Педагогикалық шеберлік

Педагогикалық шеберлік

Педагогикалық шеберлік үнемі  жетіліп отыруды қажет ететін балаларды оқыту мен тәрбиелеу  өнері. Ол өнерге балаларды сүйетін  және өз қалауымен жұмыс істейтін әр педагогтің қолы жетуі мүмкін. Педагог  – өз ісінің шебері, жоғары мәдениетті, өз пәнін терең меңгерген, ғылым  мен өнердің тиісті салаларынан  хабардар, жалпы, әсіресе балалар  психологиясының мәселелеріне қанық, оқыту мен тәрбиенің әдістемесін  жетік игерген маман.

Педагогикалық шеберлік негізі неде?

Заман ағысына сай біліммен қаруланған ой-өрісі жоғары, зерделі, жан-жақты дамыған маман –  уақыт талабы. Кеше ғана көк туын желбіретіп шаңырақ көтерген егемен елімізді өркениетке жетелейтін білім  бастауында мектеп, ал сол мектепте жас ұрпақ бойына білім негізінің  мәңгілік іргетасын қалаушы- ұстаз  тұрады. «Мұғалімдер- қоғамның ең білімді, ең отаншыл, білгілеріңіз келсе, ең «сынампаз» бөлігі болып табылады», – деп  Елбасы Н. Ә. Назарбаев бекер айтпаса  керек. Сондықтан да бүгінгі таңда  тәуелсіз елімізге білікті маман, өз ісінің шебері қажет. Ал педагогикалық  шеберліктің негізі неде?

Шебер педагог білімді, тәжірибесі мол, жан-жақты бола отырып, оқушыларды жеке тұлға етіп қалыптастыру мақсатында білім мен тәрбиені ұштастыра  алуы қажет. Әр оқушының дарындылығын айқындау, олардың дамуына қолайлы  жағдайлар жасау, мектеп, жанұя, мұғалімнің ролін анықтау, студенттер мен мұғалімдер ұжымын қалыптастыру – педагогикалық  шеберлікті жетілдіруге негізделеді  деп есептейміз.

«Тәуелсіз елге – білікті  маман» демекші, педагогикалық шеберліктің  негізі, өткен пікірімізде айтып  кеткеніміздей, білім мен тәрбиені ұштастырумен қатар – педагогтардың  жаңа технологияны меңгере білуінде және оны өз тәжірибесінде қолдана  алуында. Педагогикалық көзқарас бойынша, «технология » ұғымы – дәстүрлі оқыту әдістерінен басқа, ерекше үлгіде ұйымдастырылған «педагогикалық өндіріс» деген пікір өз уақытында  педагог-ғалымдар тарапынан сынға  алынғаны белгілі. Осы сыннан соң  бірте-бірте «педагогикалық технологияны»  оқыту үрдісінің құрамдас бөлігі ретінде сипаттап, оны дидактикалық үрдістер мен оқыту құралдарымен жабдықтауда жаңа ақпараттық технологияға негіздеу туралы мәселе қозғалады.

Педагогикалық шеберліктің  тағы бір көрінісі – мұғалімнің шығармашылық іс-әрекеті, яғни оның тұлға  ретінде жеке-даралығы және адамның  индивид ретіндегі кейбір ерекшеліктерінің өзгеріске ұшырауы. Осыдан шығарар  қорытындымыз: әрбір педагог мұғалім  мамандығын таңдап алған соң, ол жауапкершілігін  бірге ала жүруі керек. Ұстаз  өз пәнін ғана емес, дүние сырын, қоғамдағы өзгерістерді, адам мінездерін, өнердің қуат әсерін білетін жан  болуы қажет.

Біздің ойымызша, инновациялық технологиялар оқытуды ізгілендіру, яғни оқу құралдарын оқушылардың  өздігінен танымдық іс-әрекетінде пайдалануға  көмектеседі. Оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдерін пайдаланудың шарттарының өзі мұғалімнің әрдайым ізденісте, өздігінен білім  алудың жағдайын туғызады. Ол педагогикалық  шарттарға: инновациялық ізденіс қажеттілігі; инновациялық әдіс-тәсілдер жайлы білім; инновациялық әдіс-тәсілдерінің тиімді жолдарын қарастыру; инновациялық әдістерді  меңгеру; инновациялық әдіс-тәсілдерді пайдалану және білім беруді ұйымдастыру формалары; инновациялық әдіс-тәсілдерінін нәтижесінің болуы; инновациялық әдіс-тәсілдердің озық тәжірибелерін бекіту жатады. Инновациялық іс-әрекетті басшылыққа ала отырып, педагогикалық шеберліктің басқа құрауыштарының маңыздылығын жоққа шығармаймыз.

Адам қажырлы еңбегімен  табиғатты өзгертсе мұғалім жалпы  жасампаз еңбегімен жаңа адамды қалыптастырып, дамытып, жетілдіріп өмірге дайындайды. Оқушыларын тек біліммен қаруландырып қана қоймай, назарын, білгендерін жадында  сақтауға, қабілетін, ойлауын, тіл шеберлігін ұштауға, дүниеге деген құштарлығын, өмірге деген көзқарасын дұрыс қалыптастырып, ықыласын, сенімін, төзімділігін, іскерлігін, ізденімпаздығын тағы басқадай танымдық қасиеттерін жетілдіріп, адамгершілігі  мол азамат етіп тәрбиелеуді өзінің өмірлік мақсаты, ізгілік мұраты деп санайды.

«Талант» деген сөзді  әркім әр түрлі ұғынуы мүмкін. Талант көбіне, ақын – жазушылырда, әртістерде, өнер адамдарда кездеседі. Ал, «мұғалім болу – талант па, ол әркімнің қолынан  келе бермей ме?» – деген сұрақ  туады. Ұстаздың барлығы талант болып  тумайды. Егер кез келген мұғалім  ынта – ықылас қойып, табандылық танытатын  болса, өз бетімен көп еңбектенсе, идеялық жағынан сенімді, саяси  жағынан есейген азамат болса, өз пәнін жақсы білсе, оқытудың әдістемесін  меңгеріп, бала психологиясын жете білсе, педагогикалық техниканы  қалыптастыра алса, педагогикалық шеберлікке жету қасиеттеріне ие бола отырып, педагогикалық  кәсіпті меңгерсе, педагогикалық  әдепті бойына сіңірсе, онда талантты, шебер ұстаз бола алады.

Педагогикалық шеберлік –  ұстаздық талантпен тығыз байланысты. К.Д.Ушинский: «Педагогика теориясын  қаншама жетік білгенмен, педагогикалық  әдептің қыр – сырын меңгермейінше  бұған оның оның қолы жетпейтіндігін», – айтады.

 Педагогикалық шеберлік  – тек қана мұғалімнің жалпы,  жан – жақты және әдістемелік  сауаттылығы ғана емес, ол –  әр сөзді оқушылырға жеткізе  білу, олардың толық қабыл алуы. Ұстаздық шеберлік: 1) мұғалімнің  өмірге көзқарасы, оның идеялық  нанымды, моральды бойына сіңірген  адам екендігі; 2) пәнді жетік білген, ойын толық жеткізетін және  оқушылардың бойында әдеп, әдет, дағды сияқты моральдық нормаларды  сіңіре білгендігі; 3) оқыту мен  тәрбиелеудің әдіс – тәсілдерін  меңгерген, білгенін қызықты да, тартымды өткізе алатын, педагогикалық  әдеп пен талантын ұштастырған  адам ғана шеберлікке ие болады. Педагогикалық шеберлікте педагогикалық  техника деп аталатын мәселеге  мән беріледі. Мұғалім әр сөзін  дұрыс сөйлеп, нық айтуы тиіс, оның жүріс – тұрысы, қозғалысы,  отырып – тұруы оқушыларға  ерсі болмайтындай дәрежеде болуы  керек.

Педагогикалық шеберліктің  негізі – балалардың өз еркімен  дамуына жол ашу, оқу – тәрбие процесінде оқушылармен педагогикалық  ынтымақтастықтар жұмыс атқарудың  формаларын, әдістерін дамыту, шәкіртке деген қамқорлық пен сүйіспеншілікті  арттыру педагогикалық шеберліктерінің  басты сипаты болып табылады.

Болашақ ұстаздың педагогикалық  мамандыққа өзін-өзі бағыттап, жұмысты  ұйымдастыруы педагогикалық шеберлік негіздерін білумен шарттас. Бұл  саланы зерттеуші ғалымдардың пікірінше  педагогикалық шеберлік мынадай  жүйелерге бөлінеді:

- педагогикалық іс –  әрекеттегі гуманистік бағыттылығы;

- педагогикалық кәсіби  білгірлігі;

- педагогикалық іс- әрекеттеке  бейімділігі;

- педагогикалық техникасы.

Бұл аталған педагогикалық  шеберлік жүйелері бір-бірімен тығыз  байланыста жүзеге асады.

Зерттеу жүргізген ғалымдардың  пікірінше, педагогикалық шеберлік жөніндегі ғылыми – зерттеу пайымдаулар  мыналар:

- пеадагогикалық мақсаттылық,  бағыттылық;

- тәрбие мен білім беру  ісінің нәтижелілігі;

- әдістерді, құралдарды  қолдана білудегі үйлесімділік;

- іс – әрекет мазмұнының  шығармашылық сипат алуы.

Сонымен қатар әлеуметтік – қоғамдық өмірдің жаңаруына  байланысты кәсіптік педагогикалық  шеберлік деңгейіде дамуы тиіс. Педагогикалық  кәсіптік шеберлікті дамыту міндеттер:

1. Педагогикалық білім  бірлігі;

2. Педагогикалық кәсіпке  бейімділігі;

3. Ситуацияларды меңгеру;

4. Балалардың психологиялық  жағдайын меңгеру.

Педагогикалық шығармашылықтың  құрылымы мен мазмұны

1.Шығармашыл мұғалім –  зиялы тұлға. Оның сыртқы келбеті  ұқыптылық пен жарасымдылықпен  сипатталады, педагогикалық әдебі  жоғары, басқаны түсіне біледі. Прогрессивті  алдыңғы қатарлы ойларды уағыздаушы, сыни ойлау деңгейі жоғары, өзгенің  ойын, өзгенің пікірін, құрметтей  біледі, ұстамды. Өз білімін тұрақты  көтеріп отырумен жүйелі айналысады, өз жұмысына рефлексия жасауға  қабілетті. Эрудициясы, жалпы мәдениеті  жоғары, эстетикалық талғам және  көркемдік мәдениеті жинақталған.  Ол саясаттағы, ғылымдағы, өнердегі  барлық жаңалық пен озық ойларға  қызығушылық танытып отырады.  Зиялы тұлға ретінде өз бойына  адамзат мәдениетіндегі ең жақсы  үлгілерді жинақтайды.

2.Шығармашыл мұғалім –  рухани бай тұлға. Оның рухани  байлығы алдымен балаға деген  махабатында, жоғары адамгершілігінде  және арлылығы мен ұяттылығында  байқалады. Өмірдің мәнін және  мақсатын түсінуге, өзінің кісіби  орынын анықтауға ұмтылыста оның  руханилығы көрінеді. Ол әлемдегі  және адами қарым –қатынастағы  сұлулықты өте жоғары сезінгендіктен  онда эмпатия және талдай алушылық  жоғары дамыған. Өсіп келе жатқан баланың ішкі жан – дүниесінің байлылығын түсінуге үнемі тырысатындығы оның өзінде планетарлық ойлауды дамытуына негіз юолады.

3.Шығармашыл мұғалім - жаңашыл тұлға. Ол бірсарындылық  пен біртүрлілікті қабылдамайды, сондықтан жаңалыққа жаны құмар.  Шығармашылыққа деген мотивтері  жоғары болғандықтан ойлап табу, тудыру , жасап көру -–оның күнделікті  кәсіби жағдайы.

 

4.Шығармашыл мұғалім –  еркін тұлға. Оның еркіндігі  өмірдегі, кәсіби әрекеттегі  мәдени  әлемдегі өз орнын анықтай  алу қабілетінде жатыр. Оның  ойлау, пайымдау және әрекеттену  еркіндігі жеке кәсіби жауапкершілікті  сезінумен сәтті байланысады.  Рухани және материалдық құндылықтар  әлемінде еркін бағдарлай алады,  педагогикалық, пендешілік догмалардан  еркін. Ол өз ісіне өте жауапты,  кейде тіпті тәуекелді талап  ететін шешімдерді өз мойынына  алады. Өзінің өмірлік позициясы,  ұстанымы бар.

5.Шығармашыл мұғалім –  ізгілікті тұлға. Оның ізгіліктілігі  қайрымдылылығы, барлық тіршілік  иелеріне, ең алдымен бабаларға  деген сүйіспеншілігінен байқалады.  Ол кезкелген уақытта өз оқушыларына,  жалпы балалрға көмекке келуге  әзір. Өзгеше ойлайтын адамдарды  құрметтейді, өз көзқарасына сәйкес  келмесе де ол адамдардың қалыптан  тыс ойларын түсінуге деген  төзімділігі шексіз. Әртүрлі ұлт,  дін, мәдениет өкілдеріне бірдей  сыйластықпен қарайды. Оның тек  оқушылармен ғана емес,ата –  аналармен, әріптестерімен ынтымақтаса  алу қабілеті зор.

6.Шығармашыл мұғалім –  азаматтық белсенді тұлға. Ол  айналасында (ауылында, қаласында,  елінде) айналасында болып жағдайларға  бей жай қарамайды, ол жағдайларға  үнемі өзінің қатысын білдіріп  отырады.Қоғамдық өмірдегі өзінің  азаматтық ролін дұрыс түсінетін,  саяси сауаттылығы жоғары маман.  Оқушыларын да өмірдегі өзгерістерге  сын көзбен қарап, объективті  бағасын беруге кемшіліктерге  төзімсіз болып, түзету үшін  үлестерін қосуға тәрбиелейді.

7.Шығармашыл мұғалім –  бәсекеге төтеп беретін тұлға.  Жаңа заманға сәйкес педагогикалық  қызмет көрсету аясы кеңейген  уақытта шығармашыл мұғалім өзініңғ  шеберлігін үнемі арттырып отырады,өзінің  жетістіктері мен кемшіліктері  жайлы өзіндік бағасы бар. Әлсіз  тұстарын жетілдіру үшінозық  тәжірибені шығармашылықпен қолдану,  педагогикалық жаңалықтар кешенінен  қалмауды  басты назарда ұстайды.Жаңа  технологияларды меңгеру, қолдану  арқылы өз ісінің нәтижелі  болуына талпынады.

8.Шығармашыл мұғалім –  мәдениет адамы. Ол белгілі  әлеуметтік мәдени ортада өмір  сүріп, еңбек етіп жатқандықтан  сол ортаның өнерін тұрмыс  салтын, мәдениетін бойына сіңірумен  қатар оны құрметтеп басшылыққа  алады. Өзінің жалпы мәдениетін  көтеру оның айнымасөмірлік қағидаларының  бірі.

Осыған орай шығармашылық әлеуеттің  акмеологиялық сипаттамасы:

·         Кәсіби қызығушылықтардың жаратушылық  бағыттылығы;

·         Жаңашылдық әрекетке деген қажеттілік;

·         Инновацияға бейімділік;

·         Жалпы және кейбір арнайы интелектінің жоғарғы деңгейде болуы;

·         Ассоциациалық байланыстарды қалыптастыруға деген бейімділік,

·         Жақсы дамыған елестете алушылық;

·         Мінез – құлық пен әрекетті реттеп отырудағы күшті жігерлік;

·         дербестік;

·         өзінің ахуалын басқара алушылық, әсіресе шығармашылық белсенділігін  ынталандыра білушілік.

Шығармашыл тұлғаның ерекше қасиеттерінің қатарына педагогикалық  импровизацияны жатқызамыз. Педагогикалық  импровизацияны (суырып салмалық деуге  де болады деп ойлаймыз) А.К.Маркова  «күтпеген педагогикалық шешімдерді тауып, оны жүзеге асыра білу»  деп түсіндіріп, оның төрт кезеңнен тұратынын атап көрсетеді: 1)педагогикалық  ойдың жарқ етуі; 2)педагогикалық  мақсаттың мәнін бір сәтте  ұғынып, оны жүзеге асырудың жодарын  жылдам таңдай алу; 3)педагогикалық  идеяны жұртшылық алдында нақтылы  түрде көрсете алу; 4)ой қорытып  көрсеткен педагогикалық идеяны тез арада талдай білу;

Жаңалық ашу өздігінен  келе салмайды, оған алдын – ала  жасаған қажырлы еңбек құлшындырады десек, дәл сол сәтті шабытты  шақ деп сипаттауға болады. Шабыт - адамның рухани күштерінің ширығып  өрлеуі, шығармашылық толғанысы. Шабыт  жаңа туындының пайда болуына  бастайды.

Педагогикалық шығармашылықтың  орын алуына септігін тигізетін тағы бір мәселе -  мұғалімнің әртістік қасиеті. Мектеп әрине, театр емес. Дегенмен мұғалім үнемі халық алдында   тұратын танымал адам. Олай болса  ол аудиторияны меңгере алуы, иландыра білуі, шабыттандыра алуы тиіс. Әртістік қасиет – педагогтың «образға ене  алуы», сыртқы келбетінің тартымдылығы, тілінің түсініктілігі, көркемдігі, жатықтығы, мимикасы мен қимыл қозғалысының айтылып жатқанға сәйкестігі. Әртістік – образдармен ойлай алу, ашықтық, жағдайға терең эмоцианалдық шому, ішкі және сыртқы мәдениет, өзіне тарта  алушылық.

Ғылыми әдебиеттерде шығармашылықтың  төмендегідей түрлері анықталған: 1)материалдық  – техникалық; 2)рухани – теориялық;  3)әлеуметтік – ұйымдастырушылық; 4)педагогикалық; 5)көркем –шығапмашылық; т.б.

М.М. Поташник мұғалімнің шығармашылығы  мына жағдайларда көрінеді деп есептейді:

1.      мәселені  шешудегі тапқырлықта;

2.      жаңа формалар  әдістер, тәсілдер, технологиялар  жасап, оларды тиімді қолдана  алуда;

3.      белгілі  тәжірибені жаңа жағдайда тиімді  пайдалана алуда;

4.      жаңа міндеттерге  сәйкес белгіліні жетілдіре, өзгерте  алуда;