Адам құқықтарын бұзғаны үшін жеке тұлғаның халықаралық жауапкершілігі

                                                  МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ......................................................................................................................

1.ЖЕКЕ ТҰЛҒАНЫҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚҰҚЫҚСУБЪЕКТІЛІГІ

1.1. Құқысубъектілік ұғымы,  белгілері және даму тарихы...................................

1.2. Жеке тұлғаны халықаралық  құқықтың субъектісі ретінде  тану....................

2. ЖЕКЕ ТҰЛҒАНЫҢ ҚҰҚЫҚТАРЫНЫҢ ҚОРҒАЛУЫ МЕН ОЛАРҒА ҚАТЫСТЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЖАУАПКЕРШІЛІК

2.1. Жеке тұлға құқықтарының  халықаралық органдармен қорғалуы.................

2.2. Адам құқықтарын бұзғаны  үшін жеке тұлғаның халықаралық  жауапкершілігі...........................................................................................................

ҚОРЫТЫНДЫ...........................................................................................................

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.........................................................

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КІРІСПЕ

Курстық жұмыстың тақырыбы «Халықаралық құқықтағы жеке тұлғалардың құқықсубъектілік концепциясы» болып табылады.

XX ғасырдың екінші жартысынан  бастап қазіргі күнге дейін  халықаралық құқықта жеке тұлғаның  құқықтық жағдайына арналған  нормаларға деген қызығушылық  ұлғаюда. Халықаралық құқықты  бұзғаны үшін жеке тұлғаладың  халықаралық қылмыстық жауапкершілігі, жеке тұлғаның құқытары мен  бостандықтар стандарттарының халықаралық  деңгейде бекітілуі, және бұл  құқықтардың сақталуын қадағалау  үшін халықаралық құқықтық механизмдердің  құрылуы, халықаралық ұйымдар  құқығының дамуы бұның барлығы  халықаралық құқықтағы жеке тұлға  рөлінің қалай артқандығын көрсетеді.

Қазіргі кезде халықаралық  құқық бұрында тек мемлекеттер  реттеген іс әрекеттерге де кіріседі. Индивидтің халықаралық құқықпен арақатынасы  күшейіп, халықаралық құқықтың адамның  іс әрекетіне әсер ету формалары  мен тәсілдері жақсарып келуде.

 Зерттеу тақырыбының өзектілігі: жеке тұлғаның халықаралық құқықсубъектілігі туралы мәселе халықаралық құқықтың жаңа даму тенденцияларын айқындайды. Ол халықаралық құқықтың реттеу базасы мен нормативтік құқықтық реттелудің өзгеруін көрсетеді.

Зерттеу объектісі: халықаралық құқықтағы жеке тұлғаның құқықсубъекілігін мойындау немесе жоққа шығару мәселесі.

Зерттеу мақсаты: халықарылық құқықтағы жеке тұлғаның құқықсубъектілік мәселесін, олардың құқықтық мәртебесін толықтай зерттеп, тақырыпты ашу.

Зерттеу міндеттері: - халықарылқ құқықтағы жеке тұлғаның құқықсубъектілігінің мәнін анықтау;

- олардың ерекшелігін анықтау, жеке тұлғаның қазіргі халықаралық құқықтағы рөлін, мәртебесін анықтау;

-  қазіргі халықаралық құқық тәжірибесінде жеке тұлғаның рөлін анықтау;

Зерттеу тәсілдері: Халықаралық құқықтың ерекше спецификасына қарамастан, халықаралық құқық мәселелерін қарастырғанда, оған барлық дерлік жалпы теоретикалық құқықтық категориялар қолданыла алады. Жалпы құқықтың базасы барлық заң ғылымдарына арналған методологиялық және сатылық база болып табылады. Сондықтан, бұл зерттеу аясына барлық жалпы құқық теориясының мәселелері қарастырылды. Ол құқықсубъектіліктің жалпы мәні, құқықтық реттеу механизмі, оның элементтері мен құрылымы, құқықтардың қолданыуы және т.б.

Жұмыстың зерттелу деңгейі. Халықаралық құқықтағы жеке тұлғаның құқықсубъектілік мәселесін тереңдетіп зеттеген халықаралық құқық заңгерлері: Бекяшева К.А., Вельяминова Г.М., Верещетина B.C., Жданова А.А., Задорожного Г.П., Захаровой Н.В., Кравченко В.М., Курдюкова Г.И., Левина Д.Б., Лукашука И.И., Моджорян Л.А., Мюллерсона Р.А., Нуделя М.А., Талалаева А.Н., Тиунова О.И., Труженниковой Л.Т., Туманова В.А., Тункина Г.И., Усенко Е.Т., Ушакова Н.А., Фельдмана Д.И., Черниченко С.В., Шибаевой Е.А., Шуршалова В.М. болып табылады.

Бұл Ресейлік ғалымдардан  басқа, батыстық Броунли Я., Брэдли Э., Дженнис М., Дженкс С.В., Джессеп Ф., Дрост П.Н., Канкадо Триндейд А.А., Кей Р., Лаутерпахт X., Норгаард Г., Оппенгейм Л., Фердросс А., Фридманн В., Хенкин JL, Хиггинс Р., Хименес де Аречага Э., Шварценбергер Г. сияқты халықаралық құқық заңгерлері және ғалымдардың еңбектері, ойлары, тәжірибелік ұсыныстары жұмысты жаза отыра, қарастырылып, назарға алынды.

Халықаралық құқықтағы жеке тұлғаның құқық субъектілік концепциясы  халықаралық құқықтағы ең дискуссиялық сұрақтардың бірі болып келеді. Мұндай көп және әртүрлі көзқарастарға ие, теоретикалық мәселелердің саны ондай көп емес. Көзқарастар диапазоны өте кең: жеке тұлғаның халықаралық құқықсубъектілігін толықтай жоққа шығарудан бастап, жеке тұлғаны халықаралық құқықтың жалғыз, бірден бір субъектісі ретінде тануға дейін. 

Халықаралық құқықтағы индивидтің құқықсубъектілігі теоретикалық проблемалардың бірі болып, халықаралық құқықтың табиғаты мен халықаралық құқықтық реттеудің  механизмі, халықаралық құқық пен  ұлттық құқықтың арақатынасы сияқты құқықтық мәселелермен тікелей байланысты. Жеке тұлғаның құқықсубъектілігі туралы мәселенің шешілуі концептуалды, философиялық құқықтық тұрғыға байланысты.Халықаралық құқық субъектілерінің шеңберін анықтау заңды емес, теоретикалық сипатқа ие.

Курстық жұмыс  құрылымы. Жұмыс кіріспеден, екі бөлімді қамтитын негізгі бөлімнен, қорытындыдан және пайдалынған әдебиеттер тізімінен тұрады. Бірінші бөлім «Жеке тұлғаның халықаралық құқықсубъектілігі» деп аталып, ол келесідегідей екі тақырыптан тұрады, «Құқысубъектілік ұғымы, белгілері және даму тарихы» және «Жеке тұлғаны халықаралық құқықтың субъектісі ретінде тану». Екінші бөлім «Жеке тұлғаның құқықтарының қорғалуы мен оларға қатысты халықаралық жауапкершілік» деп аталады. Ол келесідегідей тақырыптардан тұрады, «Жеке тұлға құқықтарының халықаралық органдармен қорғалуы» және «Адам құқықтарын бұзғаны үшін жеке тұлғаның халықаралық жауапкершілігі».

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.ЖЕКЕ ТҰЛҒАНЫҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚҰҚЫҚСУБЪЕКТІЛІГІ

1.1. Құқысубъектілік  ұғымы, белгілері және даму  тарихы

Халықаралық құқық субъектілері – халықаралық құқықта құқықтар мен міндеттерді иелене алатын, халықаралық құқық нормаларын дайындау мен жүзеге асыруда қатысатын жеке дара құрылымдар.

Халықаралық құқықтың субъектісі болып, халықаралық құқықсубъектілікке ие тарап бола алады. Ең жалпы мағынасында, халықаралық құқықсубъектілікті, субъектің  заңды түрде субъектісі болып  танылу қабілеттілігін немесе мүмкіндігін  айтамыз. Халықаралық құқықсубъектіліктің  мазмұнын халықаралық құқықтық нормалардан  келіп шығатын, жалпы құқықтар мен  міндеттер құрайды. Халықаралық  құқық субъектілері жалпы, салалық  және ерекше құқықсубъектілікке ие.

Жалпы құқықсубъектілік – бұл акторлардың ipso facto халықаралық құқық субъектісі болып танылуы. Мұндай құқықсубъектілікке тек егеменді мемлекеттер, онымен қоса өз тәуелсіздігі үшін күресуші мемлекеттер ие.

Салалық құқықсубъектілік – бұл акторлардың белгілі бір мемлекетаралық қатынастарда субъект болу мүмкіндігі. Ондай құқықсубъектілікке үкіметаралық ұйымдар ие.

Ерекше құқықсубъектілік – бұл акторлардың тек белгілі бір халықаралық құқық саласында, белгілі бір құқықтық қатынастарда субъект болу құқығы. Ерекше құқықсубъектілікке жеке тұлғалар ие.

Субъективті заңдық құқықтары  мен міндеттері бар халықаралық  құқық қатынасы қатысушылары халықаралық  құқық субъектілері болып табылады. Олар халықаралық қатынастарға дербес күйде қатысуға, басқа субъектілермен заңдық әрекеттестікке тікелей түсуге қабілетті және тәуелсіз болады.

Халықаралық құқық субъектілері екі топқа бөлінеді: алғашқы және туынды. Алғашқы топқа тәуелсіздігі бар мемлекеттер: өз тәуелсіздіктері  үшін күресуші халықтар мен ұлттар кіреді. Соңғылары өзінің мемлекеттік  құрылысын өзі шешу құқығын жүзеге асырады. Субъектінің бұл екі  тобы алғашқы топқа жалпы белгілері  – тәуелсіздігі арқылы біріккен. Мемлекетте ол белгі мемлекеттік болса, өз тәуелсіздігі үшін күресуші ұлттар мен халықтарда ұлттық белгі болады. Екінші топқа  халықаралық ұйымдар мен мемлекет тәріздес құрылымдар кіреді. Жеке тұлғалар халықаралық құқық субъектілерінің  ерекше тобын құрайды [1, 37б].

Алғашқы топ (басты, егеменді) – мемлекеттер; өз тәуелсіздігі үшін күресуші ұлттар мен халықтар ;

Туынды (егеменді емес) – халықаралық ұйымдар; мемлекет ұқсас құрылымдар (Ватикан, Мальта ордені).

Алғашқы (басты) халықаралық құқық субъектілері (мемлекеттер; өз тәуелсіздігі үшін күресуші ұлттар мен халықтар) өздері ие мемлекеттік немесе ұлттық егемендікке сәйкес халықаралық құқықтық құқықтар мен міндеттердің иеленуші болып табылады. Егемендік (ұлттық немесе мемлекеттік) оларды халықаралық құқықтың субъектісі қылып, халықаралық қатынастарда өз бетімен қатысу мүмкіндігін береді.

Құқықсубъектіліктің заңды  қайнар көздері олардың құжаттары  болып табылады. Халықаралық ұйымдар  үшін ондай құжаттар ретінде олардың  халықаралық келісімшарттар ретінде  бекітілген  жарғысы. Халықаралық құқықтың туынды субъектілері шектелген құқықсубъектіліккке ие.

Тану –құқықтық институт ретінде басты негізде қарапайым  құқықтық нормаларды білдіреді, танудың  бөлек аспектілері қызығушылық  білдірген мемлекеттердің келісімшарттарымен  және халықаралық ұйымдардың резолюцияларымен регламенттеледі. Тану институты осы  уақытқа дейін әлі кодификацияланбаған, бірақ бұл бағыттағы кейбір қадамдар болды. 1949 жылы БҰҰ –ның Халықаралық  Құқықтық Комиссиясы мемлекеттер мен  үкіметтерді тану тақырыбын бірінші  реттегі кодификациялауға жататын  тақырыптар қатарына қосқан болатын, дегенімен  бұл мәселе шешімін таппады.

Халықаралық- құқықтық тану – халықаралық қатынастар саласындағы  арнайы заңи салаларын туындауындауына  әкелетін формальді акт (іс әрекет).  Жаңа  мемлекеттерді немесе өзге де дестинаторларды олармен ресми  немесе бейресми, толық немесе толық  емес, уақытша немесе үнемі қатынастар орнату мақсатында бар мемлекеттердің мойындауы.

Халықаралық  шарттарға  сәйкес жеке тұлғаға берілетін құқықтар көлемінің халықаралық және аймақтық деңгейінің кеңеюіне байланысты ол халықаралық  құқық субъектісінің бірі болды. Көпке дейін халықаралық құқықтық әдебиеттерде индивидтің құқық субъектілігі жоққа шығарылып келді. Ал халықаралық құқық бойынша ғылыми әдебиеттерде индивидтің халықаралық құқық субъектілігі жоққа шығарылды. (мысалы, А.П. Мовчан, С.В. Ерниченконың еңбектерінде).

XX ғ. 80-жылдарының аяғында  индивидтің халықаралық құқық  субъектілігінің жеке элементтерін  мойындайтын отандық еңбектер  алғаш рет жариялана бастады.  Батыстық заңгерлер  индивидтің  халықаралық құқық субъектілік  теориясын аз кем мойындайтын.  Қоғамның халықаралық өміріндегі  объективті өзгерістер осы заманғы  халықаралық құқықтағы адамның  құқық субъектілігі жөніндегі  мәселеден тыйым салуды алып  тастады.

Индивидтер халықаралық  құқықтың шектелген құқық субъектілігі бар субъектісі екенін айтып өткен  жөн, өйткені оның халықаралық құқықтық нормалары мен қағидаларын құруға қатысу құқығы жоқ. Алайда халықаралық  құқықтық нормаларды қолданудың тиімділігі индивидтің құқыықтары мен міндеттерінің  көлемін кеңейтуде. Тиісінше, халықаралық  қатынастарда жеке тұлғаның рөлі де ұлғаюда. Мұнда, біз «индивид» және «жеке  тұлға» ұғымдарды теңдей пайдаланатымызды айтып өтсек, себебі жеке тұлға бұл  әлеуметтік маңызды белгілерінің тұрақты, жүйесі бар индивид болса; индивид  бұл жеке адам, жеке өмір сүретін  тірі тіршілік.

Халықаралық құқық субъектісі дегеніміз халықаралық құқықтар мен міндеттерге ие және осы құқықтар мен міндеттер бойынша халықаралқ құқықтық жауапкершілігі бар халықаралық құқықтық жауапкершілігі бар халықаралық қатынастарға қатысушылар. 

Құқық субъектілік бұл  құқықтар мен міндеттерге ие болу қасиеті. Ал халықаралық құқықта  субъектінің ұғымы өзгешелеу. Өйткені  халықаралық құқықта құқық субъектілерін  құқық қабілеттілігі (заңмен құқықтарға ие болу) және әрекет қабілеттілігі (өз әрекакеттеріне жауап беріп, белгілі  бір міндеттер атқару) деп бөлмейді. Себебі, біріншіден, халықаралық құқықта  былай бөлу оның субъектілерінің  арасында құқықтық теңсіздік тудырар  еді. Екіншіден, халықаралық құқықта  әрекет қабілетсіздік болуы мүмкін емес. Себебі, әрбір субъектілердің құқық нормаларын шығару мүмкіндіктері  бар. Мұнда ең негіздісі халықаралық  құқық субъектісі тек міндеттерге  ие болып, атқару емес, субъектілердің  басқа субъектілерімен келісіп, өзіне міндет жүктей алу жағдайы.

Халықаралық құқықтың негізгі  субъектілеріне: мемлекеттер, тәуелсіздік  үшін күресуші халықтар мен ұлттар, азаматтар жатады. Ал туынды субъектілеріне: мемлекетке ұқсас құрылымдар, еркін  қалалар, халықаралық ұйымдар жатады [2, 88б].

Жеке тұлғалардың құқық  субъектілігі туралы мәселе заң әдебиеттерінде көптен бері қарастырылып келе жатыр. Батыс ғалымдары халықаралық  органдардан қорғалатын мүмкіндіктері  барына сілтеме жасап, индивидтердің  халықаралық құқықтың субъектісі деп  танып отыр, сондай ақ Еуропа Одағы  мемлекеттерінің жеке тұлғалары талап арыздарымен Еуропалық сотқа жүгіне алады.

КСРО кезіндегі заңгерлер идеологиялық ұғымның салдарынан индивидтерді халқаралық құқықтың субъектісі ретінде мойындамаған. Бірақ 80-жылдардан бастап индивидтердің халықаралық құқық субъектісі ретінде көптеген әдебиеттер пайда бола бастады.

Индивидтердің халықаралық  құқық субъектісі ретінде танылуы  не танылмауы осы субъектіге қойылмаған мінездемеге байланысты. Егер индивидті  халықаралық құқықтың субъектісі десек, онда бұл тұлғаға халықаралық  құқықтың нормалары тікелей әсер етеді, яғни халықаралық құқық нормалары  субъектінің құқықтары мен міндеттерін  анықтайды. Жеке тұлғаларға тікелей  әсер ететін көптеген халықаралық құқық  нормалары бар. Мысалы, 1966 ж.Азаматтық және саяси құқықтар туралы пакт, 1989 ж. баланың құқықтары туралы конвенция т.б. Бірақ қалай болғанымен де жеке тұлғаны халықаралық құқықтың толық субъектісі ретінде қарастыра алмаймыз.