Жоғары мектепте психологиялық тренингті ұйымдастырудың бағдарламалары мен мазмұны

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Л.Н.ГУМИЛЕВ АТЫНДАҒЫ ЕУРАЗИЯ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

 

 

Кафедра:    "Жалпы және теоретикалық физика"

 

 

 

Өзіндік жұмыс

 

 

 

Жоғары мектепте психологиялық тренингті ұйымдастырудың бағдарламалары мен мазмұны

 

 

 

 

 

 

 

 

 

оқытушы:  Мандыкаева  А.Р.

магистрант: Ибрагимова О.Ж.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Астана

Жоғары мектепте психологиялық тренингті ұйымдастырудың бағдарламалары мен мазмұны

 

 

Жоспар:

1. Тренинг  жөнінде   жалпы  мағлұмат
2. Психологиялық  тренингтің  негізгі  ерекшеліктері
3. Тренингтің  нәтижелі  өтуі  үшін  қойлатын  талаптар
4. Студенттерді  кәсіби  даярлауда  психологиялық  тренингтің  тиімділігі

 

Қазіргі уақыт талабы - білімді, саналы, мәдениетті, адамгершілігі мол, қоғамда өз орнын таба білетін тұлға қалыптастыру. Жеке тұлға дегеніміз – адамның психикалық рухани мәдениеті. Тұлға мәселесі қай уақытта да өзінің сан қырлы жақтарымен заман талабынан түскен емес. Бала алдымен тәрбиешісін пір тұтады. Оның бейнесі – болашақтың бейнесіндей әсер етеді. Мұғалімнің жүріс-тұрысы, ақыл-ой өрісі, іс-әрекеті, тәрбиесі мен шеберлігі оқушы психологиясына қатты әсер етеді. Жеке қасиеттері арқылы әсер етумен қатар мұғалім үшін оқушының қызығушылығы, бейім-қабілеті және басқа да психологиялық ерекшеліктері басты орында болуы тиіс. Осы ерекшеліктерді ескеру мен дамыту оқушының жеке тұлғасын қалыптастыруда маңызды фактор болып табылады.

Физиологиялық жағынан дамытуда сабақ үстінде бірнеше жаттығулар жасауға болады. Жаттығулар баланың денсаулығына ғана емес, көңіл-күйіне де әсер етеді. Түр-тұлғасына қатысты қиыншылықтар туындайды:

Қазіргі таңда адамдардың өздеріне деген сенімсіздік төмендеп барады. Әсіресе жастардың арасында өзіндік бағалау өте көп кездеседі. Неге ұзынмын/қысқамын? секілді сұрақтар туындайды, өзін ұнатпау байқалады.

Егеменді еліміздің ең басты мақсаты - өркениетті елдер қатарында иық тірестіру. Бұл жолда болашақтың тұтқасын ұстайтын жан-жақты дамыған, рухани бай тұлғаны тәрбиелеу маңызды орын алатыны айқын.

Психологтың қарым-қатынас жасау әрекетіндегі тағы бір жағдай – шығармашылық тұрғыда өзінің психологиялық күйін меңгере білуі, әр алуан психологиялық кедергілерді жеңуі, өзінің шығармашылық сезімін шабыттандыру, әрқашан шат көңілді, әрі оптимист бола білуі шарт.

Психолог психологиялық іс-әрекет түрлерін атқара отырып, адамға білім ғана емес, сондай-ақ ішкі адамгершілік тілі қажет екенін, ақыл-ой өрісі ғана емес, сонымен қатар мәдени қазыналарға құлшыныс, салт-дәстүрді сыйлау мен құрметтеуге ұмтылыс қажет екенін әр балаға түсіндірсе, осы бағытта жұмыс жасаса нұр үстіне нұр болар еді. Бір сөзбен айтқанда, психолог өзінің қызметін бүге-шүгесіне дейін жетік білуімен бірге, жаңашыл болуы қажет. Қазіргі уақыт жан-жақтылықты талап етіп отыр. Өзінің рухани әлемін күнделікті толықтырып отырмаған психолог шәкірттері алдында кібіртіктей береді.

Психологтың барлық міндеттерін, этикалық және эстетикалық талғамдарын сақтай отырып, оқушылардың шығармашылық қабілеттерін, зияткерлігін арттырып, мен өз қызметімнің алға басуына күшімді саламын.

1. Тренинг  жөнінде   жалпы  мағлұмат

 

 «Тренинг» термині – ағылшын сөзі, оқыту. Тәрбиелеу, жаттықтыру, үйрету сияқты бірқатар мағынаға ие. Тренинг адам бойында қалыптасқан мінез – құлық пен іс - әркеттерді басқару модельдерін қайтадан қалыптастыру тәсілі ретінде қолданылады.

 

 Тренинг – білімді дамыту немесе адамды оқытуда жоспарланған жағдайға жүйелі күш салу арқылы орындау. Жұмыс жағдайында тренинг адамның бір немесе бірнеше әрекет түрлерін нәтижелі орындауынан білім мен дағдыны меңгеру мүмкіншілігіне бағытталады. Тренингтік жаттығулар кейбір жағдайларда тұлғалық өзгеруге түрткі қызметін атқарады. Өзіндік сана тұлғаның даму процесін жанама түрде және мазмұндау арқылы  қарым-қатынас үйлесімділігін орнатып және қарым-қатынастағы қиындықтардың себебін ұғыну динамикасына ықпал жасайды. Тренинг барысында мынандай жағдайларға да дайын болуы тиіс, олар: ыза, қатты дауыс, дөрекілік, өзімшілдік, қатыспаушылық, қажетсіз күлкі, ынтасыздық, шыдамсыздық немесе «сөзге керісу», қажетсіз сөзге араласу; тыныштық, селсоқтық; қылжақтық және т.б.

Педагог әрқашан  өзін  қоғам талабына сай үздіксіз тәрбиелеп отыратын, адамдармен, әсіресе, оқушылармен қарым-қатынқа тез түсе білетін, ұйымдастырушылық қабілеті бар, өз пәнін жетік білетін әрі уағыздаушы, әрі таланты мен тәжірибесі  тоғысқан, өзінің қоғамдағы саяси өмірге белсенді араласып, өз елі мен жеріне деген сүйіспеншілігі негізінде оқушыларға үлгі болуы керек.

Болашақ ұстаздың педагогикалық, психологиялық мамандыққа өзін-өзі бағыттап, жұмысыты ұйымдастыруы педагогикалық шеберлык негіздерін білумен шарттас. Бұл саланы зерттеуші ғалымдардың пікірінше педагогикалық шеберлік мынадай жүйелерге бөлінеді:

 

2. Психологиялық  тренингтің  негізгі  ерекшеліктері

 

Психологиялық тренингті ұйымдастыру ерекшеліктері туралы тоқталып өтейік. Кез-келген практик психолог өз қызмет жолында психологиялық тренингтерді өткізуге міндетті. Бұл тренингтер әр түрлі тақырыптарды қамтиды. Психологиялық тренинг қалай ұйымдастырылады және жүргізілу барысы туралы сөз алдында, «тренинг» ұғымын толық ашып алу қажет. Тренингтің үйрену, білім беру және дамыту ұғымдарына сәйкестігін анықтау.

Үйрену – зерттеу немесе нұсқаушының білім, дағды және тәжірибе жинау үрдісі.

Білім беру немесе оқыту тар көлемді әрекеттегі мәселені талдап, кең мағынада шешуде білім және  құндылықтарды жүйелі меңгеру үрдісі.

Дамыту – жеке адамда саналы және бейсаналы үйрену мүмкіндіктерін кеңейту және икемдіктерінің өсуі.

Психологиялық тренингтің ең  маңызды мәселесі — өзінің жек даралық  қасиеттері арқылы  тұлғаның өзін-өзі ашуына көмек береді. Ал, ол үшін ең бастапқы жағдайда адам өзін жеке тұлға ретінде қабылдап және түсіне  білуге үйренуі қажет. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3. Тренингтің  нәтижелі  өтуі  үшін  қойлатын  талаптар

 

Тренингтердің жағымды нәтижелі болуына  жаттықтырушыға  бірнеше талаптар қойылады:

—        қоршаған жағдай туралы мағлұмат;

—        қатысушылар саны қаншалықты үлкен;

—        бөлме көлемі қандай;

—        бөлме жаңғырығы, акустикасы қатысушыларға  түгелдей естіледі ме;

—        жаттығудың негізгі құрылымы қандай;

—        қандай оқу құралдары қолданылмайды;

—        жаттықтырушы бөлменің қай бұрышында тұрады;

—        плакат, тезис, резюмелер қолданылады ма;

—        орындықтар қалай орналасқан;

—        бөлмеде сағат бөлу қажет пе;

Психологтың қолайлы нәтиже алу мен ықпал ету қабілетін орнату үшін жүргізілетін тренингтің жалпы мақсаты төмендегі міндеттерді шешеді:

—        білімдерді толық меңгеру;

—        жаңаны үйрену мен тапсырманы орындау барысында және топтық қарым-қатынас өрісінде ептілік пен дағдыны қалыптастыру;

—        табысты бірлескен іс-әрекет орнатуды дамыту;

—        өзін-өзі және басқа адамдарды танудың толық және тепе-теңдік мүмкіндіктерін дамыту.

 

 

 

 

 

4. Студенттерді  кәсіби  даярлауда  психологиялық  тренингтің  тиімділігі

 

Болашақ психолог бірнеше негізгі қызметтерінді білу керек. Белгілі жұмыс істер алдында ЖОО-н қабырғасында  тәжірибе ретінде  трненигтер жүргізу, оның шешімін қортындылауды. Сонымен қатар, ата – аналармен педагогикалық – психологиялық ағарту жұмыстарын жүргізу, тәрбиенің жекелеген мәселелері бойынша тәрбиелік іс – шаралар ұымдастыру, жеке және топтық педагогикалық – психологиялық кеңестер беру сияқты үдерісте тренингтік технологияларды пайдалу. Әрине, тренинг жүргізер алдында түрлі бағыттағы бақылау қорытындыларының да болуы маңызды. Мысалы,:

- студенттің тәртібі мен  үлгірімін сабақта және сабақтан  тыс уақытта бақылау

- студент немесе оқушы  қызметіне талдау жасау (әр пән  бойынша білім деңгейіне, жұмыс  дәптерлеріне, жазған шығармаларына  т.б)

-студент немесе оқушы  жеке байланыс жасау (сұхбаттасу, пікір алысу, тест алу, эссе жаздыру, сурет салдыру, хат жаздыру

-достарымен кездесу, пікірлесу, кездесуге шақыру

- ата – анасымен байланыс ( қызметі, отбасы тәрбиесі, өскен  ортасы)

Бірақ бала бойында бүгін байқалмаған қасиет ертең көрінуі де мүмкін. Сондықтан бақылау нәтижелері маңызды болғандықтан күнделік жүргізуді де жүйелі жолға қою керек деп есептеймін.

Жалпы тренингтік технологиямен жұмыс жасау барысында бірқатар принциптерді басшылыққа алсақ, еңбегіміз нәтижелірек болмақ. Олар:  Белсенділік принципі, зерттеушілік принципі, мінез – құлықты нысаналау принципі, әріптестік қатынас принципі т.б.

Тренинг барысында тренингке қатысушылар арнайы талқыланған іс - әрекетке белсенді қатысуы қажет. Неғұрлым қатысушыларды белсенділігі жоғары болса, тренинг соғұрлым нәтижелі болмақ. Сондықтан тренинг алдында қатысушылардың психологиясына әсер етіп, тиімділігіне назар аудартып, қызығушылығын арттырып алу керек. Қажет болған жағдайда өмірден жанды  мысалдар келтіру де тренингтің нәтижелі болуына әсер етпей қалмайды. Бұл принцип адам естігенінің 10 пайызын, көргенінің 50 пайызын иегерді деген қағидаға сүйенеді.

Бұл ұстанымның маңыздылығы – тренинг барысында қатысушылар психологиялық ойларды зерттейді, талдайды және өз бойындағы жеке мүмкіндіктер және ерекшеліктермен салыстырады, қорытынды шығаруға мүмкінді болады. Осы принциптерді жүзеге асыру барысында қатысушылар арасында түрлі қарсы пікірлер болуы мүмкін. Тренинг соңында біржақты пікірлер талданып, ортақ пікір ортасы қалыптасуы керек.Тренинг жүргізуші топта екі жақты байланысты орната алса ғана тиімдірек болады. Себебі, екі жақты байланыс мінез – құлықты нысаналаудың негізгі құралы болмақ.

Бұнда ең бастысы, қатысушылардың әрекетке деген қызығушылығын тудыру. Егер тренингке қатысушылар өз мінез – құлықтарын жасырмай, аша түссе тиімдірек болады.

Бұл айтылған психологиялық ұстанымдар болашақ психолог студенттердің психологиялық тренинг жұмысының алғышарты іспеттес. Жалпы, оқу – тәрбие үдерісіндегі белсенді технологиялардың нәтижелі жұмыс жүргізуге тиімділігі мол. Ал, соның ішінде психолог үшін шығармашылықпен мазмұнды ұйымдастырылған тренингтердің тиімділігі ерекше.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қолданылған әдебиеттер тізімі:

 

 

1.    Бакли Р., Кейпл Д. Теория и практика тренинга.- Питер, 2002 г.

2.     Торн К., Макей Д. Тренинг. Настольная книга тренера.- Питер, 2001 г.

3.     Изен Н.В., Пахомов Ю.В.   Психотренинг игры и упражнения. — П., 2000 г.

4.     Көмекбаева Л.К. Білім беру ұйымдарындағы психологиялық қызметті ұйымдастыру. – А.-2002 ж.

5.     Прутченков А.С. Социально-психологический тренинг в школе.- эксимо-пресс, 2001 г.

6.     Сидоренко Е.В. Мотивационный тренинг – Р; 2000 г.

7. Құдайқұлов М.А. Способности  умения и навыки. –Алматы., 1986 г.

8. Парыгина Б.Д.  Практикум по социально-психологическому тренингу- Санк-Петербург., 2000 г.

9.   Эмирали Г. Нам нужен тренинг // Персонал. - 2008. - №2. - С.9-11.

10. Дисненко В. Р. Социально-психологический тренинг общения для подростков "Понять себя и других" // Вестник психосоциальной и коррекционно-реабилитац.работы. - 2008. - №1. - С.60-69.