Мемлекет пен құқықтың пайда болуы мен дамуы

 

 

   РЕФЕРАТ

 

Такырыбы:  Мемлекет пен құқықтың пайда болуы мен дамуы

 

 

 

                                                                                     

                                                                                      Орындаган: Байториев Д.Б

                                                                                     Тексерген:Бердігал

 

 

                           

 

                Орал  2014 жыл

                              Мемлекет және құқық. 

 

 

     Мемлекет адам қоғамы дамуының белгілі бір сатысында пайда болған. Адамдардың ең алғашқы ұйымдасуы рулық қоғам түрінде пайда болды. Рулық қоғам оның мүшелерінің қандас туыстығы негізінде, еңбекті қауымдасып ұйымдастыру және ортақ меншіктілік негізінде қалыптасты.    

 Әскери демократияның  дамуы қоғамда саяси ұйымның  – мемлекеттің пайда болуына  әкелді. Мемлекет, бір жағынан, әскери  демократияның жаңа негізде қайта  құрылуы нәтижесінде, ал екінші  жағынан, жаңа басқару органдарының  пайда болуы нәтижесінде құрылды. Мемлекет – адам баласы бірлестігінің  жаңа ұйымы. Ол рулық қауымнан  мынадай белгілермен өзгешеленеді:

1.     Мемлекеттің тәуелсіздігі болады. Мұның мәнісі – мемлекет өзінің ішкі және сыртқы саясатын өзге бір мемлекеттерден тәуелсіз қалыптастырып, дербес жүзеге асырады деген сөз.

2.     Мемлекеттің халқы әкімшілік-аумақтық аймақтарға бөлінеді, бұл жерде адамдардың рулық белгілері ескерілмейді.     

3. Мемлекетте қоғамды  басқаратын өкімет билігінің  белгілі бір дәрежеде дамыған  жүйесі болады. Оларда адамдардың  өзгеше бір тобы – шен иелері  немесе мемлекеттік қызметкерлер  жұмыс істейді.     

4. Қоғамның өмір сүріп, тіршілік етуі үшін мемлекет  заңдар, нормативтік актілер шығарып, солар арқылы қоғамдық қатынастарды  реттеп отырады, белгілі бір қоғамдық  тәртіпті қалыптастырады.     

 Марксизм мемлекетті  тек бір ғана топтың – байлар  тобының мүддесін қорғау үшін  жаратылған саяси ұйым ретінде  сипаттайды. Құл иеленушілік дәуірінде  мемлекет құл иелерінің мүддесін  қорғады, сондықтан ол құл иеленушілер  мемлекеті деп аталады, феодализм  дәуірінде ол феодалдардың мүддесін  қорғады. Феодализмнің орнына капитализм  келді. Капиталистік мемлекет капиталистердің  қолындағы қару болып табылады. Сөйтіп, марксизм ілімі бойынша, адамзат тарихында мемлекеттің  үш түрлі тұрпаты болған екен: құл иеленушілік, феодалдық және  буржуазиялық мемлекет түрлері.    

 Марксизм мемлекеттің  осы аталған үш түрін де  қанаушылардың, езушілердің мемлекеті  деп сипаттайды.    

 Алайда мемлекет жағдайындағы  маркстік ілімінің осал жерлері  бар. Айталық, мемлекеттің осы үш  тсатысын, үш түрлі тұрпатын халықтардың  барлығы бірдей бастан өткерген  жоқ.    

 Марксизм-лининизм капиталистік  мемлекеттердің құритындығының  және жаңа тұрпатты социалистік  мемлекеттің пайда болатындығының  тарихи сөзсіздігін теориялық  жағынан негіздеуге тырысып бақты. 1917 жылдың қазан айында Ресейде  большевиктер партиясының басшылығымен  социалистік револиция жасалды. Соның нәтижесінде Кеңестік социалистік  дүниеге келип, ол 70 жылдам астам  уақыт өиір сүрді. 

 

 

     Құқық дегеніміз мемлекетте  қолданылатын барлық құқықтық  нормалардың: құқықтық ғұрыптардың, әділеттілік үлгілердің, мемлекеттің  құқықтық ережелерінің жиынтығы  болып табылады. Құқықта заңдар  ерекше орын алады. Мемлекеттік  өкімет билігінің жоғарғы органдары  қабылдаған нормативтік актілер  заң деп есептелінелді. Заң ең  жоғарғы юрисдикциялық күш болып  табылады. Мұның мәнісі – мемлекеттік  органдар қабылдаған нормативтік  актілер заңда негізделуге және  заңға қайшы келмеуге тиіс  деген сөз.     

 Заңдар адамның құқықтық  дәрежесін анықтайды. Құқық тек  заңдардан ғана тұрмайды. Құқық  дегеніміз – белгілі бір мемлекетте  қабылданған және қолданылып  жүрген барлық құқықтық нормалардың  белгілі нормативтік құқықтық  актілерді де көрсетеледі. Конституцияда, заңдарда мемлекеттік органдарға  нормативтік құқықтық актілер  қабылдау жөнінде өкілдік беріледі. Президент – нормативтік жарлықтар, Үкімет – нормативтік қаулылар, Министрліктер – нориативтік  буйрықтар, жергілікті мемлекеттік  органдар нормативтік шешімдер  т.б. қабылдайды.    

 Сөйтіп құқық туралы  сөз қозғалғанда, нақты мемлекеттегі  қолданылып жүрген нормативтік  актілердің барлығы еске алынады. Мұның өзі – объективтік мағынадағы, яғни дербес біртұтас құбылыс  ретінде өмір сүреді деген  мағынадағы құқық. Құқықты субъектілердің (адамдардың) өз игілігі үшін мемлекет  тарапынан кепілдік берілген  белгілі бір қимыл-әрекеттерді  істеу жөніндегі заңдық мүмкіндігі  ретінде қолданылады. Мысалы, өмір  сүру құқығы, денсаулығын сақтау  құқығы, білім алу құқығы т.т.    

 Құқықтың алғашқы элементі  – құқық нормасы. Құқық нормасы  дегеніміз – мінез-құлық, тәртіп  ережесі, тіршілік процесіндегі  тәртіп  пен мінез-құлық, ережелерінің үлгісі. Ал мінез-құлық дегеніміз – жеке алып қарағандағы әрбір адам емес, тұтас адамдар ұжымына да тән жағдай. Жеке адаи ғана емес, бірнеше адамнан құрылған ұжымдар да бір-бірімен қатынасқа келеді. Демек, құқық нормаларымен реттелетін қатынастарға түсе отырып, адамдар, олардың ұйымдары өздерінің мінез-құлқымен сол нормаларды бұзбайтын болуға тиіс.    

 Құқықтық нормалардың  жиынығы ретіндегі құқық, қоғам  тіршілігінде маңызды рөл атқара  отырып, өмірдің қай саласында  болса да адамдар арасындағы  қарым-қатынастарда тәртіп болуына  бағытталады. Адамдар бір-бірімен  экономикалық қатынаста, яғни материалдық  игіліктерді өндіру жөніндегі  қатынастарда болады. Мысалы, заводтарда, фабрикаларда нормативтік құқық  актілері аоқылы белгілі бір  реттілік, еңбек тәртібі орнатылады. Материалдық игіліктерді бөлу  мәселесінде де экономикалық  қатынастар пайда болады. Қызметкерлер  өздерінің еңбегі үшін сияпат  ақы алуға тиіс. Бұл да тиісті  нормативтік актілермен реттеледі. Адамдар бір-бірімен неше түрлі  шарттық қатынастарға түсіп жатады. Олардың арасындағы сату-сатып  алу, айырбас, жоралғы, қарыз т.б. әрекеттер  құқық нормаларының шеңберінде  ғана хатталуға тиіс.    

 Құқық қоғамның саяси  өмірінде маңызды рөл атқарады. Мемлекеттік органдардың құрылымы, оларды жасақтау тәсілдері (сайлау, тағайындау

, олардың билік аясы (өкілеттілігі), іс-әрекеттерінің түрлері мен  әдістері т.т. құқықтық нормалар  арқылы анықталады.    

 Қоғамдық тәртәп (демократиялық  немесе халыққа қарсы бағытталған) тек қана құқықтық актілер  арқылы орнатылады, оны тәртіп  органдары қамтамасыз етеді. Азаматтардың  мемлекеттік басқару ісіне қатынасу  үшін пайдаланатын саяси құқықтары  мен бостандықтары тек қана  нақ осы құқықтық актілер арқылы  белгіленеді.    

 Құқық қоғамның әлеуметтік  өмірінде де зор рөл атқарады. Құқықтық нормалар білім алудың, денсаулық сақтаудың, отбасын құрып, оны нығайтудың т.б. қажеттіктердің  заңдық шарттарын белгілейді.    

 Сөйтіп, құқық дегеніміз  адамдардың өміріне қалыпты жағдайлар  туғызуға, қоғамның барлық бағыттарда  дамуын заңдық жағынан қамтамасыз  етуге тиісті мемлекеттік қуатты  құрал болып табылады. Құқық тек  жұртты жазалау үшін, оларға күштеу  шараларын қолдану т.с. үшін қажет  деп ойлау дұрыс емес. Азаматтар  өздеріне берілген құқықтар мен  бостандықтарды пайдаланғанда, құқық  нормаларының талаптарын орындағанда, мемлекеттік органдар құқық нормаларының  талаптарын бұзған адамдарға  шара қолданып, тиісінше жазалап  отырғанда, құқық нақты іс жүзіне  асқан болып табылады.

 

Мемлекет пен құқықтың пайда болуы мен дамуы. 

 

Алғашқы қауымдық қоғамның экономикалық , әлеуметтік, құрылымдық , басқарушылық салаларындағы обьективтік даму процестері бір-бірімен тығыз байланыста өзгеріп, жаңарып отырды. Малшылық пен егіншілік қалыптасты, ажарланған тастан жасалған қарулар өмірге келіп, адамның тәжірибесі өсіп молайды. Қоғамдық еңбек төрт күрделі тарауға бөлінді:

1)      Малшылық

2)      Жер игеру

3)      Өндірістік

4)      Саудагерлер тобы

Бұның бәрі еңбектің өнімділігін арттырды, қоғамның шығысынан кірісінасырды. Сөйтіп қоғамдық байлық қалыптаса бастады, оны иемденетін топтар, таптар пайда болды. Экономикалық өзгерістер әлеуметтік қайшылықтарды өмірге әкелді. Олар төмендегі негізгі обьективтік заңдардың – қосымша өнімнің пайда болуы; жеке меншіктің қалыптасуы; топтар мен таптардың арасындағы күрестің басталуы әсерінен туындайтын қайшылықтарды реттеп, қоғамды басқару үшін өмірге мемлекет пен құқық келді. 

 

 

            Мемлекеттің дамуы – мемлекет қоғамдық еңбек бөлінісінің, жеке меншіктің пайда болуы нәтижесінде алғашқы қауымдық құрылыс тапқа бөлінуінің туындысы. Мемлекет жария үкіметтің пайда болуы мен іс-әрекетінің нәтижесі ретінде қалыптасатын, қоғам өмірін ұйымдастырудың нысаны мен оның негізгі салаларына басшылық ететін, қажетті жағдайларда мемлекеттің күш-қуатына үйренетін басқару жүйесі.  

 

 

            Мемлекеттің пайда болуының, дамуының бірнеше түрлері бар:

1.   Шығыс елдерінде ( Иран, Индия, Қытай, Араб т.б. шығыс типті елдерде) мемлекеттің қалыптасуы негізінен қоғамдық меншікті қорғаумен байланысты. Себебі алғашқы қоғам ыдырау кезінде бұл елдерде күрделі құрылыстар болды:            

1) Ірі су каналдарын  жасау;           

2) Суармалы ирригациялық  жүйелер құру;           

3) Құрғақшылықпен күресу.

Міне осы күрделі жұмыстарды жақсы жүргізу үшін қоғамдық-мемлекеттік меншік қалыптасты. Сол меншіктің иелері: шенеуніктер, ру, тайпа басшылары, хандар, корольдер мен императорлар болды.

Сонымен, Шығыс елдеріндегі мемлекеттердің қалыптасу себептеріне: 
   -     ірі ирригациялық жүйелерді жасау;

-         оны іске асыру үшін құлдарды, жұмысшыларды жүйелі түрде топтастыру, біріктіру;

-         барлық жұмысшыларды бір орталықтан басқару жатады.

Мемлекеттің басқару аппараты бұрынғы ру, тайпаны басқарған аппараттан өсіп қалыптасты. Жаңа аппарат қалың бұқарадан алыстай түсіп әділетсіздікті, қанаушылықты күшейтті. Азия типті мемлекеттер өте бәсең дамып, XIX-XX ғасырларға дейін көп өзгермей, сақталып келді. 

 

2.   Еуропалық елдерде мемлекет жеке меншіктің шапшаң, күрделі дамуы, қоғамның тапқа бөлінуі арқылы қалыптасты.

Афины мен Римде алғашқы қоғамның ыдырауы кезінде экономикалық күшті таптар мен топтар мемлекеттік билікті өз қолдарына алып, өз мүдде-мақсаттарын орындайтын мемлекеттік аппарат орнатты. Бұл мемлекеттер, көбінесе, демократиялық жүйедегі саяси бірлестік болып қалыптасты.

Германияда мемлекеттің қалыптасуы басқаша болды. Қалың бұқара байларға тәуелді болды, феодалдық қатынастар дами бастады. Осы типті мемлекеттер Еуропаның бірнеше елдерінде Ресейде, Ирландияда және т.б. қалыптасты.

Құқықтың дамуы – адам қоғамының дұрыс өмір сүруінің негізгі обьективтік заңдылықтарының бірі. Ол - әлеуметтік нормалардың қалыптасып, қоғамдағы қарым-қатынастарды реттеп, басқаруы және әлеуметтік нормалардың (әдет-ғұрып, салт-дәстүр, мораль, діни нормалары) қоғамның даму процесінде бірте-бірте құқықтық нормаларға айналуы. Сонымен, қоғамда мемлекеттің өзі қабылдаған, бекіткен құқықтың жаңа түрлері пайда болды: заң, заңға тәуелді келісімдер, шарттық нормалар, заң күші бар соттың шешімдері. 

 

 

            Құқық екі жолмен дамыды. Біріншіден, мемлекеттік қоғамдық меншікті реттеу моралдық-діни нормаларға сүйенді. Мысалы, Индияда Ману заңына сүйенді, ал мұсылман елдерінде – Құран заңы. Екіншіден, жеке меншік бағытындағы қатынастарды мемлекеттік органның өзі бекіткен нормалар арқылы реттеп, басқарды.           

 Адам қоғамы мыңдаған  жыл өмір сүріп келеді. Жеке  адамдар тиісті мемлекеттің азаматы  болып, сол мемлекеттің билігіне, құқықтық тәртібіне бағынып, өзінің  іс-әрекетін, мінезін, тәртібін қоғамдық  мүдде-мақсатты орындауға жұмсап  келеді. Адамдар ежелгі заманнан  мемлекет пен құқық қашан пайда  болды, қалай дамып келеді?-деген  мәселелермен шұғылданып, ғылыми  зерттеулер жасап келеді.           

 Енді мемлекеттің және  құқықтың пайда болуы туралы  теориялардың мазмұнына қысқаша  тоқталып өтейік. 

 

 

            Теологиялық теория – мемлекет пен құқық Алланың әмірімен қалыптасып,

дамып келеді деп түсіндіреді.  

 

 

            Табиғи теория – бұл теорияны жақтаушылардың пайымдауынша, мемлекетті, құқықты ешкім ойлап тапқан жоқ, олар адамның өзі сияқты табиғаттан бастау алып, әділеттілікке негізделген абсолюттік ұғымдар деп атайды. 

 

 

            Тарихи теория – осы теорияны ұстанғандар мемлекет пен құқық тарихтан бастау алып, тарихпен бірге жетілді дейді. 

 

 

            Патриархалдық теория – мемлекет адамдардың отбасы тәжірибесінен қалыптасқан азаматтардың саналы түрде өздерінің мүдде-мақсаттарын іске асыру үшін біріккен одақ деп түсіндіреді. Күрделі ірі патриархалдық отбасы басшысы бірте-бірте мемлекеттің басшысына айналған.Отбасы басшысы - әке, мемлекеттің басшысы – монарх.  

 

 

            Психологиялық теория – адамдардың психологиялық біріккен көзқарасы,

іс-әрекеті, мінезі, тәртібі – бәрі келісіп, ұжымдық түрде басқарады деген тұжырымды қолдайды және тағы басқалар.