Жарық дүние

    Жарық дүние — қазақ халқының дәстүрлі дүниетанымындағы адам ғұмырының әр сәтінің қадір-қасиеті туралы ұғым. Әр халықтың дүние жайындағы философия ойлары оның тыныс-тіршілігімен бірге қалыптаса келіп, сол халықтың мінез-құлқына, көзқарасына, өмір салтына ықпал ететіні табиғи құбылыс. Адамның ғаламмен қарым-қатынасын құрсақта жатқан кезден бастайтын қазақ дүниетанымындағы Жарық дүние ұғымы оның негізгі діліне (менталитетіне) айналған. Жарық дүние ұғымының мәні — адамның бүкіл өмірдің әрбір күнін ерекше қадірлеуі. Адамның көңіл күйіндегі мұндай ерекшелікті күнделікті өмірдегі күйбең тіршілікке үмітсіздікпен емес, әрбір күнге игілік тұрғысынан қарауынан аңғаруға болады. Қазақ халқының дүниетанымындағы Жарық дүние ұғымы, яғни күнделікті өмірдің әр сәтін қастерлеу ерекше өмір философиясын дамытты. Мұның белгісі — қазақ дүниетанымындағы өмірдің мәні мен ғибраттылығы (өмір сапасы) дүние мүлікке, заттай байлыққа тірелмейтіндігі. Бұның тағы бір сыры — адамның өмірі, өмір уақыты ғалам уақытымен де байланысында. Жарық дүниенің әрбір күнін “қайырлы таң” деп қарсы алып, кешкісін батқан күнмен қимай қоштасып отырған халық ғалам уақытымен сырласа білген. Адам мен әлем біртұтастық байланыста болса, сол екі дүниені түсініп білетін білімнің түп тамыры Жарық дүние ұғымы. Табиғатпен мұндай үйлесімге жетуге терең пайымдау, тәжірибе керек екені сөзсіз, ол дәрежеге асқақ көңіл күй мен даналыққа ие халық қана жете алады

      Әлем (араб тілінен — жарық дүние; дүние; халық, бұқара, қауым) — тұтастықты бейнелейтін ұғым.

Қазақстан дәстүрлі дүниетанымында әлем — жер жүзі, жеті қабат жер асты, жеті қат көктен тұрады. Әлем ұғымы сондай-ақ жиынтықты да білдірген: адамзат әлемі, табиғат әлемі, рухани әлем, т.б.

Ал әлем сөз мына мағыналарында қолданылады:

   дүние жүзі;

   белгілі дүниенің тұтас тұтас жиынтығы.

Әлемтанудың принциптік бастамасы — оның заттылылығын, объективтілігін, санадан тәуелсіздігін мойындау. Әлемде мәңгі әлемді құрайтын заттар ешқашан жойылмайды, ол үнемі бір түрден екінші түрге ауысып отырады.