Қазқстан мәдениеті мен тарихындағы діңдер. Ислам сунниттік бағыт

 Көктау орта мектебі.

 

 

 

 

 

 

 

 

Мәнжазба:

Тақырыбы:Қазқстан мәдениеті мен тарихындағы діңдер.

Ислам сунниттік бағыт.

 

 

 

 

 

 

 

Орындаған:Кущанов  К.А

Тексерген:Тулебаев Ж.М

 

 

 

 

 

2012-2013 ж

Қазақстан мәдениеті мен тарихындағы  діндер.

Исламнын Қазақстанда  таралуы.Исламнын білім,ғылым және мәдениеттің дамуына әсері.Әл-Фараби,Қожа Ахмет Иассауи, Жүсіп Баласағұ,Махмұд Қашқари ,Асан-Қайғы және т.б.Қазақ мемлекеттінің қалыптасуындағы исламнын рөлі (XVғ).Ислам идеологиясының  дамуы.Исламның жазбаша және ауызша халық шығармашылығымен байланысы.Әл-Фараби,Абай,Шәкәрім,Шоқан Уәлиханов,Ыбырай Алтынсарин.Атеизм,кеңес дәуіріндегі дінді қудалау саясат.Орта Азия мен Қазақстан көшпенділері арасында Исламның таралуына елеулі рөл Қожа Ахмет Яссауиға тән,ол түркі мұсылмандары арасында  Мұхаммедтен кейін екінші қасиетті тұлға,ал ол уағыздық еткен Түркістан қаласы кішші Мекке деп аталды.Оңын қаламынан түркі тілінде жазылған Хикмет әйгілі шығарма шықты.Қазақстанда сопылық, Исламнын мистскалық бағыты ретінде Накшбандиа және Иассауи ордендерімен берілген.Барлық мұсылмандардың теңдігі мен бауырластығы  туралы сопылық орден ұраны көшпенділер демократиясы,барлық қоғам ұйымдастырылуы сызбасында салынды.Қазіргі уақытта Қазақстанда Силамның жетекші ағымы ретіңде қарапайым жергілікті құқықты пайдаланып, балама бойынша еркін және пікір алмасудың құқықтық мәселерін қолданып өзгеой иелеріне төзімділікпен сипатталатын Ханифаттық мазхаба суннизмі болып табылады.Оны қазақтар, татарлар,башқұрлар,ұйғырлар,өзбектер,қарақалпақтар, қырғыздар,дүнгендер және республикада өмір сүретін өзге ұлт діңгерлері уағыздайды.Шешен және ұңғыш халақтары арасында Шафиит мазхаба суннизмі таратылған,онда қияс пен жұмақты қолдау шектелген.Республикада шафииттік мазхаба суннизмі ұйымдастырылып рәсімделмеген,алайдажеке меншіктер бар, оының ішінде 1998жылы Алматы қаласында меншікті ашылды. Павлодар 2001 жылғы ақпанда ресми тіркелген Қазақстан Үйі меншікті немесе вайнах мешіті жұмыс істейді.Мұсылман әлеміне сенушілер байланысының күшеюімен Қазақстанға дінде пікір еркіндігін жақтамайтын,шариғаттың дәстүрлі және құқықтық нормаларының қатаң сақталуын талап ететін,шектеулі түрде қияс пайдаланып Ханбалит мазхаба сунизмі ене басталды. Бұл мазхаб республикада исламның қалану идеясын тарату үшін негіз бола алады.ДУМК деректері бойынша Қазақстанда шамамен 9миллион мұсылман бар,ол халықтын 67%-ын құрайды. Қазақстанда әрекет ететін 2337 мұсылман бірлестігінен 2334-сүннеттер,3бірлестік шиит бағытыныкы. Қазақстан мұсылман- дарының 2000 жылғы 24 маусымдағы Алматы қаласында өткен үшінші құрылтайында алдын ала сайлау өтіп мұсылмандардың жана лидері-Жоғары мүфтиі және ДУМК төрағасы ретінде

Ә.Б Дербісәлі сайланды, ол 1947 жылы Оңтүстік Қазақстан облысында туылған, Қазақстан жоғары  мектебінің ғылым академиясының академигі,филология ғалымдарының докторы, профессор,көрнекті ғалым-шығыстанушы және дипломат.Ол біріншілердің біреуі болып Қазақстанда  араб тілі мен әдебиетін оқытуды енгізді,Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ шығыс тілдер кафедрасын ұйымдастырды,Ислам тарихы,Құран және Мұхаммед Пайғамбар хадистері бойынша көптеген теориялық еңбектер мен практикалық әзірленімдер авторы болып табылады.ДУМК бақылауы астында арнайы комиссия құрылған мешіттер құрлысы мәселесі қарастырылады.Соңғы 15 жыл ішінде мыңнан астам мешіт салынды,көпшілігі ДУМК филиалдары ретінде тіркелген. Оның ішінде ірі жаңа мешіттер Алматы, Ақтау, Ақтөбе, Қарағанды, Павлодар, Сәтпаев қалаларында және елдің өзге  өңірлерінде ашылды.Көптеген мешіттер құрлысы мемлекет пен шет елдердің ислам қорларынын қаржылық көмегімен жүзеге асаырылды. Астана қаласында есіл өзенінің сол жағалайында 2005жылы Нұр-астана жаңа мешіті ашылды,оның құрлысы Қазақстан мен Қатар мемлекеттері басшыларының келісіміне сәйкес тегін сый ретінде жүзеге асырылды.Қазақстан мұсылмандарының діни бірлестіктерінің халықаралық беделін арттыру,елде ДУМК орнын нығайту,сондай-ақ басқару әдістерін жетілдіру мақсатында ДУМК басшылығы бірқатар шет елдердің мұсылман орталықтарымен жемісті өзара қарым-қатынасты нығайтып,белсенді ағартушылық қызметің жүргізіп отыр. Мемлекеттік тілде Иман және Шапағат-Нұр журналдары, рухани-ағартушылық әдебиет пен күнтізбелер шығып тұрады. 2000жылдан бастап ДУМК жанында Ислам және Өркениет ай сайынғы газет шығуы жолға қойылған,басылымы 44 мыңға жетті Көптеген мешіттерде бастапқы рухани білім алу және араб тілін игергісі келгендер үшін үнемі әрекет ететін, қазақстандық имандар,арабтар мен түріктер дәріс беретін курстар бар. 2001жылы маусым айында Қзақстан Республикасы мен Египет Араб Республикасы үкіметтері арасындакелсімге қол қойылды, оның негізінде Алматы қаласында Египет үкіметінін тегін сыйлығы болып табылатын Нұр-Мүбәрак Ислам мәдениетінің Египет университеті-республиканын ең ірі рухани оқу мекемесінің бірі ашылды.2004 жылы Ислам бөлімі факультетінің бірінші бітірушілер шығып салтанатты рәсімінде униветситет ректоры профессор Махмұт Фахми Хиджази мен Жоғары мүфтий Дербісәлі Әбсаттар қажы елдің 24 бітірушілеріне дипломдар тапсырып мешіт иманы атағы берілді.Сондай-ақ Әл-Азхар Каир ислам университетімен ынтымақтастық туралы шартқа қол қойылды,олар барынша дайындығы мол қазақстандық студенттерге осы ЖОО машықтану мүмкіндігін беріп,Қазақстан үшін онда ислам ғылымы докторлары мен магистрлерін дайындау мүмкінкіндігін берді.Азаматтарды іріктеу және оқуға жіберу ДУМК аттестаттау комиссиясымен жүргізіледі.2002 жылы тамыз айында Алматы қаласында Рухани басқарма жанында Имандар біліктілігін арттыру институты ашылды. ДУМК жанында елдің облыстық,қалалық және аудындық мешіттер имандарын аттестаттау бойынша комиссия әрекет етеді.Соңғы жылдары қазақстандық мұсылмандардың көпшілігі Мекке қаласында қажылыққа барып келіп жатыр. 2001жылы 228 адам қажылыққа барса,2002жылы-177,2003жылы-360,2004жылы-1214, 2005жылы-900-ден астам,2006жылы-2740,2007жылы-4030 адам қажылыққа барып қайтты.Қазақстан мұсылмандарын рухани басқаруға көмек көрсету және Қажылықтың ұйымдастырылуын бақылау үшін 2006жылы Комитет Төрағасының 2006жылғы 7 қыркүйектегі №13 бұйрығымен Қазақстандық азаматтардың қажылыққа бауын ұйымдастыру мәселелері бойынша комиссия құрлып жұмыс жүргізеді.Қазақстан мұсылмандарынын рухани басқармасынын беделін арттыру үшін маңызды мәнге ие 2007 жылы Қырғызстанның,Ресей,Татарстан және Түркия Республикасының Жоғары  мүфтийлерінің қатысуымен Орта Азия мен Қазақстанның Мүфтийлер кеңесі құрылды.Алматы қаласында 29-31 қазанда өткен Кеңестің біріңші отырысында Кенес төрағасы ретінде Жоғары мүфтий шейх Әбсаттар қажы Дербісәлі сайланды.2007жылы Қазақстан және Түркия мұсылмандарынын рухани басқармалар арасында Түркия Республикасында ДУМК үшін теолог қадрларды даярлау, Қазақстан үшін әдістемелік әдебиет шығару бойынша келсім бекітілді.14 желтоқсанда Түркия Республикасының Призиденті

Абдолла Гул  Мырза Астана қаласында Нұр-Астана орталық мешітінекеліп намаз оқып Жоғарғы Мүфтий Дербісәлі Ә.Б Құран кітабын сыйлады.Діндер Мұсылмандардын оң резонансы мен қызығушылығы Қазақстанға қараша айында Сауд Арабиясы Корольдігінің Дін ісі,вакуфтар мен ислам министрі Шейх Салех бен Мухаммад бен Ибрахим Аль Аш-шейхтің келуіне жол ашты,ол сапары барысында Астана қаласының мешітіне кіріп Бейбітшілік және келсім сарайында келсім сарайында лекция оқыды.Тамыз айында елдің бірқатар өңірлеріне Халықаралық конфессиялық тұрақтылық қорының Призиденті Иман Валерия Порохова келді, ол өз лекцияларында руханилық тақырыбы Қазақстанда Ислам дамуынын жағдайы мен келешегі мәселерін қарастырып өтті. 2007-2008жылдар кезіңінде діни бірлестіктердін материалдық қорын нығайту жалғасты,200-ден астам мешіт салынып жөнделдіп және есепке алынды. Алматы,Астана,Қарағанды Солтүстік Қазақстан және өзге облыстарда бірқатар мешіттердің салтанатты ашылуы және келешек мешіттердің құрлысы орнында бірінші тасты салтанатты түрде қалау рәсіміне облыс әкімдері,мемлекеттік органдар мен қоғам өкілдер Жоғарғы мүфтий Дербісәлі Ә.Б қатысып,құрылысқа елеулі үлес қосқан азаматтарға ДУМК алғыс мақтау қағаздарын тапсырды.28маусымда Алматы қаласында Алатау тауы астында жаңа соборлық мешіттің келешек құрлысы орнына рәміздік тас қалау салтанаты өтті,оған Мемлекет басшысы Н.Ә Назарбаев қатысты.Жаңа мешіт құрлысында 16-гектар бөлінді.Нысан төрт деңгейден тұратын болады.Негізгі үймараттан басқа кешенде кітапханамен медресе,Қазақстан мұсылмандарының рухани басқармасының резиденциясы орналасатын болады.Ел бойынша тіркелген 4001 діни бірлестіктердің мұсылмандыққа 2337 қатысты,оларға 2195 мешіт жатады.

Ислам суннниттік бағыты.

Құран Кәрімді  және Мұхаммед пайғамбардың сахих хадистерің, сондай-ақ оның артынан ерген сахабаларының дін, сенім мәселесіндегі ұстанымдарын басшылыққа алатындар Сунниттер немесе Әһли сунна вал жамаға  деп аталды.Осыған байланысты сунна сөзі бүкіл мұсылман қауымен қамтитын өте ауқымды ұғым болып табылады.Бұл атаудың шығу тегіне байланысты ислами әдебиеттерде Мұхаммед пайғамбардың Менің артымнан ерген үмметің жетпіс үш тармаққа бөлніп кетеді.Біреуінен басқасы тозаққа кіреді.Сол кезде қасында болған сахабалар тозақтан құтылатын қай топ деп сұрағанда Алланың елшісі( ол топ менің артымнан ерген және менің артымнан ергендердің соңынан жүргендер) деген хадисіне сілтеме береді.Осы құтылған топты немесе жамағатты(Әһли сунна вал жамаға) деп атайды.Сүннет араб тілінде тура, дұрыс жол, үлгі алатын іс-әрекет деген мағыналарынды білдіреді.Қысқа қайырып айтар болсақ,сүннет Мұхаммед пайғамбардың айтқан сөздері мен бүкіл өмір салтын қамтитын іс-әрекеттердің  жиынтығы болып табылады.Жалпы сунниттік сенім жүйесінің айқын түрде көріне бастаған кезеңі Омейядтар халифатының соңғы кездері мен Аббаситтер  халифатының тарих сахнасына шыққан тұсына тура келеді. Ал сунниттер Әһли сунна вал жамаға немесе осы секілді атауларды оныншы ғасырлардан бастап мұсылмандардың басым бөлігің құрайтын көпшілікке қолданғандығына  ислами дереккөздерден куә боламыз.Алғашқы кездерде мұсылмандар біртұтас қауым болатын.Заман өте келе,ішкі және сыртқы факторлардын әсерінен әртүрлі бөлінулер бой көрсетіп кейбір ағымдар пйда болды.Бұл ағымдарды қысқаша атап көрсетер болсақ олар харижиттер,шииттер,мутазилиттер,муржия,қадария,жабрия. Сунниттік ағымды заман талабы мен өмір қажеттілігі дүниеге әкелді.Егер кейбір діни-саяси жағдайлар болмағанда,шииттер , харижиттер және мутазилиттер секілді ағымдар шықпағанда, сунниттер деп аталатын бір ағымға да қажеттілік болмас еді. Өздерін Мұхаммедтін көрсетіп берген тура жолымен жүрушілер ретінде есеп тейтін сунниттер қазіргі таңда бүкіл әлемге мұсылмандардың 90 пайыздан астамын құрайды.Сунниттерге тән белгілердің негізілеріне төрт әділетті халифтердің занды билігін мойындау,алты қағидалы хадис жинақтарының дәйектілігіне күмән келтірмеу,сунниттік төрт құқықтық мектептердің біріне тиесілі болу жатады.Шииттерден сунниттердің айырмашылығы олардын Алла мен мадам арасында Мұхаммед пайғамбардан соң елшілік етуші жан жоқ деген идеяны жоққа шығаратындығы. Олар Алидің (құдайи)табиғаттын да қабыл алмайды әрі оның ұрпақтарының имаматқа толық мұрагер екендігін де мақұлдамайды. Өзінің шығуы жағынан сунниттер шииттерден кейін соларға жауап ретінде пайда болады. Бастапқыда ол шииттік исламға қарсылық ретінде қабылданатын.Суннизмнің аясында ерекше секталар пайда бола қойған жоқ.Бұл жағы оны

шиизмнен бөлектеп тұрады.Жоғарыда айтылған төрт сунниттік  құқықтық мектептердін барлығы дұрыс  және тең дәрежелі болып есептелгенімен олардың арасында да белгілі бір мәселені шешуде өзіндік ерекшеліктер бар.Ханафи мәзһабының құрушысы Имам Ағзам Әбу Ханифа Нұғман ибн Сәбит болып табылады.Ол 699 жылы Куфа қаласында дүниеге келіп,767жылы Бағдатта қайтыс болады.Әбу Ханифа мәзһабын сунниттердін басым көпшілігі ұстанады.Жас кезінен бастап білім алуды бастаған ол          Куфа қаласындағы сол заманның алдыңғы қатапрлы   ғұламаларынан хадис үйреніп,шариғат мәселелерімен айналасады.Әбу Ханифа шариғат заңдарын шығару барысында өзіндік бір әдіс жасап шығады.Ол өзінің әдісі туралы былай деген екен Мен белгілі бір мәселеде ең әуелі Алланың кітабына сүйнене отырып үкім шығарамын.Егер ол жерде таппасам пайғамбардың сүннетінен іздемеймін. Іздегенімді екеуінен де таппасам пайғамбардың сахабаларының сөздеріне бас ұрамын, бірақ олардың ішінен өзіме ұнағанының көзқарасын аламын,ұнамағанын алмаймын.Алайда  сахабалардын көзқарастарынан бас тартыр сахаба еместердікіне еш уақытта жүгінбеймін.Сахаба еместерден Ибрахим ән-Нахай,Шаабий,Ибн Сирин,Хасан әл-Басри жәнеде Саид ибн Мусаййаб сияқтылар туралы әнгіме айтылар болса,бұлардын барлығы өз ақылдарын пайдаланып жүрген ғалымдар болып табылады.Мен де өз ақылымды қолдана отырып, осылардын жасағанындай жасаймын.Бұл жерде Әбу Ханифанын алдымен Құранға,одан кейін Суннетке ,одан кейін сахабалардың сөздеріне жүгінгендігін,ал сахаба еместердің сөздеріне мән бермегендігін байқаймыз.Құран мен сүннетке сүйеніп үкім шығару осы қағидатқа негізделіп жасалады.Әбу Ханифаның шариғат заңдарын жасау барысындағы қолданған әдістері мына жеті қағидатқа негізделеді:

1.Құран:Шариғаттын  тірегі,ислам заңдарының өзегі.Құран-барлық  діни үкімдердің бастау алар  қайнар көзі және барлығы одан  шығарылады.                          

2.Сүннет:Алланын  кітабын түсіндіруші. Ол жерде  ашылмаған мәселелер сүннетте көрсетіледі.

3.Сахаба сөздері:Сахабалар-пайғамбармен  бірге болғандар және оының  айтқандарын бізге жеткізушілер.Сондай-ақ  құран аяттары мен пайғамбардың  хадистерінің мән-мағнасыын жетік  білетін тұлғалар болып табылады.

4.Қияс:Әбу Ханифа белгілі бір мәселерінің шешімін Құран мен сүннеттен немесе сахабалардың сөздерінен таппаған жағдайда осы әдісті пайдаланған.Қияс дегеніміз құран мен сүннет бойынша үкімі жоқ,бірақ араларындағы себеп-салдар ұқсастығына қарай салыстыра отырып,үкім шығару болып табылады.Әбу Ханифа осы әдіс арқылы үкім шығаруда үлкен жетістіктерге қол жеткізген.

5.Истихсан:Истихсан  дегеніміз белгілі бір құқықтық  мәселелерді шешу барысында қиястын  үкімінен бас тартып,соған жақын  бір үкім шығару дегенді білдіреді.Бұл  әдіс негізінен жаңадан туындаған мәселенің  кейбір ерекшеліктеріне қияс үкімінін  сәйкеспеуі барысында қолданылады.

6.Ижма:Ижма  дегеніміз белгілі бір ғасырда өмір сүрген ислам ғұламаларының бір мәселе бойынша ортақ көзқараста болуларын білдіреді.Бұл әдіс негізінен жаңакдан туындаған мәселенің кейбір ерекшеліктеріне қияс үкімінің сәйкеспеуі барысында қолданылады.

7.Салт-дәстүр:Салт-дәстүр  де өзінше  бір дәлел және  үкім ретінде қолданылады және  дұрыс-бұрыс, болып екіге бөлінеді. Дұрыс салт-дәстүрге діни үкімдер  мен ұстанымдарға қайшы келмегендері жатқызылады.Бұрыс салт-дәстүрлерге қандай да бір діни негізге қайшы келгендері жатады және олар дінде дәлел ретінде қолданылмайды.