Мектеп жасына дейінгі балалардың тәрбие мен білім сапасын аттырудағы технологиялар

Мектеп жасына дейінгі балалардың тәрбие мен білім сапасын аттырудағы технологиялар

       21-ғасыр – ғылым мен білім ғасыры. Сондықтан жас ұрпаққа, жас буынға жаңаша білім беру жолында түбегейлі өзгерістер жүріп жатыр. Елбасымыздың “Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері” еңбегінде 2020 жылға қарай қалалық, сол секілді ауылдық жерлердегі барлық балалар мектеп жасына дейінгі тәрбие беру және оқытумен қамтылады деп көрсетті. Мектепке дейінгі ұйымдарда білім мен тәрбие сапасын арттыру аса маңызды мәселе, ол үшін жалпы және негізгі жағдайларды жақсарту басты міндет болып табылады.                                                                                                                   Біріншіден, білім мен тәрбие беруге арналған дамытушы ортаны жабдықтау қажет десек, ол мектепке дейінгі кезеңнің өзіндік ерекшелігі мен құндылықтарын сақтайтын, баланың балалығына бағытталуы шарт.  Екіншіден, тәрбие мекемесінің басшысы мен тәрбиеші педагогтар қауымы кәсіби шеберліктерін үнемі шыңдап, білімін жетілдіруге жүйелі көңіл бөліп, ұжымның шығармашылық бағыт-бағдарын айқындап, оны жүзеге асыруға белсенділікпен ат салысуға және жағымды психологиялық ахуалдың тұрақтануына ықпал ету қажет. Сондай-ақ, отбасының сұранысы мен талап-тілектерін қанағаттандыру және білім мен тәрбиенің балаға берілген үрдісі жайында ата-анамен үнемі бірлескен ынтымақты негізде жұмыс істеу де өте маңызды.                                                                                                  Үшіншіден, балабақшада еңбек етуге толық жағдай жасалып, тәрбиелеу мен білім берудің технологияларын сауатты меңгеріп, жаңа педагогикалық әдіс-тәсілдер жүйесін кәсіби шеберлікпен игеріп, оны тәжірибеде пайдалануға шығармашылықпен үлес қосып отырса. Баланы тәрбиелеу, дамыту және білім беру мәселелерінде отбасы мен мектеп ұжымының бірлескен өзара тығыз байланыста болуы.  Білім беру жүйесінің негізгі мақсаты – тұлғаны оқыту, тәрбиелеу, дамыту. Бұл мақсаттар өзара тығыз байланыста болғанда ғана нәтижелі болады. Баланы өмірге дайындау үшін дамытудың маңызы ерекше.                                                                                                                                            

     Мектепке дейінгі ұйымдарда білім сапасын арттыру аса маңызды болғандықтан, жалпы және негізгі жағдайларды жақсарту басты міндет болып табылады. Қазіргі таңда мектепке дейінгі орындарда инновациялық технологияны ендіруге көптеп күш жұмсалады. Сол себепті мектепке дейінгі ұйымдарда педагогтардың негізгі міндеті: әдіс тәсілдерді дұрыс таңдау,жаңаша педагогикалық технологияларды дұрыс қолдана білу,жеке тұлғаның дұрыс дамып қалыптасуы үшін ыңғайлы жағдай жасау. Мектепке дейінгі білім беру орындарында, педагогикалық технологиялар мектепке дейінгі білім беру стандартын жүзеге асыруға бағытталған.  
Педагогикалық технологияда ең маңызды жағы білім беру мен тәрбие жүйесінде ересектер мен балалардың қарым-қатынасы болып табылады. Педагогикалық технологиялар келесідей негізгі сапаға ие болуы қажет: құрылымға; технологиялық критерилерге; тұжырымдылыққа; жүйелілікке; басқарушылыққа; нәтиже бойынша тиімді және шығын бойынша оңтайлы, өндірушілікке.                              Педагогикалық технологияның міндеттеріне мыналар жатады:                                                                  - әр   түрлі қызмет саласындағы іскерлік пен дағдылардың шыңдау, білімнің тереңдігін, беріктігін арттыру;                                                                                                                                                          - мінез – құлықтағы әлеуметтік құнды әдеттер мен формаларды нығайту және арттыру;                                                                                                                                 - технологиялық құрал-саймандармен жұмыс істеуге үйрету;                                                                    - технологиялық ойлау дағдыларын дамыту;                                                                   - оқу міндеттері мен қоғамдық пайдалы еңбек ұйымдастыруда технологиялық тәртіпке сай нақты әдеттерді тәрбиелеу.                                                                                  Жаңа технологиялардың педагогикалық негізгі қағидалары:  
Балаға ізгілік тұрғысынан қарау;  
Оқыту мен тәрбиенің бірлігі; 
Баланың танымдық күшін қалыптастыру және дамыту;  
Балаға өз бетімен әрекеттену әдістерін меңгерту;  
Баланың танымдылық және шығармашылық икемділігін дамыту;  
Оқу үрдісін оқушының сезінуі т.б.                                                                                             

        Балалармен жұмыстың негізі педагогикалық ізденіс болып табылады. Тәрбиеші дайын білімді беріп, шынайлықты бірден аша салмай, ізденуге баулу керек. Егер бала сұрақ қойса бірден дайын жауап бере салмай, өзінің бұл туралы не ойлайтынын сұрау қажет.   Балалар  әдетте  өзіне  түсініксіз  оқиғалардың,  құбылыстардың сырын білуге құмартады. Күн сайын олардың алдында жаңа сұрақтар туады. Сол сұрақтың жауабын олар ересектерден күтеді, өйткені, олардың түсінігінше, ересектердің білмейтіні болмайды. Мұндай ерекше сұрақтар балалардың ақыл-ой еңбегімен шұғылданудағы ниетін, ықыласын сипаттайды. Сондықтан ересек адамдар бала сұрағын жауапсыз қалдырмауға тырысқан жөн. Себебі сұрағына жауап ала алмаған бала келешекте сұрақ қоюдан жасқаншақтайды және бұл баланы дүниені тануына кері әсер етуі әбден мүмкін.                                                                                                                                       

     Мен өзім даярлық топқа сабақ бергендіктен, «Тапқырлық тапсырмаларды  шешу теориясы» технологиясын  қолданудың маңыздылығы зор, сонымен қатар Зайцев әдістемелерін кеңінен пайдаланамын. Мектепке дейінгі шақ адамзат өміріндегі ең шешуші кезең болып келеді. Өйткені осы кезеңде баланың бойындағы табиғи бар дарындылықты   жан – жақты  дами бастайды. Сондықтан  да осы шақтағы баламен анағұрлым жан- жақты дамытушылық әрекеттер жүйелі жүргізілсе, соншалықты жұмыс нәтижелі болады.                                                                                                 

    ТРИЗ авторы Г.С.Альтшуллер. Ол адам техникалық проблемаларды шешу әдісін жасап шығарған. ТРИЗ технологиясын ұзақ қолданса, өнертапқыш баланың ойлау қабілетін жетілдіреді. Кейбір психологтар шығармашылықты былай деп бағалайды:  ол яғни,алғырлық, білімпаздық, жүйелілік, тұп нұсқалық. Ал тапқырлық тапсырмаларды шешу теориясының мақсаты – ойлау стилін жетілдіру, ереже қылу.   Яғни адамның өмірге деген көзқарасынан  шығармашылық туындайды, ол өмірдегі өзгерістерді, дамуды қабылдауына байланысты болады. Баланың шығармашылық потенциалының  тұлға ретінде  даму мәселесі ірі білім мақсатының біріне жатады. 
Балабақша жағдайында балалардың шығармашылық қабілеттерінің дамуы түрлі бағыттағы қызметті болжайды. Бұл жұмыс баламен педагогтың бірлескен шығармашылық саласын және құрдастарымен араласуды қамтамасыз етеді. Сонымен қатар  ТРИЗ – ақылдылардың, құрастырушылардың, ізденушілердің символы, яғни   балалардың қаншалықты абстрактылы ойлауын,  қиялдауымен  бақылағыштығын, зейіндерін ертерек дамытудың жолы. Ал, бүгінгі күні мен осы  ТРИЗ теориясы арқылы мектепке дейінгі балалардың тілдік құзіреттіліктерін дамыту арттыру жолын қарастыруды жөн көріп отырмын. Бұл теорияның тілдік қабілеттілерді дамытудағы өте бір маңызды орынды алатыны айқынды. ТРИЗ технологиясында 3 негізгі мақсат қарастырылған.  
1. Ауызша сөйлеуге үйрету, сөздік қорын дамыту. Айналадағы дүниені табиғатты бақылау, таныту арқылы сөз қорын жаңа сөздермен байыту, баланың ауызша сөйлеген сөздерін тыңдап, өзіне қойылған сұраққа жауап беруге үйрету: Заттың атын (ойыншық, гүл, жапырақ т.б) заттың сынын, сапасын, түр түсін , пішінін білдіретін сөздерді меңгерту. Заттың іс -әрекетін білдіретін (жүрді,жүгірді,келді,келеді,епті т.б) сөздерді әрі қарай меңгерту. Үстеу сөздерді (қасында, үстінде, осында, жоғарыда, төменде) қосып айтуға үйрету. 2. Сөз дыбыстарын дұрыс айту. Сөйлеуде ауыз қуысы арқылы дұрыс дем шығара білуге үйрете отырып, дауыссыз қатаң, ұяң дыбыстарды естілуіне қарай дұрыс, анық айтуға үйрету, 3 4 сөзден тұратын сөйлем құрату. 3. Байланыстырып сөйлеуін дамыту. Күнделікті сабақта естіген, білгенін, ойын, серуен кезінде көрген түйгенін , сурет және оқылған ертегілер мазмұнын ұнатқан ойыншықтары жайында ауызша сұрақ қоя отырып, әңгімелей отырып, қысқа ертегілердің кейіптендіре білуге үйрету Бала тілін дамытуда ТРИЗ технологиясын қолдану аса маңызды, жүйелі пайдалана білген әрбір тәрбиеші баланың санасын арттыра отыра,  түсінігін кеңейтіп, сөздік қорын молайтып, ұғымын байытады.сонымен қатар баланың ойлау белсенділігі артады, тілдері ширап, өз бетімен  жұмыс түрі дамиды, сөз таптарын меңгереді, өз ойын еркін жеткізеді.