Басқару функциялары

 

 

 

 

№3

Басқару функциялары.

 

 

 

 

 

 

 

                                                 Орындаған: Смагулова Г.К

 

Басқару  жүйесі  аса  күрделі,  әрі  жауаптылықты  қажет етеді.  Сондықтанда  бұл  мәселені  талдауда  ең  алдымен  оның  зерттеу  тәсілдеріне  ерекше  мән  беріледі.  Отандық  және  шетел  баспаларында  көптеген  ғалымдардың  пікірі  бойынша  негізінен  басқару  жүйесінде  үш  тәсіл  қолданылады:  процестік,  жүйелі  және  ситуациялық  тәсілдер.

Процестік  тәсіл:  Бұл  концепция  басқару  жүйесіндегі  елеулі  өзгеріс,  жаңалық,  бүгінде  іс  жүзінде  кең  қолданып  жүр.  Мұнда  басқару  процесс  ретінде  қаралады.  Басқару  үшін  үздіксіз  өзара  байланысты  болатын  санқилы  әрекет  қажет  болады.  Бұл  іс-әрекеттің  әрқайсысы   ұйым  табысы  үшін  аса  қажет.  Мұның  бәрі  басқару  функциясы  деп  аталады.

Бұл  концепцияның  алғашқы  негізін  қалаған  Анри  Файоль  бес  функцияны  айрықша  бөледі.  Оның  айтуынша  басқару  дегеніміз – жоспарлау,  ұйымдастыру,  билік  жүргізу,  координациялау  және  бақылау  жасау.  Ал,  қазіргі  заманғы  баспада  жарияланған  туындыларды  қорытып  жинақтасақ,  басқарудың   мына  функцияларын  атауға  болады:  жоспарлау,  ұйымдастыру,  үкім  жүргізу,  мотивация(дәлелдеу),  басшылық  жасау,  координациялау,  бақылау,  коммуникация,  зерттеу,  бағалау,  шешім  қабылдау,  кадр  іріктеу,  өкілдік,  келіссөз  жүргізу  не  келісім  жасау.

Әр  автор  өзінше  басқару  функциясының  тізімін  жасайды.  Аталған  функциялардың  ішіндегі  барлық  ұйымға  ортақ  болатыны  мыналар:  жоспарлау,  ұйымдастыру,  мотивация,  бақылау.

Осы  функцияларға  қысқаша  сипаттама  бере  кетелік:

Жоспарлау.  Жоспарлау  функциялық -  ұйымның  алдына  қандай  міндет- мақсат  қоюға  болатыны  жайлы  шешім  белгілейді  және   ұйым  мүшелері  не  істеуге  тиіс,  қандай мақсатқа  жетуі  тиіс  екені  жобаланады.

Жоспарлау  функциясы  мына  негізгі  үш  сұраққа  жауап  бере  алады:

Қазір  біз  қандай  денгейде  тұрмыз?

Біз  қайда  бара  аламыз?

Мұны   қалай  орындауға  болады?

Жоспарлау  тәсілі  арқылы  басшылар  ұйымның  барлық  мүшелерін  белгіленген  мақсатты  орындауға  жұмылдыруды   қамтамасыз  етеді.

Ұйымдастыру – деп,  белгілі  бір  құрылмды  құру.  Басшы  нақты  жұмыс  істейтін  адамдарды  тандап,  оларға  тапсырма  беріп,  ұйымның  ресурсын  пайдалануға  рұқсат  етеді  не  соны  атқаруға  делегат  жідереді.

Делегат  субъектісі  сол  міндетті  орындауды  өз  жауапкершілігіне  алады,  бірақ  ол  сол  басшыға  бағынады.

Мотивация-функциясының  міндеті  ұйым  мүшелері  жұмысты делегат  қойған  талабына  сай  белгіленген  жоспармен  орындалуы керек екені дәлелденуі  керек.

Бақылау жасау – басшылардың  алғашқы  белгіленген  міндетінен  күтпеген  ішкі және  сыртқы   жағдайлардың әсерінен ұйым  негізгі  бағыттан  ауытқуы  мүмкін. Сондықтан  белгіленген  тапсырманы  орындау  барысына бақылау  жасау  қажет  болады.  Бақылау  деп – ұйымның  өз  мақсатына  шын  мәнінде  жетуін  қамтамасыз  ету  процесі.

Басқару  тарапынан  жүргізілетін  бақылаудың  3  түрі  болады:

1.Стандартты  белгілеу – бұл  нақты  мақсатты  белгілі  бір  мерзімде  орындауды  анықтау. Бұл  тек  белгіленген  жоспарға ғана  сүйенеді.

2.Белгілі  бір  мерзім  ішінде  нақты  орындалған  істі — өлшеу  және  қол  жеткен  нәтижені, алдағы  орындалатын  нәтижемен  салыстыру.

3.Алғашқы  белгіленген  жоспардың  орындалу  брысында   көп  алшақтық  болса, онда  нақты  шара  қолданылады.

Жоғарыда  аталған  басқарудың  4  функциясы  — жоспарлау, ұйымдастыру, мотивация  және бақылау  жасауға  ортақ  болатын  екі  сипаттама  бар:оның  барлығы  да  шешім  қабылдауды  қажет  етеді  және  бәріне  де  коммуникация  қажет  болады.

Шешім  қабылдау – ұйым  жақсы  жұмыс  істеу  үшін  басшы  әртүрлі  альтернативті  мнмкіндіктердің  ішінен  ең  дұрыс  дегенін  таңдауы  қажет. Альтернативтердің  біреуін  таңдау  бұл  шешім  қабылдау  деген сөз.  Демек  шешім  қабылдау  деп  таңдау, іріктеу, былай айтқанда, қалай  және  нені  жоспарлау  керек,  қалай  және  нені  ұйымдастыру, мотивация  жасау  бақылау  керек. Міне, жалпы  алғарда  басшы  адамның  қызметінің  негізгі  мәніне  осылар  жатады.

Коммуникация – бұл  информацияны  айырбастау  процесі , оның  мағынасы  бұл  екі не   одан да  көп адамдар  арасындағы  процесс. Басқару  тиімділігі  коммуникацияның  сапасына  байланысты. Мысалы , егер  жоспарды  басқа  орындай  алатын  адамға бермесе, онда  оны  орындауға  болмайды  не  егер  қызметкерлер  өзінің  алатын  көтерме  силығына  толық  хабардар  болмаса , онда  жұмысты  жақсы  орындауға ынтызар  болмайды.    Сондай-ақ, коммуникация  байқау  жүргізу  функциясы  үшін  де  аса  қажет.

Жүйелі  тәсіл — бұл  қандай да  болмасын  басқару  жүйесіндегі  жинақталған  тәсіл  не  ол  меңгерушілер  орындайтын  міндеттер  емес, бұл  ұйым  жөнінде  және  басқару  жөніндегі  ойлау  тәсілі.

Жүйе – деп  бұл  өзара  тәуелді  бөлшектерден  құралған  бір  тұтастылық. Орың  әр  бөлігі  тұтас  жүйеге  өз  үлесін  қоса  алады.Барлық  ұйым  жиынтығы  бір  системаны  құрайды.

Системаның  негізгі  екі  түрі  бар : жабық  және  ашық  жүйе.  Жабық  жүйенің  қатаң  сақталатын  шекарасы  болады, ол  өзін  қоршаған  ортаға  және  жүйеге  тәуелсіз  әрекет  жасай  алады.Ал, ашық  жүйе  сыртқы  ортамен  өзара  тығыз  байланыста  болады. Мұндай   жүйе  өзін-өзі  қамтамасыз  етпейді, ол сырттан  келетін  энергияға , информацияға  жәек  материалға  тәуелді  болады.

Алдымен, ұйым  өзін  қоршаған  ортадан: информация, капитал, адам  ресурстарын  және

материалдар  алады. Бұл  компоненттердің  бәрі – алыну  деп  аталады.

Ұйым  бұл  алынғандарды  өндеу  және  қайеа  өндеу  процесі  нәтижесінде  өнімге  айналдырады  не  қызмет  көрсеіледі, мұны  ұйым  еңбегінің  түпкі  нәтижесі  не  оның  сыртқы  ортаға  шығарылуы  деп  аталады.

Егер  ұйым  тиімді  басқарылатын  болса, онда  қайта  өндеу  процесінде  алынғандарға  қосымша  күн  қосылады.Мұның  нәтижесінде  көптеген  қосымша  шығарылатын  мүмкіндіктер  болады:пайда, нарық  үлесінің  өсуі, сату  көлемінің  артуы, әлеуметтік  жауапкершілікті  жүзеге  асыру, қызметкерлерді  қамтамасыз  ету, тағы  басқа.

Ситуациялық  тәсіл. Мұнда  ұйымға  белгілі  уақытта  әсер  ететін  нақты  жағдайлар  жиынтығы  алынады. Ситуациялық  тәсілде  ұйым  өз  мақсатына  тиімді   жетуі  үшін  нақты  ситуацияда  дұрыс  жол  тауып , әртүрлі  концепцияны  іріктей, талдай  білу  талап  етіледі.

Ситуациялық  тәсілдің  методологиясы  мына  ережелерді  қамтиді:басшы  профессионалды  басқарудың  жолдарын, құралдарын  жақсы  білу  қажет;

Әрбір  басқару  концепциясы  мен  методикасының  жақсы  және  осал  жақтарыі  болады, нақты ситуацияда  қолданғанда  оның  нәтижесін  басшы  адам  алдын — ала  болжай  білу  қажет, оның  тигізетін  зиянында  және  пайдасында;

Сонымен  қатар, басқарушы  нақты  ситуацияда  кемшіліктерді  неғұрлым  азайта  түсетін  жол  тауып, ұйымның  алға  қойған  мақсатын  орындауды  қамтамасыз  етуі  шарт.