Металтану және термиялық өндеу

Оларды аз салмақ түсетін бөлшектер мен тотырқыш ортада колданады, соның ішінде

қыздырмалы элементтер үшін.

Нимониктер төрттік никель еріндісі болып табылады,яғни хром (шамамен 20%)-

титан(шамамен-2%), алюминий (шамамен 1%) (ХН77ТЮ, ХН70МВТЮБ, ХН55ВМТФКЮ).

Тек термиялық өңделген күйінде ғана қолданады. Термиялық өңдеу 10500С...11500С

аралығында ауада шындау мен 600...8000С жүмсартудан тұрады.

Қиын легирленген никельді ерітінділерді ыстыққа төзімділігін арттыру үшін,қатты

ерітінділерге кобальт, молибден мен вольфрамды енгізу арқылы жүзеге асады. 9000С-дан

жоғары температурада жұмыс істей алатын негізгі материал-қиын еритін металдар

негізіндегі ерітінді, яғни вольфрам, молибден, ниобий және т.б. жатады. Қиын ерітін

металлдардың еру температурасы: вольфрам-34000С, тантал-30000С, молибден-26400С,

ниобий-24150С, хром-19000С.

Көп жағдайда балқыманы молибден негізінде қолданады. Балқымаға лигерлеуші

қоспалар ретінде титан, цирконий, ниобий қосады. Қышқылданудан қорғау мақсатында

силицирлеу жүргізеді,балқыма бетінде қалыңдығы 0,03...0,04 мм болатын MoSi2 қабаты

пайда болады.. 1700оС температурада силицирленген бұйымдар 30 сағатқа дейін жұмыс

жасай алады.

111

Вольфрам – ең қыин балқитын металл. Оны әртүрлі бағытта, электротехника мен

электронида (накал жіптері, вакуум аспаптарындағы қыздырғыштар) болаттар мен

балқымаларға лигерлеуші элемент ретінде қолданады.

Вольфрамға лигерлеуші элемент ретінде молибден,рений,танталды қолданады. Рений

қосылған вольфрам балқымалары пластикалығын – 196оС дейін сақтайды және 1800оС

температурадағы беріктік шегі 150 МПа болады.

Вольфрам негізіндегі балқымаларға жарыққа төзімділігі төмен қасиет тән,оксидтің

пайда болған қабаттар металл көлемінен 3 есеге артып кетеді, сондықтан олар жарылады

және бұзылады.

Глоссарий

1.Қоршаған орта әсерінен металдың бұзылуын тотығу деп атаймыз.

2.Тотығуды қоршаған ортаға байланысты химиялық және электрохимиялық деп айыруға

болады.

3.Электрохимиялық тотығу су ерітінділерінде және де ылғалы бар жай атмосферада

болады.

Отқа төзімділік – металл мен қорытпаның жоғары температурада ұзақ уақыт бойы газдық

тоттануға қарсы тұру қасиеті.

Сөздік

Аса берік шойын-высокопрочный чугун

Аққыштық шегі-предел текучести

Беріктік шегі-предел прочности

Еркіндік дәреже саны –число степеней свободы

Жасыту-отжиг

Жұмсарту-отпуск

Тозу-старение

Тотығу-окисление

Құрылым-структура

Қайыра кристалдану-рекристаллизация

Қорытпа-сплав

Қатты ерітінді-твердый раствор

Кесек-слиток

ҚЦК қырлык центрілген кубтық тор- ГЦК гранецентрированная кубическая решетка

КЦК колемдік центрілген кубтық тор- ОЦК объемно-центрированная кубическая решетка

Кесінді ереже-правило отрезков

Соққы тұтқырлық- ударная вязкость

Соғылымды шойын-ковкий чугун

Ұяшық-ячейка

112

Мазм ұны

Кіріспе ................................................................................................................................ 3

1.Металтану.Металдардың атомдық-кристалдық құрылысының ерекшеліктері ........ 4

2.Нақты металдардың құрылысы. Кристалдық құрылымдағы ақаулар........................ 9

3.Металдардың кристалдануы. Металдарды зерттеудің әдістері................................... 13

4.Жалпы қорытпа теориясы.Қорытпалардың құрылысы, кристалдануы және

қасиеттері. Күй диаграммасы........................................................................................... 19

5.Қосқұрамды қорытпа күйінің диаграммасы................................................................ 23

6.Жүктеу, кернеу (күштеу) және деформация. Механикалық қасиеттері.................... 31

7.Механикалық қасиеттер (жалғасы). Технологиялық және пайдаланымдық

қасиеттер............................................................................................................................ 37

8.Материалдың конструкциялық төзімділігі.Поликристалдық денелердің

деформациялық ерекшелігі.Тойтару,қайтымдылық және қайта кристалдану...... 43

9.Теміркөміртекті қорытпалар. Теміркөміртек күй диаграммасы................................. 48

10.Болаттар. Болаттардың жіктелуі мен таңбалануы...................................................... 53

11.Шойындар. Темір-графит күй диаграммасы. Сұр шойынның құрылымы, қасиеті,

жіктелуі және маркалануы................................................................................................ 58

12.Металды термиялық өндеу түрлері. Болатты термиялық өндеудің негізгі

теориялары.......................................................................................................................... 64

13. Болаттың термиялық өңдеудің негізгі теориясы. Нормальданудың және

жасытудың технологиялық ерекшеліктері мен мүмкіндігі......................................... 70

14.Шынықтыру мен жұмсартудың технологиялық ерекшеліктері мен мүмкіндігі..... 75

15.Болаттарды химия-термиялық өңдеу: цементтендіру, азоттандыру,

нитроцементтендіру және диффузионды металлдандыру............................................ 79

16.Металдарды беріктендіру әдістері.............................................................................. 84

17.Конструкциялық болаттар. Легирленген болаттар.................................................... 89

18.Конструкциялық болаттар. Конструкциялық болаттардың

классификациясы............................................................................................................... 94

19.Аспапты болаттар........................................................................................................... 100

20.Тотығуға- берік болаттар мен қоспалар. Отқа төзімдіболаттар мен қоспалар.

Отқа берік болаттар мен қоспалар..................................................................................... 104

113

АСКАРОВА К.У.

«Металтану және термиялық өндеу» пәні бойынша

Оқулық құрал

Тапсырыс № 38

Таралымы 100 дана

Қ. Жұбанов атындағы Ақтөбе мемлекеттік университетінің

Редакциялық-баспа бөлімі

(Ақтөбе қ., Ағ.Жұбановтар к-сі, 263)