Гiстарычны жанр у творчасці Васіля Быкава

Змест

Уводзіны 2

Асноўная частка 3

Заключэнне 6

Дадаткі 7 

Уводзіны 

     Сучасная  беларуская проза жыве клопатамі  пра час, народны лёс, які праламляецца ў лёсе асобных людзей. Яна вызначаецца  пільнай ўвагай да асобы чалавека і штодзённых праяў жыцця. Рэальныя здабыткі сучаснай прозы немалыя. Пашырылася рэчышча “ваеннай” прозы творамі В. Быкава, І. Навуменкі, І.Чыгрынава. А. Адамовіча, А.Савіцкага і іншых пісьменнікаў. Нямала твораў прысвечана філасофскім праблемам, пасляваеннаму часу. Больш адчувальнай стала патрэба ў звароце да мінулага, да гістарычных падзей, якія ацэньваюцца з пункту гледжання сучаснікаў (творы У.Караткевіча, І.Шамякіна, У.Калесніка, В. Коўтун, А. Лойкі, Я. Сіпакова).

     Разам з традыцыйнымі ў сучаснай беларускай літаратуры з’явіліся новыя тэмы, уласцівыя менавіта сёнешняму дню. Гэта перш за ўсё чарнобыльская тэма, а таксама сталінскія рэпрэсіі 30-х гг.. Больш абвострана ставіцца пытанне аб жыцці сёнешняй вёскі і яе праблемах,. Аб неабходнасці беражлівых адносін да прыроды, аб сэнсе чалавечага жыцця. Значнае месца ў сучаснай беларускай прозе займаюць творы на маральна-этычныя тэмы якія  асвятляюць праблемы ўзаемаадносін бацькоў і дзяцей, адказнасці старэйшага пакалення за лёс маладзейша.

     Сучасная  беларуская проза развіваецца ў  розных жанрах, вядучым сярод якіх па-ранейшаму з'яўляюцца раман, аповесць, апавяданне. У апошні час назіраецца цікавасць да лірычных мініяцюр, абразкоў, эсэ. Беларускія пісьменнікі па-філасафску ацэньваюць грамадска-сацыяльныя працэсы сённяшняга дня, удумліва ўглядаюцца ў мінулае. Агульнымі для многіх твораў з'яўляюцца шырыня ахопу падзей, гуманістычны пафас, імкненне аўтара даць праўдзівую ацэнку таму, што робіцца сёння на Зямлі.

Асноўная  частка 

Цiкавасць да даўнiны мае духоўны характар, яна каранiцца ў сутнасцi чалавека, жыццё якога вельмi кароткае, але чый розум жадае агарнуць неахопны час, зазiрае ў будучыню i пранiкае ў мiнулае.

                                          К. Тарасаў

      Сёння, як нiколi раней, узрасла цiкавасць да гiсторыi. Яе праблемы хвалююць не толькi спецыялiстаў, але i шырокае кола грамадства. I на гэта ёсць прычыны. На крутых паваротах гiсторыi людзi заўсёды звяртаюцца да дзён мiнулых, каб больш дакладна i глыбока ўсвядомiць дзень сённяшнi, каб зразумець свае вытокi, каранi. Увагу   пісьменнікаў  прыцягваюць усе эпохі   і перыяды жыцця народа.   Адбываецца  пераасэнсаванне колішніх   падзей  з пазіцый сучаснасці.   Падзеі  пачынаюць разглядацца ў   кантэксце часу  мінулага  і   сёнешняга. Забыццё i пагарджанне ўрокамi гiсторыi спараджае непрадказальныя i недаравальныя памылкi i расчараваннi. Гiсторыя ўмее жорстка помсцiць, але ж i ўмеё вучыць тых, хто прагне гэтай навукi. У падзеях мiнулага нашы каранi. А дрэва без карэння не можа нi iснаваць, нi тым больш прыносiць плады.

     Даць  агляд тэме гістарычнага мінулага  мне давялося па выдатнаму твору Васіля Быкава “Сцюжа”, напісанаму на тэму Вялікай Айчыннай вайны, на тэму адной з найважнейшых гістарычных падзей мінулага стагоддзя.

     Многія з сучасных пісьменнікаў былі франтавікамі. Вярнуўся жывым і беларускі пісьменнік-франтавік Васіль Быкаў, які ступіў пад смяротны агонь у сямнаццаць гадоў, змяніўшы школу-дзесяцігодку на школу вайны.

     Так, аўтаматчык Васіль Быкаў "сам хадзіў у напад, страляў па танках, моўчкі хаваў сяброў, сваімі рукамі адчуваў  металічную дрыготку кулямёта," таму ён, ведаючы вайну знутры, выступаў супраць напышлівай героікі тых  грозных дзён, не прымаючы ні наймалой хлусні, недакладнасці. У большасці твораў пра вайну салдаты і афіцэры былі проста безаблічнай масай. І належыла дружна кідацца ў напад, крычаць: "За Радзіму! За Сталіна!" а галоўным планам маляваліся "арлы", "цуд-волаты", якім усё было нізашто: і ў агні яны не гарэлі, і ў вадзе яны не танулі, непаражальныя для куль і мін. Быкаў пісаў: "Такая “праўда” нас змучыла. Я быў зусім на іншай вайне. Пра сваю вайну распавесці магу толькі я сам. Па-мойму, карысна казаць пра гонар, пра чалавечую добрую якасць. А галоўным аргументам павінна быць праўда, якой бы бязлітаснай яна ні была."

     Сюжэт гэтай аповесці просты. Пракляты сорак  першы год. Скаваны марозам беларускі  лес. Халодны, закатаваны вятрамі будан. Світанак. Пад адным шынялём спяць  два чалавека: Азевіч - былы райкамаўскі працаўнік, і Гарадзілаў - раённы пракурор, сталы камісарам партызанскага атрада. Ягор Азевіч прачынаецца ад запанавалай у будане працяглай цішыні і выяўляе, што Гарадзілаў памёр, памёр не ад кулі, ад прастуды. Так здарылася, што, пахаваўшы камісара, Азевіч застаўся адзін у лясной глухмені. Што рабіць далей? Выпрабаванне адзінотай падрыхтавана шматлікім героям Васіля Быкава. Так і тут Азевіч апыняецца ў сітуацыі, калі яму даводзіцца дзейнічаць без каманды і загада. Ён змушаны здзяйсняць выбар, прымаць вырашэнні, плата за якія - жыццё. Тут і расчыняецца да канца, хто на што здольны.

     Партызанскаму атраду да зімы прыйшоў канец: хто  загінуў у сутычках з немцамі, хто патрапіў у лапы паліцаяў, а  хто, вырашыўшы, што вайна прайграна, сам перайшоў на бок ворага.

     Перасільваючы холад і смяротную стомленасць, Азевіч цягнецца наўздагад, невядома куды. Ён разумее, што трэба ісці да людзей, дзесьці адлежацца, інакш яго, які расхварэўся, таксама чакае страшная, пакутлівая смерць. Але хто ведае, што чакае яго на сялібе? Не ўсё вытрымліваюць выпрабаванне на сумленнасць, устойлівасць духу, прыстойнасць. Ды і самому Азевічу напачатку тулянняў ледзь атрымалася выратавацца. Добра, што прачнуўся і выявіў, што гаспадара ў хаце няма, хоць той быў са сваіх. Як растлумачыць здрады? Азевіч спрабуе ўспомніць, "хто чым дыхаў у нядаўні прадваенны час, у гады класавай барацьбы і выкрыцці ворагаў народа". Але хіба можна даць гэтаму тлумачэнне? Бадзяецца герой ад сяла да сяла. Родныя месцы непадалёк - усяго вось у дзясятку кіламетраў. Але няма яму дарогі ў роднае сяло. Чаго ён баіцца? Як кашмарны сон, успыхваюць эпізоды даваеннага жыцця. Шмат зла было створана пры яго ўдзеле, яго рукамі. Ён прынёс гора і бяду нават ва ўласную бацькаву хату. Гэта ён сілай заганяў у калгасы, выбіваў план збожжанарыхтовак, выракаючы народ на голад і галечу. Праўда, не па сваёй волі Ягор усё гэта рабіў, а дзеля "светлай будучыні" пакорліва выконваў строгія загады і распараджэнні высокага партыйнага начальства. Быкаў піша пра гэта так: "Азевіч быў той сякерай, які разбураў чалавечыя жыцці, верачы ў шчасце наступных пакаленняў." Ён быў "сапраўдным бальшавіком", цвёрдым і бязлітасным да сябе і іншых.

     У раённае начальства Ягор патрапіў выпадкова. Спадабаўся. Паслухмяны. Выканаўчы. Лёгка  навучыўся весці гаворкі, складзеныя з газетных перадавіц, а галоўнае, умеў ажыццяўляць  рашэння партыйнага кіраўніцтва па выбіванні з якія бядуюць сялян усяго таго, што  было вызначана ў "кантрольных  лічбах". Ці наўрад людзі забыліся прычыненае ім зло.

     Прыйшлося здрадзіць Азевічу самых блізкіх: бацькоў, разбіўшы іх гаспадарка, каханую дзяўчыну Анелю, адкруціўшыся ад яе пасля арышту яе бацькі. Адзін за адным знікалі з яго жыцця людзі, якіх ён кахаў. Паступова вакол Азевіча ўтварылася пустэча, паласа адчужэння. Але яму так было спакайней, бо "часы жорсткія, дзівоснасць стала дзяржаўнай маніяй, а яму трэба трымаць вуха востра". Тое, што калісьці рабіла Азевіча непаражальным, цяпер абгортвалася супраць яго. Няма да каго ў родным раёне звярнуцца за дапамогай.

     Гісторыя  Азевіча ў аповесці Быкава - гэта не проста гісторыя зламанага лёсу. За ёй устае карціна замарожанага, знявечанага сталінскімі парадкамі грамадства, у якім нялюдскасць і беззаконне набылі дзяржаўны размах, пракраліся ва ўсе сферы жыцця.

     Аповесць  В. Быкава "Сцюжа" не толькі пра вайну, не толькі пра страшны ў сваёй жорсткасці сталінскім рэжыме, яна пра чалавечую адказнасць за адбывалае, за будучыню. "Кожны адказвае за ўсё!" - вось формула В. Быкава. Так, слаб чалавек, мала хто вытрымліваў страшны мароз сарок першага фізічна, але куды пагібельней для людзей сцюжа ў чалавечым грамадстве, калі замярзае сумленне народнае!

     Для шматлікіх запалоханых, заледзянелых, затлумленых узрушэнні сарок  першага года былі пачаткам прасвятлення, абуджэнні. І ў Ягора стала "адтаваць" сумленне. Ён задумаўся  пра сваю і агульную адказнасць за тое, што  рабілі з людзьмі. І ваяваць ён будзе з надзеяй, што пасля  вайны жыццё зменіцца. Ён пераконвае сябе: "Вечна не можа так працягвацца, народ мае права на чалавечае  стаўленне да сябе. Не можа быць, каб  такая вайна нічаму не навучыла! Нельга ж заўсёды, усю гісторыю жыць у рабстве і зневажэнні.

Заключэнне 

     Гiстарычны жанр у беларускай лiтаратуры перажывае  час свайго сцвярджэння ў рэчышчы  нацыянальнай i сусветнай культуры. I чым глыбей мы будзем асэнсоўваць  сваё гiстарычнае мiнулае, карпатлiва даследуючы яго невядомыя старонкi, тым глыбей будзем усведамляць сябе як самабытную нацыю, якая ведае, адкуль i куды яна iдзе па скрыжаваннях гiсторыi i якое яе месца на гэтай зямлi. Таму лiтаратура пра мiнулае нашай Бацькаўшчыны, спалучаная з добрым веданнем гiсторыi свайго народа, адыгрывае ў гэтым  працэсе самаўсведамлення вялiкую  ролю.

Дадаткі