Ойын – оқушылардың танымдық қызығушылық қызметін белсендіру формасы ретінде

1. Ойын – оқушылардың  танымдық қызығушылық қызметін  белсендіру  формасы  ретінде.

 

Еңбектің  артушы  интеллектуалдылығы  оқушы  дайындығына талапты  өзгертетіндіктен,  оқушының  танымдық   қызығушылығын  белсендіру   өзекті   болып  табылады.  Тәжірибе   көрсеткендей,  соңғы  уақытта  балалардың  қызығушылық  даму  деңгейі  төмендеуде.  Оқушыларда   оқуға,  еңбекке   қызығушылық   төмендеп  және  гуманизм  жеткіліксіз.  Бұл  әлеуметтік  педагогикалық  мәселелер  мектептік  білім  беру  критерийлерінің  қайта  мәнін   ашу  қажеттігіне   әкеледі.  Оқытудың  тұлғалық – бейімдік  техникасы  жасалып, мазмұны  жаңаланады.  Олардың  бірі  ойын  тәсілдері  болып  табылады.

Оқушы  танымдық қызығушылығын белсендірудің  жалпы  теориялық   негіздері   М.А.Данилов,  П.И.Пидкасистов және  т.б.   еңбектерде  анықталған.

Оқыту  белсенділігінің  психикалық   негіздерін   жасау  Л.С.Выготский,  А.И.Леонтьев,  Н.Н.Поддьякованың  және  т.б.  еңбектерде  қарастырылған.

Балалардың  танымдық  қызығушылығын белсендірудің   түрлі  аспектілерін  жасауға  үлкен  үлесті  қазақстандық   ғалымдар  Ж.Қараев,  М.Құдайқұлов,  Л.Махитова,  М.Ахметов,  Н.Хмель  және  т.б.  қосты.

Зерттеушілер  ойынның  тиімділігін  дәлелдеді.  Ойынның  ойлау, шығармашылық  қабілеттер  мен танымдық  қызығушылықтың  дамуына  әсерді  анықтап,  оқушылардың  танымдық  қызығушылығының белсендендірілуінің  жоғары  медициналық   тиімділігін  көрсетіп,  ойынды  оқыту   процесінде  қарастырды.

Танымдық  қызығушылық – заттар  мәнін  ашқанға  дейін,  қоршаған  ақиқатты тұлғаның  тануына  ерекше  бағыттылық,  құбылыс  пен процестер  заңдылығы,  себеп – салдарлық  байланысты  орнату   талпынысы.

Ойынға  қатысушының  белсенділігі  ақыл – ой  және  дене  күштерінің  белсенді  көрсетілімі.  Бұл  - белсенді  әрекет  құралымен  оқыту.  Ойынның  басты  ерекшеліктерінің  бірі – белсендірілген  оқыту.

Педагогикалық  және  психикалық  ғылымдарда  танымдық  қызығушылыққа  негізделген,  білімдер  тұрақты  психиканың  даму  мен  белсенді  тұлға  қалыптастыруға  әсер  етеді.

Генетиканың  ерекшелігі мен  рефлекстік  табиғатына  орай,  ойын  оқушының  таным  белсенділігі  мен  танымдық  қызығушылық  қалыптастыруды  қамтамасыз  етеді.

Дұрыс  іріктенген  және  ұйымдастырылған  ойындар  оқушының  жан – жақты  және  үйлесімді  дамуына,  денсаулығын  нығайтуға,  өмір мен  оқуда  пайдалы  қасиеттер  мен  дағдылар  жасауға  көмектеседі.

Бала  дамуы  мен  тәрбиесіндегі  үлкен  рөл  қызметтің  ең  маңызды  түрі – ойынға  тиісті.  Ойын – балалардың  құрдастармен  қарым – қатынасқа  түсетін  дербес  қызмет.  Оларды  бірыңғай  мақсат,  қызығушылық  және  уайым  біріктіреді.  Ойында  балалардың  ақыл  белсенділігі  үнемі  қиял  жұмысымен  байланысты  ойластырылғанды  орындау  құралдарын  іздестіруде  қиял  көрініп  және  дамиды.  Осылай,  ойында  ересек  жастағы  болашақ  жұмыс  үшін  қажетті,  денелік  және  психиканың  жігерлерге  адамды  үйрететін,  оқушының  шығармашылық  қабілеттері  дамиды.

Адамдық  белсенділік – психикалық  дамудың  қозғаушы  күші.  Сыртқы  әсерге  қажеттілікпен  қатар  және  оның  негізінде балаларда  қарым – қатынасқа  қажеттілік  дамиды.  Бастауыш  мектеп  оқушыларында  әрекеттер  ұжымдық  өзара  қатынастарда  іске  асырылады.

Оқушының  үлгерілмеушілігі  сепсептерін  зерттеу  бойынша  белсенді таным  қызметі  ынталандырылмаса,  олар  пассивті  әрекеттеніп,  жарыстар  мен  басқа  шараларға  сирек  қатысады.

Танымдық,  дидактикалық  ойындар  мазмұны  мектеп  бағдарламасымен  қарастырылған  білім,  қабілет  пен  дағдыларды  нығайтады.  Дегенмен,  ойындарды  бала  қасақана  оқыту  процесі  ретінде  қабылдамау  керек.

Танымдық  және  дамытушылық  ойындар  балаларда  ойлау,  ес,  назар,  шығармашылық  қиял,  құрылымдық  қабілеттің  дамуы,  талдау  мен  синтездеу  қабілетін  дамытуға  және  жұмысты  соңына  жеткізу,  қойылған  міндетке  өз  әрекеттерін  бағындыру,  өзін  тексеру  әдетіне,  оқушының  бақылаушылығын,  пікірлердің  негізділігіне  тәрбиелеуге  міндетті.

Ойындық  қызмет  формалары  эстетикалық  талғамы мен  әдептілік  дағдыларының  жалпы  дамуы  және  тәрбиеленуі  жағынан  аса маңызды.  Оқыту  мен  тәрбиенің  бірігу  тәсілдерінің  бірі  оқушының  жалпы  дүние танымы  мен  ақыл – ойының  кезегіне  септігін  тигізетін  ойын қызметтік  формаларын  жетілдіру  болуы  мүмкін.

Бастауыш  сынып  оқушыларда  ойынның  арқасында  бала  тұлғасы  жағынан  ұйым,  достық  қатынас,  ұйымдастырушылық  қабілет,  шығармашылық  мүмкіндіктер  қалыптасады.  Олардың  белсенді  әрекеттері  ұйым  жұмысында  іске асады.  Олар  мұғалім  немесе  жоғарғы  құрдастарымен  қадағалану  керек.Екінші  жағынан  бұл  қадағалау  аса  қамқорлыққа  айналмау керек, себебі  олардың  дербестіктің  қалыптасуын  тежеу  мүмкін. Олар  орта  және  жоғарғы  жас  оқушыларына  қарағанда  ойынға  көбірек  қызығады. Ойын  барысында  оқушыда қиял  шектеліп, белсенділік  көрсетіліп  және  ол  мол  әсер  алады.

«Ойын  психологиясы» кітабында  Д.Б.Эльконин  ойынның  даму  тәсілі  нақты заттың  әрекетпен  жалпыланған  ойын  қызметіне  және  одан  ойындық  рөлдік  әрекетке  бағытталады.  Рөл  ойынның  мәндік  орталығы  болып  табылады  және  оның  іске  асуы  үшін  жасалатын  ойынның  жағдай мен  қызмет  қажет.

Осылайша,  оқушының  таным  қызметін  белсендендіру  ондағы  сезімдік қатысушылықпен  анықталады.  Ал,танымдық  қызығушылық  сезімдік,  рационалдық  пен  анықталады.Танымдық  қызығушылық  сезімдік,  рационалдық  құрауыштар  бірлігінде  белсенділікті  сипаттаушы,  тұлғаның  жалпы  даму  көрсеткіші  ретінде  қарастырылады.  Теориялық  ұстаныммен  сәйкес  оқыту  кешенінде  ойынды  қолдану  мақсат, мазмұн,  өзара  әрекет  тәсілі,  нәтиже  секілді.  Техникалық  процесстің  барлық  элементтері  бар, тұтас  педагогикалық  процесс  бірлігі  ретінде  көрсетіледі.  Ойындар  білімді  бекіту мен  тексеру,  шығармашылық  қызметтік  қолдану,  тәрбие  мақсаты  мен  білім  игеру  үшін  қолданылу  мүмкін.  Ойын  тәсілдері  оқытудың  дәстүрлі  формаларындағы  көптеген  шектеулерді  түсіретіндіктен,  оқыту  процесін  жаңа  сатыға  ауыстыруға  мүмкіндік  береді[39].

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

            1.3 Дидактикалық ойындардың түрлері  және олардың