Көпшілік алдында сөйлеу

Көпшілік  алдындағы сөйлем ол ал дегенде ауызша сөйлем, ол мақсатпен мазмұнына қарай  әр-түрлі сөйлемнің түрлерінен тұрады. Жиналыстарда, диспуттерде, ғылыми хабарлау, оқу дәрістерде, айыптау және қорғау сөйлемдерде сөйлеу-ол көпшілік алдында  сөйлеудің түрлері, олар ойлану мінездемелерден, салыстырулардан тұрады, бұл жерде  әр-түрлі пікірлермен ойлар қарастырылып, зерделеніп және бағаланады, оратордың  позициясы қалыптастырылады. әр-бір  көпшілік алдында сөйлеудің мақсаты  тыңдаушыларға белгілі бір хабар  беру, түсіндіру,ойлануға көмек көрсету  және тыңдаушыларға әсерету, олардың  ой пікірлерінің қалыптасуына көмек  ету.

Көпшілік  алдында сөйлеудің бір түрі болып  сот сөйлемі болып табылады. Яғни прокурормен адвокаттың сот жарысында  сөйлеудері. Сот сөйлемінің ерекшелігі ол қолдану саласымен шектелген, ол тек қана сотта айтылады, оның айтушылары тек қана прокурор мен  адвокат, жәбірленушімен сотталушы  бола алады.

әр-бір  сөйлем өз құрамына «пәнін» және «құжаттарын» енгізеді.

Пән дегеніміз-ол белгілі бір жақ, болған оқиғаның бір бөлігі, оны оратор мінезделейді. Құжат дегеніміз-ол пән жөнінде айтуға негіз беретін белгілі бір материалдар.

Сот сөйлемінің пәні сотталушыны қылмыстық жауаптылыққа тартуға негіз себеп болған оқиғаны  әрекетті айтамыз. Құжаттар деп-нақты  оқиғаға байланысты мән-жайларды, фактілерді, дәлелдерді айтамыз.

Сот сөйлемінің тақырыбы қаралып жатқан іс бойынша  материалдармен қатаң шектелген, бұл  жерде сөйлем өзінің нақтылығымен ерекшеленеді, басқа сөйлемдермен салыстырғанда. Сот  сөйлемінің маңызды белгісі  –шындылық (немесе объективтік), яғни, түсіндіріліп отырған оқиғаның объективті оқиғаға сәйкес келу.

Сот сөйлемінің тағы бір ерекшелігі-ол басқа сөйлемдермен салыстырғанда жаңа хабарлардан  тұрмайды, бұл жерде тергеу мен  сотқа белгілі мәліметтер айыптау  және қорғау тарапынан зерттеледі.

Сот сөйлемі  –ол полемикалық, сендіру сөйлемі. Полимика (грек сөзі-әскери өнер (полемикос))-ол қарама –қарсы ойлардың күресі, оның мақсаты  қарсы жақтың ойын жоққа шығарып  өзінің позициясының дұрыстығын дәлелдеу. «Сотта қажеттінің барлығын айтып тек  қана қажеттіні ғана айту қажет деп» Кони жазған.

Іс бойынша  шындықты дәлелдеу мақсатында сот жарысының  қатысушылары қылмыс бойынша мән-жайларды объективті зерделеді. Іс бойынша жинақталған  дәлелдерді, қылмыстың ниетін ашып оған баға береді, сотталушының әрекетіне  құқықтық баға береді. Сондықтанда  сот сөйлемі құқықтық-баға мінезді. Біріншіден прокурормен адвокаттың сөйлемдері сот құрамына бағытталған. әр-бір сөйлем, сот мырзалар, құрметті билер деп басталады. Қылмыстық-процессуалдық нормаларға сот оратор өз сөйлемін тікелей сот қатысушыларға нақты бағыттамайды. Бірақ ол сотталушығада оның, түзелу мақсатында және сот залында отырғандарғада құққы бұзушылықтың алдын алу мақсатында өзінің сөйлемін бағыттайды.

Сотталушының  жеке басын мінезделеп отырып не болмаса  қылмыстын себептерін аша отырып, прокурормен адвокат моральдық  мәселелерді қояды, сонымен олар сотқа қатысып отырған азаматтарға  тәрбиелеу әсерін тигізеді.

        Сот сөйлемі монолог ретінде.

Монолог (грек монос-біреу+логос-сөз, сөйлем біреудін сөйлемі).

Психологтер монологті көпшіліктің қызметі  ретінде қарастырады, бұл жерде  біреуі сөйлемді басқалары тыңдайды. Лингвистикада Монолог лингвистикалық белгілердің негізінде анықталады, стилистикалық құрамның ерекше нысаны ретінде. Көпшілшік алдындағы монологтің мінезді белгілері деп лингвистер тыңдаушыларға алдын ала әсерін айтады.

Сот ораторы  өзінің ойын сотталушының кінәлілігін (кінәсіздігін) дәлел ретінде анықтауы мүмкін, не болмаса қылмысты қайта  саралау ретінде, не болмаса жауаптылықты жеңілдететін мән-жайлар ретінде және сотталушының қылмыстық әрекетте дәлелденбеген  туралы негіздер ретінде. Өз ойын жүзеге асыра отырып, сот ораторы сотталушының жеке басы мен оның әрекетін зерделейді. Қылмыс жасаудың себебін, жауаптылықты ауырлататын, жеңілдететін мән-жайларды, іс бойынша дәлелдерді сот сөйлемінің тақырыбы заң және моральдық мәселелерді  қоюға мүмкіндік береді. Олар құжаттарды зерделеу арқылы шешеді.

Қорғау  және айыптау сөздері бір-бірінен тәуелсіз. Прокурордың ойы алдын ала тергеу органдарының ойынан тәуелсіз адвокатіс бойынша өз ой пікірін білдірді. Сондықтанда, сот сөзінің манолог ретінде анықтау үшін оның тыңдаушыға деген бағытын еске алып оған әсер ету мақсатында ойдың болуы және сот сөйлемінің дербестігі болуы қажет.