Гендік инжинерия

Семей Мемлекеттік Медицина Университеті

 

Кафедра: Медициналық биология және генетика

 

             СӨЖ

 

Тақырыбы:

               Гендік инжинерия.

 

Орындаған: Ожиканова С.Р.

Топ: 102 МПІ

Тексерген: Ордабаева И.Н.

 

Семей 2015 жыл.

 

1

Жоспар.

 

1. Кіріспе.
2. Гендік инжинерияның қалыптасуы.
3. Гендік инжинерия туралы түсінік.
4. Клондау.
5. Генотерапия.
6. Қортынды.
7. Қолданылған әдебиеттер.

 

Кіріспе.

 

Молекулалық генетика мен молекулалық биологияның қол жеткен табыстарының негізінде биология ғылымының жаңа бір саласы – гендік инженерия қалыптасты. Бұл ғылымның мақсаты – іс-тəжірибелер мен теория үшін қажетті генетикалық бағдарламаның жобасын жасап, оны тірі организмге енгізу. Мұндай тəсіл тіршілікті меңгеруде жаңа мүмкіндіктер туғызады.

     

        Гендік инжинерияның қалыптасу тарихы.

 

       Ген инженериясының дүниеге келген уақыты 1972 жыл деп есептеледі. 1972 жылы америка оқымыстысы П. Берг маймылдың онкогенді вирусының, бактериофагтың жəне Е.СоІі бактериясы геномдарының түрлі бөліктерін біріктіру арқылы рекомбинантты ДНҚ алды. Қызметі жағынан активті, гибридті ДНҚ молекуласын ең бірінші болып 1974 жылы С. Коэн, Д. Хелинский, Г. Бойер алды. Олар құрамына əртүрлі бактериялардың, құрбақа ооцитінің, теңіз кірпісі, тышқан митохондриясы ДНҚ-ның фрагменттері енетін «химерлі» плазмидтерді құрастырып шығарды. Оларды трансформация жолымен бактерия жасушасына енгізу арқылы, онда жоғары сатыдағы организмдер ДНҚ-на тəн транкрипция құбылысын жүргізуге мүмкіндік туылды. Кейінірек активті қызмет атқаратын рекомбинантты ДНҚ-ын Кеңес Одағы ғалымдары С.И. Алиханян мен А. А. Баст құрастырды.

 

 

      Жасуша деңгейінде жүргізілетін жұмыстардың ішінде сомалық жасушаларды гибридизациялау əдісі кеңінен қолданылады. 1960 жылы Ж. Барский жануарлардың сомалық жасушалары бір-бірімен қосылысуға, яғни екі жасушадағы генетикалық информация бірігуге қабілетті екендігін көрсетті. К. Гржешик (1973 ж.) көп жыл бойы зертханада жүргізген тəжірибелерінің нəтижесінде, денелік (сомалық) жасушалардың түр ішіндік жəне түр аралық гибридтерін алды. Денелік жасушаларды гибридтеу өсімдіктерге де жүргізілді. Темекі, сəбіз, қызанақ сияқты өсімдіктердің жеке протопластарынан жасуша қабықшасы регенерацияланып, каллус түзілгеннен кейін тұтас өсімдік қалыптаса алатындығы анықталды. Осы тұрғыдан көптеген зерттеушілер протопластарды бөтен генетикалық информацияны қабылдайтын жақсы реципиент жəне денелік жасушаларды будандастыру үшін қолайлы материал деп біледі.

Гендік инжинерия.

 

 

•  Генетикалық инженерия дегеніміз жасушада өздігінен көбейе алатын, белгілі бір затты синтездеуге қабілетті, тұқым қуалаушылық материалдарын қолдан жасайтын молекулалық биологияның жаңа саласы.
• Гендік инженерия – бұл керекті гендерді жасанды түрде бір түрдің особынан (бактерия, жануар, өсімдік) басқа түрдің особының организміне енгізу.
• Гендік (генетикалық) инженерияны – молекулалық және клеткалық инженерия белгілі бір мақсатпен жасанды айқын қасиеттері бар генетикалық материалдарды алдын ала құрастырып, оларды басқа клеткаға енгізіп, көбейтіп, зат алмасу процесін өзгеше жүргізу. Бұл әдіспен организмдердегі тұқым қуалайтын информацияны көздеген мақсатқа сай өзгертіп, олардың геномдарын белгілеген жоспармен қайта құруға болады.
• Гендік инженерия ол функциональдық активті генетикалық құрылымдарды рекомбинаттық (ата-ана екі ДНК молекулалары арасынан пайда болған будан) ДНК молекулалары түрінде қолдан құрастыру. Гендік инженерияның мәні жеке гендерді бір организмнен алып, басқа организмге көшіріп орналастыру.

 

 

Ген инженериясы шешетін мәселелер:

• генді химиялық немесе ферментті қолдану жолымен синтездеу; әртүрлі   организмнен   алынған   ДНҚ   фрагменттерін   бір-бірімен жалғастыру (ДНҚ рекомбинанттарын алу);
• бөтен генді жаңа клеткаға векторлық ДНҚ аркылы жеткізу және олардың қызмет жасауын қамтамасыз ету;
• клеткаларға гендерді немесе генетикалық жүйелерді еңгізу және бөтен белокты синтездеу;
• бөтен генге ие болған клеткаларды таңдап бөліп алу жолдарын ашу.  

          Клондау.

Организмдерді жыныссыз жолмен көбейту арқылы сол организмдерге ұқсас ұрпақтар алу. ХХ ғ-дың 60-жылдарының басында кейбір жоғары сатыдағы өсімдіктер мен жануарларды Клондау әдістері жете зерттелді. Бұл әдістерге даму сатысын аяқтап, толық жетілген клеткалар ядросында организмнің барлық белгілері болатыны туралы ақпарат анықталғаннан кейін қол жеткізілді. Клондау кезінде клеткадағы белгілі гендер жоғалмайды. Клондау туралы алғашқы мағлұматты Корнелль универстетінің (АҚШ) профессорлары жүргізген тәжірибелерден көруге болады. Олар өсуге қажетті қоректік заттар мен гормондары бар ортада сәбіз тамырының жеке клеткаларын өсіру арқылы, осы өсімдіктің жаңа формасын алды.

 

    Кейінірек Ұлыбританияның Оксфорд университетінің ғалымы Д.Гердон (1933 ж. т.) алғаш рет жануар омыртқасын Клондауға болатынына қол жеткізді. Ол өзінің ядросы алдын ала ультракүлгін сәулелері арқылы жойылған құрбақаның жұмыртқаклеткасына, ішек клеткаларынан алынған ядроны егу (қондыру) арқылы әуелі итбалықты, соңынан сол ядро алған құрбақаға ұқсас дарабасты алды. Бұл тәжірибелер тек дифференциалданған (арнайы) клеткаларда организмнің дамуына қажетті барлық ақпараттардың болатынын дәлелдеп қана қоймай, сондай-ақ, жоғары сатыдағы организмдерді, соның ішінде адамды да, Клондауға болатынын көрсетті. Клондау арқылы өте пайдалы өсімдік сорттарын алуға және мал тұқымын асылдандыруға болады.

Қолданылған әдебиеттер.

 

Х. Ə. Аубакиров,«Биотехнология» 2011ж.