ затының әр бір грамында шикі , 145 г қорытылатын  протен , 8г лизин ,4,8 г   метионин мен цистин, 70г  аспайтын   клетчатка, 9,3 кальций ,7,6 г фосфор , 11,6 мг темір (басқа көрсеткіштер жоғарыда көрсетілген  буаз мегежіндердікіндей ) болуы керек.Өндіріс технологиясы бойынша торайлары60 тәуліктен ерте айырылатын болса,  келтірген  нормалық  көрсеткіштер 0,2-0,3 (35-40 тәуліктен айырғанда )және 0,4-0,5 (26 тәуліктен айырғанда )азық өлшеміне     кемітіледі. Әр торай басына шығындалатын азық өлшемі 0,38-ден 0,35 пен 0,33-ке дейін азайтылады.

     Жақсы күйлеп дұрыс ұрықтануы үшін ұрықтандыруға 10-14 күн қалғанда азықтандыру деңгейін 25-30 процентке ұлғайтып, сақа метежіндердің әр 100 кг тірілей салмағына 1,5-1,8 кг, екі жасқа дейінгілеріне 1,8-2,4 кг құрғақ зат келетіндей етіп азықтандырады.Жануар  тектес азықтар жеткілікті болса рацион қоректілігінің 3-5 процентіндей) көк сүт, сары су, ет, сүйек немесе балық ұнын, т.б.) енгізеді.

     Ұрықтанғаннан кейін  мегежіндерді жан-жақты толықтырылған рационмен азықтандырады. Азықтандыру деңгейі әсіресе буаздықтың аяққы үштен біріне сәйкес келетін соңғы айында жоғары болуға тиіс. Буаз кезінде сақа мегежіндер 30-40, жас мегежіндер 50-55 кг  салмақ қосу керек. Буаздықтың екінші жартысында олардың организміндегі энергиятикалық алмасу 25-45 процентке жоғарылып,  туылатын торайлар денесіндегіден 1,5-2 есе көп белок пен минералды заттар  қорын жинайды. Іштегі ұрықтың дұрыс өсіп жетілуі үшін рациондағы протеиннің биологиялық сапалылығы жоғары болуы қажет.Торайларын  емізетін  кезеңде сүт өндіруге жұмсалатын қоректік заттар шығыны  көбейетіндіктен, азықтандыру нормасы күрт жоғарылайды. Рационда сүттілікті молайтатын шырынды азықтар көбейтіледі. Үшінші аптада тәуліктік сүттілік 5-7 килограмға жетіп, онымен 300-350г белок шығаратын мегежіндерді (екі айда 200-300 кг жоғары майлылықтағы 9,6 процент- сүт  өндіреді) сапалы қорытылатын протеинмен (1 азық өлшемінде 111-112г) минералды және витаминді азықпен  қамтамасыз ету керек.

     Қыстық рациондарда 180-200 кг салмақтағы 10 торай емізетін мегежіндерге 3,0-3,5 кг дән ұнтақтары ) бұршақ, күнбағыс шроты, кебек т.б.) 1 к көк сүт, 0,2 кг балық ұны, 0,7 кг шөп ұны, 5 кг буландырылған картоп, 60 г прецититат, 30 г ас тұзы. 60 г  премис қосындысын берсе, жазда шөп ұны мен  тамыртүйнек жемістілерді 6-7 кг көк азықпен  ауыстырады. Туатын уақыты жақындағанда олардың азықтандыру деңгейін 50 процентке азайтып, туатын күні жылы  суға араластырған 0,5-0,6 кг жеңіл қорытылатын жемдер (сұлы, арпа, кебек т.б.) ұнтағын ішкізіп, толық нормамен азықтандыруға біртіндеп 56 күнде көшеді. Торайларын емізуді тоқтатқанда 2-3 күн бойы сүттілігін азайту үшін азық беруді  шектейді.

1.3 Шошқаның рационындағы  азық куатын және оның қоректілігін

нормалау

Дәндік азықтар  құнарлығы мен қоректік жағынан  ең құнды азық болып саналады. Олар протеиндік қоректілігі басым бұршақ; тұкымдастар, энергетикалық, қоректілігі  басым астық, тұқымдастар дәніне бөлінеді.

Мал азығына пайдаланылатын негізгі астық, тұқымдастарға арпа, жүгері, бидай, сұлы, қара бидай, тары, сорго  жатады, 12 пайыздық ылғалдылықта олардың  құрамында 9-13 пайыз протеин 1,5-2,0 пайыз  май (сұлынікінде 5%, жүгерінікінде 6-8%) 2-3 пайыз клетчатка (сұлынікінде 9),65 пайыз крахмал, 2-3 пайыз күл (оның 15 пайызы фосфордан, 3 пайызы кальцийден тұрады) болады. Органикалық, заттары 70-90 пайызға қорытылады.

Арпа дәнінде  — 11,0 пайыз шикі протейн, 1,6 пайыз  май, 3,8 пайыз клетчатка бар.Суда және тұз ертіндісінде 45-50 пайыз  еритін протеиннің аминқышқылдық құрамы жақсы, 1 кг 5,5 лизин, 1,7 г триптофан, 2 г метианин, 1,9 г нистин болады. Е  мен Б витаминдеріне ба. Осындай  жеңіл қорытылатын диеталық азық болғандықтан арпа дәнімен малға  берілетін жемнің 30-40 пайызын құрастыруға  болады. Оны бордақылаудағы шошқа  және мегежін, төл азықтандыруға  кеңінен қолданады.[3]Арпаның екіден үш бөлігін азотсыз экстрактивті заттар құлрайды. Арпаның қоректік заттарынның; қорытылу сапасы шошқада өте жоғары, энергетикалық құндылығы жағынан сулыдан 20 пайыз жоғары тұрады. Оның азықтық қасиетін бағалағанда ең алдымен малға берер алдындағы өңдеу процесі жоғары орын алады. Шошканың майы мен етіне өз әсерін қатты тигзеді, яғни ет алу үшін арпамен бордақылау дүниежүзлік эталонға жатады.

Арпа - шошканың барлық; түрлерінің радионының негізі болып  табылады. Белокты витаминді - минералды  қоспалармен бірге пайдаланғанда  ете жоғары інім алуға болады. Арпаның  протеині ете құнды, барлық; аминқышқылдар  бар деп есептелінеді. Етті бағытгағы  бордақылау негізіндеде арпаның  мөлшері 70 пайызға дейін жетедіАрпаны берер алдында майдалап електен  өткізеді. Шошқалардың протеинге  деген қажеттілігі азықтағы алмаспайтын  амин қыпшқылдарының мөлшеріне байланысты болады.

Кәдімгі шаруашылыктағы мал азығы құрамында көбіне лизин, метионин, кейбір жағдайда амин қышқылдары жетіспейді. Жас шошқалар үшін қажетті  амин қышқылдары деген мынадай: лизин - 4,2- 5 %,[5] метионин - 2,8-3,2 (кей жағдайда метиониннің 40 %-на дейін цистинмен алмастыруға болады).

Дәндік азықтар  кұнарлығы мен қоректік жағынан  ең құнды азық болып саналады. Олар протеиндік қоректілігі басым бұршақ; тұқымдастар, энергетикалық, қоректілігі  басым астық, тұқымдастар дәніне бөлінеді. Шошқалардың протеинге  деген қажеттілігі азықтағы алмаспайтын  амин қышқылдарының мөлшеріне байланысты болады. Дәндік азықтар құнарлығы  мен қоректік жағынан ең құнды  азық болып саналады. 

1.4 Шошқа рационындағы  азық мөлшеріне әсер ететін  факторлар

Шошқаны бордақылау -шошқа етін өндірудің қортынды нәтижесі. Шошқаны бордақылаудың негізгі  мақсаты - жұмыс күші мен құнарлық құралдары мейлінше аз пайдалана  отырып қысқа мерзімді сапалы ет пен  май ендіру. Бордақылаудың оң нәтиже беруі бірнеше негізгі факторларға  байланысты. 1. Жасына; 2.Шошқаның тег  тегіне; 3. жемазықтың мөлшері мен  сапасына; 4. Бордақылауды ұйымдастыру  мен мазмұнына 5. жас төлдің бордакылауға әзірлігіне байланысты. Ауқымында асылтұқымдық заводтар оларды мегежіншелермен қамтамасыз ете алмайды, оның үстіне көптеген құрал  қажет етеді.

Демек, жыл сайын  құрамында 24, 54 және 108 мың бас болатын  кешен үшін мал басын толықтыратын жас төлдерді өндіру, дайындау туралы мәселені дұрыс зоотехникалық тұрғыдан шешу үшін кешеннің құрамында асылтұқымдық ферма болуы қажет. Ол негізгі  құрылыстан 1,5-2 жыл бұрын салына бастауы тиіс, сонда алғашқы кешендерге өкелінетін жас төлдерге деген мұқтаждық  кемиді.[4]

Мал дәрігерлік тұрғыдан алғанда да, кешендік асылтұқымдық ферма болғаны жөн. Тек асылтұқымдық ферма арқылы ғана басқа шошқалар басын әкелуді шектеуге болады, ал мұның өзі вөсіріліп - өндірілетін  табынды инфекциялық, аурудың таралуынан сақтайды. Ол бұл тұрғыдан алғанда, мал дәрігеріне - санитарлык тосқауыл болып табылады. Асылтұқымық, ферманың негізгі атқаратын қызметі - белгілі  қолтұқымды немесе линиялық, текті, мал  басын толықтыратын жас төлдермен  қамтамасыз ету, мүнда жас төлдер қыскы серуенге шығарылып, жазда  лагерлік күтімде өсірілуі тиіс.

Кешендегі табынының  өндірстік құрылымы аналықтардың екі  тобынан - 
асылтұқымдық және пайдаланылатын топтан құралады, айналымы аяқталған 
өндірісі бар шаруашылықтарда - үшінші бордақылау тобы болады. 
Мегежіндердің асылтұкымдық тобы асылтұқымдық фермада, ал 
пайдаланылатын      тобы-кешенді орналастырылатыны          жоғарыда

айтылып      кеттті.

Асылтұқымдык ферманы  негізгі кешен.   Егер бордақыға қойылған   тірі салмағы 36 - 38 кг жағдайында бордақылаудың     орташа тәуліктік салмақ Қосуы  600  грамға жуық болса,  онда төрт    айда  жалпы қосымша салмағы 72кг - ға тең болады, яғни шошқа 8 айлығында 108-110 кг жетеді. Бордақылау кезінде торайлардың 1кг қосуына 4,5 -5,0 кг азық өлшемі жұмсалуы тиіс. Еттік бордақылаудың ерекше түрі. Мұнда бордақыланатын мал мен оған бершетін азықка басты назар аударылады.[7]