Менеджмент негіздері пәнінің міндеті және мақсаты. Алғышарттары Менеджмент түсінігі

 

                                                 I Бөлім

                        Басқару процесінің негізгі элементтері 

1.1 Менеджмент  негіздері пәнінің міндеті және  мақсаты. Алғышарттары

                                          Менеджмент түсінігі

“Менеджмент” (ағылшын тілінде  – manage) “басқару” деген мағынаны білдіреді.

“Менеджмент” түсігінің  анқытамалары өте көп. Жалпы менеджмент деп жеңу өнері ретінде, адамдардың интелектісін, еңбегін, жүріс-тұрысының уәжін пайдалану арқылы алдында қойған мақсаттарына жете алуына айтады.

Мағынасы бойынша “менеджмент” термині “басқару” терминімен ұқсас. Алайда қазіргі түсінік бойынша “басқару” ұғымынан “менеджмент” ұғымы кеңірек, өйткені ол адамзат қызметінің әр түріне қолданылады. Мысалы, автомобильді және бсқа да неғұрлым күрделі техникалық жүйелерді басқару . Ал “менеджмент” термині ұйым деңгейіндегі әлеуметтік – экономикалық процестерді, шаруашылық қызметті, жеке тұлғаны және қызметшілерді басқаруды сипаттайды.

Басқару (басқару процесі) – мақсатқа жетуге бағытталған іс – қимылдарды ұйымдастыру. Менеджмент – өзіне міндетті элемент ретінде  адамдарды басқаруды, әлеуметтік ұйымдар  мен құрылымдарды басқаруды қосатын  сәйкес білім облысы бар адам қызметінің сферасы. “Менеджмент” түсінігінің  мазмұнын бірнеше аспктілермен қарастыруға  болады:

· Менеджмент – бұл әр түрлі ұйымдардағы адамдарға жетекші ету қызметінің түрі, функциясы, басқару.

· Менеджмент – Бұл басқару функциясын жүзеге асыруға көмектесетін адамзат білімінің облысы. Бұл ғылыми пән.

 ·Менеджмент  – басқару бойынша жұмыс жасаушының әлеуметтік табы.

Менеджментке  байланысты бірнеше авторлардың  анықтамалары бар:

“Адамдардық қатынстар”мектебінің өкілі Паркер – Ролеттің анықтамасы: “Менеджмент  - басқа адамдардың көмегімен жұмыстың орындалуын қамтамасыз ету”.

“Менеджмент – ұйымның  мақсатына жетуге және құруына қажетті  бақылау, мотивация, ұйымдастыру, жоспарлау  процстері”(Мескон, Альберт, Хедоуридің “Менеджмент негіздері”оқулығы).

“Фирманы басқарудың теориясы мен тәжірибесі және нарық жағдайындағы оның қызметшілері”(1988 ж. Шетелдік сөздер сөздігі).

“өзіне міндетті элемент  ретінде, адамдарды басқаруды қосатын  сәйкес білім облысы бар адам қызметінің сферасы”(Американдық энциклопедия).

“Адамдар көмегімен тиімді жету және қойылым”Менеджменттінің 3 маңызды факторын байланыстырады –  мақсат, тиімділік, адам.

Бәсеке жағдайында тиімділік  – фирманың өмірщеңдігінің басты шарты. Фирманы табыстылықпен, жетістікпен қамтамасыз ететін тиімді менеджмент адамның бейімділігін талап етеді: сыртқы орта бөлігінде тұтынушының, ал ішкі орта бөлігінде қызметшінің.

Ұйымдағы менеджмент кешенінің құрамы мынадай компоненттерден тұрады: стратегиялық менеджмент, қызметшілерді басқару (қызметші немесе кадрлық менеджмент), технологиялық процестер мен операцияларды басқару, қаржыны басқару (қаржылық менеджмент), материалдық – техникалық жабдықты басқару, өнімді өткізуді басқару, жылжымайтын мүлікті басқару, жаңартпашылық менеджмент (дамыды басқару), өнім сапасын немесе қызмет көрсетудегі басқару.

·Стратегиялық менеджмент – басты стратегиялық шарттарды құру және жету. Мақсаткерлікті таңдау, оқиғалық анализ, стратегиялық жоспарлау, ұйымдық құрылымдарды құру және түзету, стратегияларды жүзеге асыруды басқару стратегиялық менеджментке жатады.

·Қызметшілерді  басқару – маңызды менеджмент құраушысы. Ұйымның барлық мақсаттарры адамдар арқылы жүзеге асады.

·Технологиялық  процестерді басқаруда машина, аппаратура, механизмдер, соднай – ақ  компьютерлер және басқа арнайы құрылғалардың көмегімен адамдар арқылы жүзеге асады.

·Қаржыны басқауда кәсіпорының өндірісті – шаруашылық қызметі қаржыны таратуды тиімділікпен қамтамасыз ету реттеледі.

·Материалдық  – техникалық жабдықты басқару шикізатты, материалдарды, құрал – саймандарды қажетті өнімдермен жабдықтауды қамтамасыз етеді.

·Жылжымайтын  мүлікті басқаруда  эксплутация, сату, сатып алу,  айырбас, жал және жылжымайтын мүлікпен байланысты басқа да қозғалыстар сипатталады.

·Жаңартпашылық  менеджменті дамуды басқару, өзгермелі жағдайдағы ұйымның тиімділігін жоғарылату мен сақтау үшін қажет. Жаңа өзгерістер жоспарланады, ұйымдастырылады, ынталандыландырылады және бақыланады.

·Сапаны басқару нарықтық бәсеке жағдайындағы фирманың бәсекеге түрақтылығын қолдау үшін міндетті болып табылады.

Басқару – белгілі бір бағыттағы іс – қимылды өзгерту мақсатында ақпарат арқылы бір жүйенің келесі жүйеге ықпал жасауы.

Менеджмент  пәні ұйымның  мақсаттарына жету мақсатындағы еңбектік, материалдық, қаржылық, ақпараттық ресурстармен басқаруды игереді.

Менеджмент дегеніміз  – бұл өндірістің тиісділігін жоғаррылату мен пайданы молайту мақсатында қолданылатын принциптер, әдістер және өндірісті басқару амалдарының жиынтығы.

Менеджменттің міндеті тиімді өндірістік күшке ұйымдастыру үшін адамдарға бағыт беру:

· Өңдірістің автоматтандырылуына  және жұмысшылардың жоғарғы маманды  болуын қамтамасыз ету;

·Қызметшілер жұмысын  неғұрлым жоғарғы еңбекақымен ынталандыру және еңбекке жағдай жасау;·

· Фирма қызметінің тиімділігін  бақылау, бөлімшелер жұмысын біріктіру .

· Жаңа нарықты игеру мен  үнемі іздеу;

· Нақты мақсаттарды анықтау;

· Мақсаттардың басымдылығын, олардың кезектілігін, шешімдердің  дәйектілігін анықтау;

· Фирманың дамуы стратегиясының шаруашылық міндетті мен оларды шешу жолдарын өндіру.

 

Нарық жағдайындағы басқару былайша   құрылған:

· Нарықтың сұранысы мен  тұтынуына байланысты фирманың бейімділігінде;

· Өндіріс тиімділігін  жоғарлатуға  үнемі талпуында;

· Шаруашылық өздігінде соңғы  нәтижесінде жауапты болатын адамның шешім қабылдау бостандығында;

· Нарық жағдайында байланысты мідеттер мен мақсаттары үнемі түзетуінде;

·Шешім қабылдау кезінде  көптеген есептер үшін компьютерлік техниканың қазіргі негізін қолдану  қажеттілігінде.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Менеджмент өнер ретінде. Менеджмент – нақты басқару  қозғалыстары жағынан кәсіпорынның дамуы мен қызмет етуін қамтамасыз ететін адамдардың қоғамдық тәжірибесінің  формасы. Кәсіпорынды басқарудың жоғарғы  дәрежесі өнер ретінде бағаланады. Менеджмент көп жағдайларда қағидаларға, теорияларға, принциптерге сүйенетн өнер ретінде қаралады.

                                                     Менеджмент

                                            ғылым ба, әлде өнер ме ?

 

Менеджмент ғылым ретінде. Менеджмент – ұйымды басқару бойынша тәжірибелік қызмет негізінде пайда болған және оларды шешу амалдарды бар басқару ғылымы. Бұл пәннің ғылыми негізін тәжірибе арқылы жүздеген жылдар бойы жинақталған басқару туралы білімдердің сомасы  және қағида, теория, принциптер, амалдар мен басқару формалар ретінде көрсетілген түрлері құрайды. Адамдардың өздік білімдернің  аумағында, XIXғ. Алғында бөлініп шықты.

 

 

Менеджментті басқару өнері  ретінде түсіну негізі

Ұйым – бұл қызмет етуіне сыртқы және ішкі ортаның көптеген факторлары ықпал ететін күрделі әлеуметтік – техникалық жүйелер

 

 

Басқару еңбегінің табиғатын түсіндіру

Ұйымда қызмет ететін адамдар ғылыми амалды емес, нақты бір жағдайларда  қолдану өнерін де талап ететін басты  фактор

Себеп пен салдар арасындағы байланысты бекіту

 

Адамдардың  бірлесіп еткен еңбегі неғұрлым пайдалы және тиімді болып  саналатын жағдайлар мен факторларды  анықтау

 

Көптеген мамандар басқаруды тәжірибе арқылы ғана үйренетін өнер деп және таланты бар адамдарда ғана болады деп есептейді

 

Ағымдағы істерді, маманды қазіргі  жағдаймен басқару

 

 

Оқиғалардың дамуын болжау және осыған сәйкес ұйымның стартегиялары мен  саясатын құру

 

 

 

                                            1.2 Қазіргі қоғамдағы менеджмент

 

                                  Қазіргі менеджменттің дамуының  үрдістері

 

XX ғасырдың 90 жылдарында менеджменттің дамуында 3 үрдіс сипатталады:

1. Басқару  процесінің механизациясы мен  автоматицазиясы басқару еңбегіне механикалық құрылғыларды, компьютерлерді, басқарудың қазіргі кезде қолданылатын құралдары, басқа да ұйымдастыру техникаларын енізуді сипаттайды: Қазіргі кездегі өндірістің материалды – техникалық негізінің маңыздылығын білу және қызмет көрсету. Өндірістің технологиялық факторын ұтымды пайдалану.

2. Басқарудың  демократизациясы жұмысшылардың өндірісті басқаруға өз  ұсыныстарын беру, сапа үйірмелеріне қатысу, шешім қабылдауды ұжымдық әдісте өткізген уақытта менеджерлерге көмек беру арқылы пайда болады.

         Басқарудың  демократизациясы – ұйым тиімділігін жоғарылату жолы, қазіргі менеджменттің ерекше қасиеті. Экономикадағы демократия жетекші мен қызметші арасындағы іскерлік байланысты дамыту.

 

                                                Демократия  формалары:

• Шешім қабылдау барысында жұмысшылардың қатысуға құқылығы (инвестициялық, өткізу, өндірістік, бағдармалық). Бұл ықпал етудің өте күшті мүмкіндігі;
• Жұмысшылар шешім қабылдау процесіне шаруашылық – еңбектік, басқару және әлеуметтік саясат сұрақтары бойынша қатысуға құқылы;
• Ақпарат, талқылау, шешімдерді негіздеу облысындағы жұмысшылардың құқылары;
• Басқарудың демократиялық принциптерінің иерархиялық стильдерінің орнына қолдану;
• Жоспарланған шешімдердің әлеуметтік, кадрлық салдары;
• Басқарудың іс – әректтік, әлеуметтік  аспектісін күшейту, ұйым мәдениетіне назар аудару. Жұмысшылардың пайдға, басқару функцияларын орындауға қатысуы. Жапониядағы “басқаруға қатысты” жүйесі ұлттық экономиканың барлық деңгейлерінде қызмет етеді;
• Жұмыс орны, учаске, цех деңгейінде – сапа үйірмелері және автономды бригадалар түрінде;
• Кәсіпорын деңгейінде – қызметшілер өкілдері мен әкімшілікті қосатын өндрістік комитеттер, сонымен қатар “жұмысшы – мүдірлер (директор)” түрінде;
• Мамандық одақтар өкілдері мен басқарушылардан тұратын салалы, кеңестік комитеттер түрінде;
• Аумағында еңбек пен капиталдық кеңестік өкілдері болатын ұлттық экономика деңгейінде.

Еуропада Нидерландия, Франция, Германияда басқаруға жұмысшылардың қатысуы  заңды түрде бекітілген. 50 жылдары  Германияда жұмысшылардың мүдірлер (директорлар) кеңесіне дауыс беру құқығымен міндетті түрде қатысу керектігі