Лекция по "Политологии"

1) Қалыптасқан дәстүр бойынша, қоғамның саяси жүйесі (ұйым) мемлекет, құқық және басқа саяси құбылыстар, институттар мен мекемелер сияқты таптық ұғым болып табылады. Оның өмір сүруі мен жұмыс істеуіне тікелей байланысты. Бүкіл өмір сүрген тарихында қоғамның саяси жүйесі үстем таптардың мүддесін қорғайтыны белгілі.

2) Марксистік ілім бұл ретте жалпыадамгершілік, топтық, ұлттық және басқа да мүдделерді жақтайды. Олардың мүдделері бір-біріне қарама-қарсы қойылмайды. Қоғамның саяси мазмұнын біріктіре келе ол шынында да мемлекет, саяси партиялар, әртүрлі қоғамдық ұйымдарды қамтиды. Сол арқылы саяси өмірге араласады.

Барлық саяси жүйелер әлеуметтік жағынан әртекті қоғамдарда өмір сүріп дамиды. Саяси жүйелердің әрқайсысы қоғамды тұтасымен қамтиды. әрбір саяси жүйе өзінің табиғаты бар, басқадай айтқанда, саяси табиғаты бар құрылым ретінде көрінеді. Кезкелген саяси күйе экономиканың типіне, әлеуметтік құрылымға және идеологияға сүйенеді. Кезкелген саяси жүйенің құрылымдық элементі ретінде әртүрлі мемлекеттік, партиялық және қоғамдық ұймыдар болып табылады.

Қоғамның саяси жүйесі құбылыс ретінде және іс жүзіндегі факті ретінде көрінеді. Қоғамның саяси ұйымдарының барлық құрылымдық элементтеріне тәртіптілік, ұйымшылдық және аз да болса саясаттылық талабы қойылады.

.

Саясаттанушылар қоғамның саяси жүйесін қарастырғанда біреулері: оның құрылымдық элементтерімен қоса әртүрлі қоғамдық-саяси инстиуттармен қоса саяси қатынастарды да қарастырмақшы, екіншілері: құрылымдық элементтеріне, институттарына қоса еңбек ұжымдарын, таптарды, халықты, ұлтты, отбасын, түрлі қоғамдық ұйымдарды, бұқаралық ақпарат құралдарын, демократияның тікелей формаларын және басқаларды жатқызады. Үшіншілері: құрылымдық элементтеріне саяси идеяларды, көзқарастарды, нанымдарды, саяси сананы, саяси идеологияны т.с.с. жатқызады.

Қорыта келгенде, саяси идеялар, көзқарастар, нанымдар қоғамның саяси ұйымының материзацияланған құрылымы болып табылады. Осыдан келіп қоғамның саяси ұйымы материалдық жүйе болғандықтан оның құрамды бөліктері де материалдық болып келеді деп тұжырымдай аламыз. Бірақ олардың барлығы өзара тығыз байланыста ғана комплексті түрде қоғамның саяси жүйесінің элементтері ретінде көрініс таба алады.

Шетелдік саясаттанудағы саяси жүйе проблемалары. Проблеманы толық түсіну үшін шетелдік саясаттанушылардың көзқарастарын білу қажет. Бұл ретте отандық және шетелдік көзқарастар сәйкес келуде. Дегенмен, батыс саясаттануында қоғамның саяси жүйесі туралы бір нақты түсінік жоқ.

Сонда батыс саясаттануында қоғамның саяси жүйесі қалай түсіндіріледі? Бірнеше нұсқалар бар. Әрқайсысы өзінің мүддесін көздейді. Мысалы, Дэвид Истон мен Габриэль Алмонд деген саясаттанушылардың бағыты жиі айтылады. Олар саяси жүйені құратындарды жиыстырып қарастыруды ескерген. Ал К.Дойтчтың «Ұлтшылдық және әлеуметтік байланыс», «Басқару нервілері» деген еңбектерінде саясат саласынла теримнологияның атауларын механикалық жолмен енгізуді және кибернетиканың басты қағидаларын енгізуді көздейді. Бұдан басқа Д.Трумэннің «Американ саяси жүйесінің дағдарысы», «Басқарушылық процесі» деген еңбектерінле саяси жүйе теориясы әлеуметтік плюрализмнің негізгі қағидалары мен «қыспаққа алу топтары» теориясына сәйкес жағдайлар қалыптастырылған.

Бұл теорияны батыс саясаттанушылары практикалық проблемалар саясаты саласындағы толғағы жеткен істерлі шешудің маңызды құралы деп қарастырады. Қиындықтарды жеңу үшін адамдар өздерін саясатқа әкеп түсіреді және саяси жүйені не жоюға немесе қалптастыруға бағыттайды дейді саясаттанушы Р.Голдмэн. Саяси жүйе теориясының практикалық шешетін міндеттері:

1) Саяси жүйенің құрылымын жетілдіруге бағытталған нұсқаулар жасауға көмектесу.

2) Бұқара арасындағы тірегінен айырылып бара жатқан саяси жүйенің экономикалық, саяси және әлеуметтік негіздерін нығайтуға, кеңейтуге жәрдемдесу.

3) Саяси жүйе теориясы қоғамдық-саяси институттар, атқарушы-жарлық беруші органдар, қоғамдық бірлестіктер, саяси партиялар, т.с.с. мемлекеттік органдарды оқып-білуге, оларды жетілдіруге кеңінен қолданылады. Бұлардың әрқайсысын батыс зерттеушілері подсистема ретінде қарастырады.

4) Саяси жүйе тұжырымдамасы «қысылшаң» (стрессовый), саяси, әлеуметтік шиеленістерді айқындауға және оларды жоюға қолданылатын теориялық құрал болып табылады.

5) Қай елде болмасын саяси тұрақтылықтың деңгейін айқындауға қолданылады.

Сондықтан басқа елдерде капиталы бар іскер адамдар ол елдің саяси климатын қырағы бақылап отыруы тиіс. Әсіресе революциялар өте қорқынышты, қатерлі екенін олар әр кезде назарда ұстайды.