Ойын өсіп келе жатқан бала организмінің қажеті

Балабақшамызда таяуда "Маусымдық серуенді ұйымдастыру" тақырыбында семинар өтті.Бұл семинардың мақсаты балабақшамызда жұмыс істеп жатқан жас педагогтарға жыл мезгіліне сай серуенді дұрыс, тиімді ұйымдастыру және онда назарға алынатын негізгі талаптар мен принциптермен таныстыру болды.Семинарды Мұратханова А. серуенді ұйымдастыруда қойылатын талаптармен таныстыра өтіп, сондай-ақ серуен кезінде бақылауды дұрыс ұйымдастыруға тоқталып, оның түрлері мен әдістерін атап өтті. Тәрбиеші Утешева Э.өз баяндамасында жылдың әр маусымындағы бақылау түрлерін атап, бала еңбегін толық ашып көрсетті.Ал,тәрбиешілер Солтангазинова А. мен Шекебаева М. болса серуен барысында маусымдық қимылды ойындардың ұйымдастырылу ерекшеліктері мен түрлеріне тоқталды. Жас тәрбиешілер өздерінің қоржындарына көптеген тиімді ақпарат алып ,көңілдерінде жүрген сауалдарына жауап ала алды.А.Солтангазинованың жүргізген психологиялық тренингі тәрбиешілердің семинарда көңілді және сергек отыруына жағдай туғызды.

«Айгөлек» әдіскері 
Макубаева Б.М.

ҚИМЫЛДЫ ОЙЫНДАРДЫҢ МАҢЫЗЫ

Ойын өсіп келе жатқан бала организмінің қажеті. Ойында баланың дене күші артады,қолы қатайып,денесі шыңдала түседі.Көзі қырағыланады,зеректілігі,тапқырлығы,ынтасы артып,жетіле түседі.Ойында балалардың ұйымдастырушылық дағдылары қалыптасып шыңдалады. Ұстамдылығы,жағдайларды салыстырып, бағдарлау іскерлігі жетіле түседі. 
Мұндай жағдайда балалардың түрлі топтағы бұлшық еттері бірдей қызмет етеді де,соның нәтиежесінде олар бірқалыпты жетіледі.Алайда қимылды ойындардың маңызы тек мұнымен ғана шектелмейді,олар сондай ақ балалардың жан жақты өсіп жетілуінде үлкен роль атқарады.Сонымен қатар.ойынның зор тәрбиелік білімдік күші жекелеген гимнастикалық жаттығуларға қарағанда жоғарырақ тұратын күрделі әрекет,баланың жеке басын тәрбиелеудегі ең жақсы құрал деп саналады. Бала ойын үстінде сергекте ширақ болады,сезімтал келеді,бар ынта ықыласымен ойынға беріліп кетеді.

Қимылды ойындар  зеректілікке,байқағыштыққа,зейінділікке,қиялдауға, дұрыс сезімдердің дамуына мүмкіндік  жасайды. 
Бала өзінің тең құрбылары арасында олармен тең сезінуге тиіс.Ойындағы белсенді әрекет балалардың күшіне деген сенбеушілікті,ұялшақтықты, жасқаншақтықты болдырмайды.Қимылдарды дәлме дәл орындау батылдық,ептілік,тапқырлық,сенімділік сезімдерін күшейтеді және ұжымда өзінің тиісті орнын алуға көметеседі. 
Мектепке дейінгі ересек жастағы балалардың доппен,шеңбермен,жіппен секіру,тас лақтыру және басқа да заттармен ойнайтын көптеген қимылды ойындарында ережені балалардың өздері белгілейді.Қай жағдайда болса да келісім барлық ойнаушылар үшін заңды ереже болып табылады. 
Бұл дәстүрлерлердің тәрбиелік мәні үлкен. Балалардың тәртіптілікке шақырады,өз беттерімен келісе білуге,келісіп әрекет жасауға,көпшіліктің пікірмен санасуға тәрбиелеуге көмектеседі. 
Жоғарыда айтылғандардың бәрі қимылды ойындар арқылы алуан түрлі міндеттерді шешуге болатындығы көрсетеді.Ал ол үшін бұл ойындарды балалармен күнделікті жұмыста кеңінен қолдану керек. 
Қимылды ойындарды пайдаланған кезде дидактикалық принциптерді:қолайлылықты,жүйелікті,бірізділікті,белсенділікті,парасаттылықты сақтау керек. 
     Ойындар,әрбір жас тобы үшін балалар қимылының басымдылық процесіне қарай орналастырылады:жүру,жүгіру,лақтыру,секіру,өрмелеу.Мысалы: «Аққу қаздар»деген ойында балаларға мынадай нәрселерді ескеру керек,қаздар жайылып жүрген кезде шөп жұлып жейді,су ішеді.Осы қимылдарға еліктеп бала еңкейеді,мойнын созады,басын артқа қарай шалқайтады т.б. 
Кішкентай топтың балалары алғашқыда,негізінен балалардың қимылына жағдай жасайтын,жүгіруге,секіруге,ынталандыру міндетін атқаратын ойындар ойнайды.Ал одан кейін қимылдың сапасына талаптар қоятын ойындар орналастырылған.Мысалы:алғашқыда балаларға сәл биіктен секіретін,одан кейін бір орнында тұрып,екі аяқпен алға қарай жылжып секіретін ойындар беріледі. 
Ересек балалар топтарында терең орларға,жоғарыға,жүгіріп келіп және бір орнында ұзындыққа секіруге жаттықтыратын ойындар іріктеліп алынған. 
Айналып тұрған секіргіш жіп арқылы секіреді. 
Ересек балалар топтарында «Кеглилер», «Қар дөңгелектер»және жүріп бара жатқан нысанаға лақтыруға тапсырма беріледі.Мысалы: «Аңшылармен мен қояндар»ойыны. 
Қимылдық ойындардың бәрі,сайып келгенде балалар қимылының жеңіл де әсем,батыл да сенімді болуына бағытталған. 
Қимылдық ойындардың әсері көп жағдайда ойынның алдында қойылған міндеттердің ауыр жеңілдігіне және ден күшінің дәрежесіне байланысты болады.Ойын көп күш қуат жұмсауда талап етіп,бала организмін қатты жұмыс істеуге мәжбүр етуіне қарамастан,олар әдетте қуанышты,жақсы көңіл күй тудырады. 
Мұндай жағдайда олар тағы да ойнай беруді сұрайды,ал одан  ересек балалар топтарында өз беттерімен де ойнайтын болады. 
Ойындар топ ішінде де,далада өткізілгенде де тез қимылды қажет ететін ойындармен алмастырып отыру керек.Жазда,ыстық күндерде,қимылды ойындар көлеңкелі салқын жерлерде немесе орман шетінде өткізіледі.Қыста серуен кезде,ойындарды жүгіру,секіру тәсілдері арқылы ұйымдастырып қимылға мейлінше жағдай жасау керек: «Позд», «Торғай және автомобиль», «Пятнашки»(доп ойынның бір түрі), «Қар дөңгелектер», «Мұз қалау»және басқа қимылды ойындар қыс кезінде ойналады. 
Енді біз сіздерге кішкентай топқа арналған бірнеше қимыл қозғалысты ойындарды көрсетеміз.Бұл ойындар балалардың ой өрісін кеңітіп,тілін дамытуға көмектеседі.Оларды шапшаңдыққа,ептілікке,ұжымшылдыққа тәрбиелейді.Есте сақтау қабілеттерін дамытады. 
Бұл ойындар  1-кіші «Балапан»тобы балаларының көмегімен ойнатылып көрсетіледі.Балалар залға саз әуенімен кіріп,би қимылдарының жаттығуларын жасайды да қонақтармен амандасады. 
                                                Амандасу үлкенге 
                                                Тәрбиенің басы ғой 
                                                 Ал қанекей,бәріміз 
                                                Сәлем дейік үлкенге. 
 Сәлеметсіздер ме,апайлар!, деп амандасқаннан кейін ойындарға кіріседі. 
 1.«Ақсүйек»ойыны.     
Балалар шеңбер жасап тұрып өлең айтады да көздерін жұмады.Сол кезде тәрбиеші қолындағы ақсүйекті алысқа лақтырып жібереді.Балалар көздерін ашып,ақсүйекті іздеп тауып алады. 
                                                   Шеңбер құрып тұрайық, 
                                                   Көзімізді жұмайық. 
                                                   Лақтырылған «ақсүйекті» 
                                                   Іздеп тауып алайық.

2.«Шабандоз» ойыны.        
Ойынға қатысушы екі шабандоз бала,оамал ұстайтын қыз бала керек.Басқа балалар өлеңін айтып тұрады. 
                                                    Шабандоздар келеді, 
                                                    Астында аты желеді. 
                                                    Шауып келе жатып, 
                                                    Орамалды іледі, -деген кезде қыз бала орамалды тастап жібереді.Қай шабандоз орамалды бірінші алса,сол жеңген болады.

3.«Төбетей» ойыны.         
Балалар шеңбер бойымен отырады.Бір бала қолына төбетейін ұстап айналып жүреді де, кез келген бір баланың артына тастап,қаша жөнеледі.Ал төбетей түскен бала оны қуады.Төбетейді тастаған бала оның орнына отыру керек. Отырып үлгермесе айыбын (өз өнермен) төлейді. 
                                                   Шеңбер құрып отырайық, 
                                                   Төбетейді күтейік. 
                                                   Түсіп қалса төбетей, 
                                                   Иесін қуып жетейік.

3.«Қоянға сәбіз бер » ойыны. 
Екі қоян орындықта отырады.3м қашықтықта тұрған екі баланың көзін орамалмен байлап,қолдарына сәбіз ұстатады. Балалар сәбізді қоянның аузына апарып салу керек. Көзі байланған балалар қоянның аузын таба алмай күлкілі жағдайға ұшырайды.Ойын қызықты өтеді.

4.«Теңге алу» ойыны. 
Шабандоздар сөреде дайындалып тұрады. Сөре мен мәренің арасында теңгелер шашылып жатады.Шабандоздар теңгені жинап алып,мәреге жету керек.Кім мәреге бірінші жетсе,сол жеңіске жетеді. 
                                                  Шабандоздар -жігіттер, 
                                                  Шапқан бойы сөреден, 
                                                  Теңгені алып,төгіп тер, 
                                                   Бір ақ шығар мәреден. 
                                                  Ойында бұл тәсіл көп, 
                                                   Кім мол алса теңгені- 
                                                   Ептілігі басым боп, 
                                                   Сол жігіттің жеңгені.