Психологияның даму тарихы

 

5. Психологияның тәжірбиелік ғылымға айналуы.

 

XIX ғасырдың ортасындағы псңхикалық іс-әреқет философиялық ілім жүйелеріне негізделіп,  психологияның, өзіндік сипаты, зерттеу объектілері мен оның әдіс-тәсілдері айқындалды. Сол кезеңге тән философиядағы позитивизм (Огюст Конх —1798—1857), иррационализм (А. Шопенгауэр — 1788-1860), волюнтаризм, вульарлык волюнтаризм бағыттары тұтынған қағида-лардың мақсаты, түптеп кедгенде,пеихикалық құбылыс- . тарды идеалистік және кертартиа жолға салу еді. Мұундай бағыттар В.Вундт, '3. Фрей сияқты психолог ғалымдардың болашақтағы көзқарастары-ның қалыптасуына теріс ықгіал етті. Вульгарлық  мате-риализм ағымы (Мелешотт, Бюхнер, Чольбе т. б,),. де-ректі материализмді дәріптеп, адамның мидың қызметі Түріндегі ойлауы бауырдың өтті бөліп шығаратыңьі си-яқты катынаста болады деген қате пікірді қолданды.. Бұл зерттеушілердің психология саласына қатысты  ілгері құбылыетарды қарастыруы сыңаржақты сипатта болып адамның жаң.дуңйесі жайыңдағы түбёгейлі мәселелер-дің, шыңдығьш аша алмады.

Адамның санасы мен жеке басына тін мінез-құлық тарихи тұрғыда әлеуметтік өмірмен, қоғамның жағдайымен ұштаса  қалыптасатындығын 19 ғасырда  орыстың революцияшыл демократтары Белинский, Чернышевский  бірңығай материялдық негізде гуманистік жолмен зерттеді.  Сөйтіп, адам психологиясының қыр сырын табиғи тұрғыда іздестірді. Осы дәуірде психика мен  сананың дамуы туралы диалектикалық және материолистік ілім өріс алып, ол өткен дәуірдегі саяси эканомикамен, социализм жайындағы болжаммен ұштасты. 

Психиканың даму адамның табиғи мәні, оның қоғамдық рөлі және тарихи дамуының негізгі субьектісі  екендігі Маркс, Энгельс, Фейрбах шығармаларында материолистік тұрғыда баяндалды, адам қоғам мен табиғат жағдайында  бейімделіп, өзінің белсенді  іс – әрекеті арқылы барлық қажеттіліктерін өтейтін ақыл ой иесі ретінде анықталады. Сөйтіп, 19 ғасырда адамның жан жүйесін зерттейтін ғылыми сапалық жаңа мәнге ие болады, адамның табиғат пен, қоғам мен тығыз қатынаста болып, оған үнемі бейімделып отыратындығы нақтылы іс әрекеттер арқылы жүзеге асырылып, оның шынайы мәні анықталады. Психологияның 19 ғасыр ортасында дербес ғылыми пәнге айналының табиғи – ғылыми негізі физика мен химия, физиология мен биология, дарвенизм мен рефлекс туралы ілім, сезім мүшелерінің психологиясы  мен психологиялық  зерттеулердің нәтижесі. Психололгия пәні өзге ғылыми  пәндермен салыстыра келе, бұл пәннің тәжірбиелік ғылым екендігін  айқын сезіне аламыз. Бұл анықтаманың мәнісін әрбір психикалық құбылыстар мен психологиялық сипаттардың сырын, мән жайын арнайы тәжірбиелер қолданып анықтауға болатындығымен түсіндірген жөн. Осы орайда, біз бұл пәннің тәжірбиелік ғылым ретінде бой көрсетуін бірқатар зерттеулерге және теориялық көзқарастарға сүйене отырып баяндаймыз. Мәселен, 1) В.Вундт және Ф.Брентано (1838-1917) көзқарастарындағы психикалық құбылыстардың әуел бастан «өзінше пайда болуы» деген пікірлердің дәрменсіздігі; 2) И.М.Сеченов зерттеулерінде организм мен оның тіршілік ортасы өзара қатынасы – алғашқы, психикалық құбылыстардың сол қатынастардан туындайтыны – нәтиже деп саналуы. Сөйтіп, Сеченовтың материалистік бағыт ұстап, оның сол кездегі қоғамдық тарихи жағдайға тәуелді деп қарастырылуы; 3) психологиянық дербес тәжірбиелік ғылым болып қалыптасуына тәрек болған көзқарастардың философиялық және биологиялық негіздері; 4) әр кезеңге тарихи жағынан қалыптасқан, психологиялық бейнелеудің мәнін білдіретін организімнің биологиялық құрлымы.; 5) организмнің бейнелеу қасиеті жайындағы Аристотельдік, Декарттық және Дарвиндік зерттеу нәтижелері

19 ғасырдың ортасында  психологияның дербес және тәжірбиелік  пән болып тарихи қалыптасуы  нәтижесінде адамның жан дүниесінің  сырын әр тарапта зерттеу қызу  жүргізіледі. Өмір тіршілігінің  мұндай талаптары психилогияның  жаңа салалары мен тармақтарының  өркен жайып, дамуына қолайлы  жағдай тудырды. Осы жағдайлар  адамтану ғылымдар арасында психологияның  жетекші орын алатындығын айқын  аңғартты. Және сол кезеңде бұл  пәннің мынандай салаларын өрбіді: экспериментальдік психология, бұл салада қазіргі кезде жалпы психология деп аталады; диференциялды психология, оның негізгі зерттеу обьектісі – адамның даралық ерекшеліктері; балалар мен тәлім тәрбие (педагогикалық психология); жануарлар психологиясы; әлеуметтік және мәдени тарихи даму психологиясы; писхотехника.  Бүгінгі таңда психология пәнінің өрістеп, кеңінен дамуы адамды зерттеп, оның жан дүниесіне тиерең бойлау қажеттілігінің артып отырғандығын көрсетеді.

 

Қорытынды

Ғылым білімнің сұранысының дамуына байланысты, XX ғасырдың басында  сананың интроспективтік психологиясының дағдарысы байқалды. Интроспективтік психология практикалық өңдеуді қажет ететін мәселелерді шеше алмады. Қоғамның қарқынды дамуымен анықталатын тәжірибе сұраныстарын бұрынғы субъективтік  әдістер қанағаттандыра алмады. Жаңа объективтік әдістерді жасау қажет болды.

Психологияның негізгі міндеттері:

- психикалық  құбылыстарды сапалық тұрғыдан  зерттеу;

- психикалық  құбылыстардың қалыптасуы мен  даму барысын талдау;

- психикалық  құбылыстардың физиологиялық тетіктерін  зерттеу;

- психологиялық  білімдерді адам өмірі мен  іс-әрекетіне жоспарлы ендіруге  жәрдем ету.

Психология зерттеулерінің міндеттері мен әдістері қоғамдық және жаратылыстану ғылымдарының тоғысынан туындайды.

Психологияның негізгі әдіснамалық принциптері: 1) заттасқан болмыстағы психикалық құбылыстардың себеп-салдарлылығын мойындау; 2) психикалық құбылыстарды танудың генетикалық бағытын ұстану және оларды даму үдерісінде зерттеу; 3) психика мен іс-әрекеттің ажыралмас бірлікте болатынын қолдау; 4) адам психикасын биологиялық және әлеуметтік жағдаяттардың бірлігін ескерумен зерттеп бару.

XX-ғасырдың  соңына қарай психология адами  ғылымдар жүйесінде өзекті пәнге  айналды, ал оның қолданбалы салалары  адамзат тіршілік әрекеттерінің барша тарауларындағы тиімділіктің кепілі ретінде қолданылуда. Жетістіктерінің соншалықты ауқымды болуынан психология ғылымы бұл күнде адам жөніндегі ғылымдар жүйесінің бірінші қатарларынан орын иелеуде.

Қазіргі заманда психолгияның келесідей қолданбалы салалары: экономикалық, педагогикалық, құқықтық, әскери, ғарыштық, спорттық, өнер, басқару, менеджмент, т.б. – жедел де өнімді қарқынмен дамуда.

 

Қорта келе психология ғылымының дамуы ХХ ғ. басында өркендей 
Психология ғылымының дүниеге келуі 1879 ж. Вундтін Лейпциг каласында 
Психология жан туралы ғылым.  
Психология сана туралы ғылым.  
Психология жүріс-тұрыс туралы ғылым.  
Психология псхика туралы ғылым.  
Шетелдердегі психологиялық ағымдыр (мектептер): бихевиоризм, гештальтпасихология, фрейдизм немесе психоанализ, 
Алғашқы қауымдық қоғамның өзінде психика жөнінде көзқарастар болған

 

 

 

 

 

 

 

                   Пайдаланған әдебиеттер:

 

 

1. Жалпы психология – Алматы: Білім, 25-30 беттер.
2. Жан тану оқулығы/ жарықбаев Қ.Б./ 2008. 101-110 беттер.
3. Тіл білімі терминдерінін түсіндірме сөздігі — Алматы. "Сөздік-Словарь", 2005.
4. Ерментаева А. Р. Психологиялық консультация негіздері: Оқу құралы.- Өскемен: ШҚМУ Баспасы, 2002.
5. Намазбаева Ж. И. Психология. Алматы, 2005.