Жаңа заман мәдениеті

Волфганг  Амадей Моцарт Йоханн Хризостом Волфгаң Теофил Моцарт; 1756 жылы 27 қаңтарда, Зальцбург, Қасиетті Рим империясында – 1791 жылы 5 желтоқсан, Қасиетті Рим империясында) – Вена классикалық композициялар мектебінің жарқын өкілі. Асқан шебер скрипкашы, клавесинист, органист, дирижер болған. Замандастарының куәландыруларына қарағанда таңғаларлық әуендік (есту) қабілеті, есте сақтау, импровизациялық қабілеттері болған.

Моцарт туылғаннан кейінгі екінші күні әулие Руперт Соборында шоқырдырылған. Шоқындыру  кітабында оған берілген аты латынша Johannes Chrysostomus Wolfgangus Theophilus (Gottlieb) Mozart болып жазылады. Осындағы алғашқы екеуі - әулиелер аты, күнделікті өмірде пайдаланылмайды, ал төртінші есімі Моцарттың өмірінің кезінде: лат. Amadeus, алм. Gottlieb, итал. Amadeo. Моцарт өзін Вольганг деп атағанды қалаған.

Музыкаға деген  қабілеттер үш жасынан ақ көріне бастаған. Әкесі Леопольд алдыңғы қатарлы еуропалық педагогтардың бірі болған. Әкесінің «Versuch einer gründlichen Violinschule» (Скрипкада ойнау негіздері жайлы шығарма) атты кітабы 1756 Моцарт туылған жылы жарыққа шықты. Талай басылымнан өткен бұл кітап талай тілдерге аударылған. Баласы Волфгаңты әкесі клавесин, скрипка мен органда ойнауды үйреткен.

1762 Моцарттың әкесі ұлы мен қызы Аннаны, және әдемі клавесинада ойнаушы әйелмен әртістік саяхатпен Мюнхен мен Венаға, сосын Алманияның басқа қалаларына,Париж, Лондон, Голландия, Швейцарияға барады. Барлық жерде Моцарт халықты өзінің қабілетімен таңырқатады: музыкамен танысы бар, бейтаныс бар адамдар арасындағы қиын жарыстардың жеңімпазы атанады. 1763 жылы Парижде Моцарттың клавесина мен скрипкаға арналған алғашқы сонаттары шығады. 1766-1769жылдары Моцарт Гендел, Страделла, Кариссими, Дуранте және т.б. мықты шеберлерді оқып зерттейді. Император Иосиф II бұйрығы бойынша Моцарт бірнеше апта ішінде «La Finta semplice» (Қылымсық қарапайым) операсын жазады, бірақ осы 12 жасар композитордың еңбегі қолдарына түскен италияндық труппа мүшелері баланың әуенін орындаудан бас тартады, олардың сұмпайылығы сонша, тіпті оның әкесі операның орындалуын қатаң талап етуге батылы бармады. 1770 —74 жж. Моцарт Италияда өткізеді.. 1771 ж. Миланда, тағы да театрлік импрессариолардың қарсылығымен, Моцарттың «Mitridate, Rе di Ponto» (Митридат, Понтия патшасы) атты операсы әйтеуір қойылып, көрермендер оны үлкен ілтипатпен қабылдайды. Дәл осындай сәттілікпен операның екінші нұсқасы «Lucio Sulla» (Луций Сулла) (1772) өтеді. Зальцбург үшін Моцарт «Il sogno di Scipione» (Жаңа архиепископты сайлауы жайлы Сципион түсі, 1772), Мюнхенге — «La bella finta Giardiniera» операсын, 2 мессаларын, офферторий (1774) жазады. 17 жасынан аса бастағанда, оның шығармалары арасында ұсақ композицияларды айтпағанда төрт опера, бірнеше рухани өлеңдер, 13 симфониялар, 24 сонаттар болған.

1775 — 1780 жж., қаржылық жағынан мүшкілдігіне қарамастан, Мюнхенге, Мангейм и Париж сәтсіз сапарына, шешесінің өліміне қарамастан, Моцарт басқамен қоса 6 клавирлік сонат, флейта мен арфаға арнап концерт, үлкен №31 D-dur, Париждік деп аталып кеткен симфониясын, біргеше рухани хорларын, 12 балеттіктуындыларын жазады. 1779 жылы Моцарт Зальцбурте аулалық органист орнын алады. 1781 жылдың 26-шы қаңтарында Мюнхенде «Идоменей» операсы үлкен жетістікпен қойылады. «Идоменеймен» лирика-драматикалық өнерінің реформасы басталады. Бұл операда әлі де көнеитальяндық opera seria (көп мөлшерде колоратурлы арий, кастрат үшін жазылған Идоманта партиясы) көрініс береді, бірақ сөзді жержерлерде, әсіресе хорларда жаңа сарынның иісі сезіледі. Инструменттікте де жаңа ырғақ байқалады. Мюнхенде жүргенде Моцарт мюнхендік капеллаға арнап «Misericordias Domini» офферториін жазады— бұл шіркеулік әуеннің XVIII ғасыр аяғындағы ең мықты үлгілерінің бірі болады. Моцарттың шығармашылық күші мен жаңа тәсілдері оның әр жазған операсымен одан ды айқынырақ байқалды. Иосиф II 1782 жылы тапсыруымен жазылған «Сералдан ұрлау» («Die Entführung aus dem Serail») операсы үлкен энтузиазммен қабылданып, кейінірек Алманияда кеңінен таралды, онда бұны ұлттық бірінші опера деп есептеді. Опера Моцарттың ақыры оның әйелі болған Констансия Уебермен романтикалық қарым-қатынасы кезінде туындаған. Моцарттың өнерлік сәттілгіне қарамастан оның өмірі кедейшілікпен болды. Зальцбургтегі органист орнын тастап және аздаған ғана вендік аула жалақысын пайдаланған Моцартқа жанұясын бағу үшін сабақ беруге, контрданстар, вальстар мен тіпті музыкалы кереге сағаттарына арнап пьесалар құрастыруға, вендік аристократтар кештерінде ойнауға (осыдан оның көптеген фортепианолық концерттері жарық көреді) тура келеді. «L’oca del Cairo» (178З) мен «Lo sposo deluso» (1784) опералары аяқталмай қалады. 1783 — 85 жж. Йозеф Гайднға арнап Моцарт алты атақты пернелік квартеттерді жазады, осы саланың шебері Йозев ұлы құрметпен қабылдайды. Оның «Davide penitente» (Өкінген Давид) ораториясы осы уақытқа жатады. 1786 жылдан бастап Моцарттың оның денсаулығының сыр бере бастау себебі болатын әдеттегіден тыс жемісті, әрі шаршаусыз іскерлік өмірі басталады. Таңғаларлық жылдам құрыстырылған шығарма үлгісі ретінде алты апта ішінде 1786 жылы жазылған «Фигаро үйлену тойы» операсын айтуға болады, тез жазылса да бұл опера өзінің әуендік сипаттамасының кіршіксіздігімен, шексіз сүйсінулігімен ерекшеленеді. Венады «Фигаро үйлену тойы» байқалмай дерлік өткенімен Прагада әдеттен тыс сүйіспеншілікке бөленді. Моцарт авторласы Лоренцо да Понте «Фигаро үйлену тойы» либреттосыен біте алмай жатып композитор талабы бойынша, Моцарт Прагаға арнап жазған, «Дон-Жуан» либреттосынан көшіреді. Бұл музыкалы өнердегі теңдессіз шығарма жарыққа 1787 жылы Прагада шығып «Фигаро үйлену тойынан» да сәтті қабылданады. Бұл операны Моцартқа жалпы басқа әуен орталықтарына қарағанда салқын қарайтын Венада әлдеқайда аз сәттілік күтіп еді. Аулалық композитор дәрежесінің 800 флорин (1787) болатын жалақысы Моцарттың барлық еңбегі үшін тым аз марапат еді. Бәрібір ол Венаға үйреніп қалған еді, 1789 жылы Берлинге барғанында 3 мың талер жалақысы бар Фридрих-Вильгельм II аулалық капелласының басшысы болуға шақырылса да, Венаны тастап кетуге қимайды. «Дон-Жуаннан» кейін Моцарт 1788 жылы бір жарым айда үш ең танымал симфонияларын жазады: № 39 ми-бемоль мажор (KV 543), № 40 соль минор (KV 550) және № 41 до мажор (KV 551). 1789 жылы Моцарт пруссия короліне концерттегіш виолончели партиясы бар пернелік (ре мажор) арнайды.

Иосиф II (1790) өлімінен кейін Моцарт таршылық көргені сонша, ол кредиторларының қууынан қашу үшін Венадан кетіп, хал-ахуалын түзеу мақсатымен әртістік саяхатқа шығады. Моцарттың соңғы опералары әдемі әуенін зақымдайтын лиьреттосы бар «Cosi fan tutte» (1790), 18 күн ішінде жазылса да керемет беттері бар « Тит Мейірімділігі» (1791), император Леопольд II-нің таққа отыру салтанатына арналған, және соңғысы, өте табысты, тез кең таралған «Сиқырлы флейта» (1791). Ескі әдебиетте жәй оперетта деп аталған осымен қатар «Сералдан ұрлау» операсымен бірге алмандық жеке ұлттық операсының дамуына негіз болды. Моцарттың кең ауқымды, әралуан іскерлік өмірінде опера маңызды орын алған. Жаратылысы бойынша мистик, ол шіркеуге көп жұмыс істеді, бірақ үлгі тұтарлық ұлы шығармалары бұл салада аз: тек «Misericordias Domini» — «Ave verum corpus» (KV618), (1791) және Моцарт өмірінің соңғы күндері шаршаусыз, ерекше махаббатпен жазған ұлы-қайғылы реквием (KV 626). "Реквиемді" жазған тарихы қызық. Моцарт өлімінен аз уақыт бұрын бейтаныс қара маскадағы адам келіп «Реквиемге» тапсырыс жасайды. Композитордың биографтары анықтағандай ол сатып алғанды өз шығармасы ретінде ұсынған граф Ф. Вальдегг-Штуппах болған екен. Моцарт жұмысқа кірісіп кенткенімен жаман сезім кетпей қояды. Сырлы адам қара маскада, «қара адам» оның көз алдынан кетер емес. Композитор өзіне өзі жоқтау мессасын жазып жатқандай болады... Керемет қайғылы лиризмімен және кіршіксіз қайғылылығымен таңдандыратын бітпеген «Реквиемді» Моцарт шәкірті, алдындағы «Тит Мейірмділігі» атты операны жазуда да қатысқан, Ф. Зюсмайер Зюсмайер бітіреді. Моцарт 1791 жылы 5 желтоқсанда, мүмкін бүйрек инфекциясынан, қайтыс болады (әйтсе де Моцарттың өлімі оны масондардың немесе келесі аустриялық композитор Антонио Сальери уландырған деген таластар тудыруда). Венада, Әулие Марк бейітінде жалпыға арналған жерде жерленген, сондықтан тіпті қай орында жерленгені белгісіз қалды. Естелік ретінде композитор өлімінен тоғыз күннен кейін Прагада жиналған қалың жұрт алдында 120 музыкант Антонио Розеттидің "Реквиемін" орындайды.

Көзі тірісінде-ақ аты аңызға айналған Моцарттың өлімі де сан түрлі жорамалдар жасаттырды. Солардың арасындағы ең атақтысы – Моцартты күншілдікпен Сальери у беріп өлтірткен деген аңыз. Ол, әсіресе, А.С.Пушкиннің “Моцарт пен Сальери” атты трагедиясынан кейін тіпті орныға түсті, Сальери есімі, “сальеризм” сөзі бақастықтың, күншіл күйкіліктің бейнелі баламасына айналып кетті. Ал шынтуайтында, Моцарт дертінің диагнозы – бүйрек жетімсіздігіне қосылған стрептококктық уыттану, оған қолқаның қабынуы мен миға қан құйылуы қосылып, композитордың тажал сәтін тездете түскен.

Иоганн Себастьян  Бах: биография

Бах Иоганн Себастьян (31 (21) марта 1685, Эйзенах - 28 июля 1750, Лейпциг), немецкий композитор, органист, клавесинист. Философская  глубина содержания и высокий  этический смысл произведений Баха поставили его творчество в ряд  шедевров мировой культуры. Иоганн Бах обобщил достижения музыкального искусства переходного периода  от барокко к классицизму. Бах - непревзойденный  мастер полифонии. Произведения композитора: "Хорошо темперированный клавир" (1722-44), Месса си-минор (ок. 1747-49), "Страсти  по Иоанну" (1724), "Страсти по Матфею" (1727 или 1729), св. 200 духовных и светских кантат, инструментальные концерты, многочисленные сочинения для органа и др.

Иоганн Себастьян Бах  был шестым ребенком в семье скрипача Иоганна Амвросия Баха, и будущее  его было предопределено. Все Бахи, жившие в горной Тюрингии, с начала XVI в. были флейтистами, трубачами, органистами, скрипачами, капельмейстерами. Их музыкальное  дарование передавалось из поколения  в поколение. Когда Иоганну Себастьяну исполнилось пять, отец подарил ему  скрипку. Он быстро выучился на ней  играть, и музыка заполнила всю  его жизнь. Природа, окружавшая его  родной город Ейзенах, пела на все  голоса, и маленький скрипач пытался  воспроизводить ее звуки. Его счастливое детство кончилось рано, когда  будущему композитору исполнилось 9 лет. Сначала умерла его мать, а  через год - отец. Мальчика взял к  себе его старший брат, служивший  органистом в соседнем городке. Иоганн Себастьян поступил в гимназию - брат же обучал его игре на органе и  клавире. Но одного исполнения мальчику было мало - он тянулся к творчеству. Однажды ему удалось извлечь  из всегда запертого шкафа заветную нотную тетрадь, где у брата были записаны сочинения знаменитых в  ту пору композиторов. По ночам тайком он переписывал ее. Когда полугодовая  работа уже близилась к завершению, брат застал его за этим занятием и  отнял все, что уже было сделано... Эти бессонные часы при лунном свете в дальнейшем пагубно скажутся на зрении И.С.Баха.

В 15 Бах переехал в Люнеберг, где в 1700-1703 гг. учился в школе  церковных певчих. Во время учебы  посетил Гамбург, Целле и Любек  для знакомства с творчеством  знаменитых музыкантов своего времени, новой французской музыкой. К этим же годам относятся и первые композиторские опыты Баха - произведения для органа и клавира.После окончания учебы Бах был занят поиском работы, обеспечивающей хлебом насущным и оставляющей время для творчества. С 1703 по 1708 он служит в Веймаре, Арнштадте, Мюльхаузене. В 1707 женится на своей кузине Марии Барбаре Бах. Его творческие интересы были сосредоточены тогда, главным образом, на музыке для органа и клавира. Известнейшее сочинение той поры - "Каприччо на отъезд возлюбленного брата".Получив в 1708 место придворного музыканта у герцога Веймарского, Бах обосновывается в Веймаре, где проводит 9 лет. Эти годы в биографии Баха стали временем интенсивного творчества, в котором основное место принадлежало сочинениям для органа, в их числе многочисленные хоральные прелюдии, органная токката и фуга ре-минор, пассакалья до-минор. Композитор писал музыку дли клавира, духовные кантаты (более 20). Используя традиционные формы, Иоганн Бах доводил их до высочайшего совершенства.В Веймаре у Баха родились сыновья, будущие известные композиторы Вильгельм Фридеман и Карл Филипп Эммануил.

В 1717 Бах принял приглашение  на службу герцога Анхальт-Кетенского Леопольда. Жизнь в Кетене поначалу была счастливейшим временем в жизни  композитора: князь, просвещенный для  своего времени человек и неплохой музыкант, ценил Баха и не мешал  его творчеству, приглашал его  в свои поездки. В Кетене были написаны три сонаты и три партиты для  скрипки соло, шесть сюит для виолончели соло, Английские и Французские сюиты  для клавира, шесть Бранденбургских  концертов для оркестра. Особый интерес  представляет сборник "Хорошо темперированный  клавир" - 24 прелюдии и фуги, написанные во всех тональностях и на практике доказывающие преимущества темперированного музыкального строя, вокруг утверждения которого шли горячие споры. Впоследствии Бах создал второй том "Хорошо темперированного клавира", также состоящего из 24 прелюдий и фуг во всех тональностях.

Но безоблачный период жизни Баха оборвался в 1720: умирает  его жена, оставляя четырех малолетних детей.

В 1721 Бах женится второй раз на Анне Магдалене Вилькен. В 1723 состоялось исполнение его "Страстей по Иоанну" в церкви св. Фомы в Лейпциге, и вскоре Бах получил должность кантора этой церкви с одновременным исполнением обязанностей учителя школы при церкви (латынь и пение).

В Лейпциге (1723-50) Бах становится "музыкальным директором" всех церквей города, следя за личным составом музыкантов и певцов, наблюдая за их обучением, назначая необходимые  к исполнению произведения и выполняя многое другое. Не умея хитрить и  манкировать и не будучи в состоянии исполнять все добросовестно, композитор неоднократно попадал в конфликтные ситуации, омрачавшие его жизнь и отвлекавшие от творчества. Композитор достиг к тому времени вершин мастерства и создавал великолепные образцы в разных жанрах. В первую очередь, это духовная музыка: кантаты (сохранилось около двухсот), "Магнификат" (1723), мессы (в том числе бессмертная "Высокая месса" си-минор, 1733), "Страсти по Матфею" (1729), десятки светских кантат (среди них - комические "Кофейная" и "Крестьянская"), произведения для органа, оркестра, клавесина (среди последних необходимо выделить цикл "Ария с 30 вариациями", так называемые "Гольдберг-вариации", 1742). В 1747 Бах создал цикл пьес "Музыкальные приношения", посвященный прусскому королю Фридриху II. Последней работой стало произведение под названием "Искусство фуги" (1749-50) - 14 фуг и 4 канона на одну тему.В конце 1740-х годов здоровье Баха ухудшилось, особенно беспокоила резкая потеря зрения. Две неудачные операции по удалению катаракты привели к полной слепоте. Дней за десять до смерти Бах неожиданно прозрел, но затем с ним случился удар, сведший его в могилу.Торжественные похороны вызвали огромное стечение народа из разных мест. Композитора похоронили вблизи церкви св. Фомы, в которой он прослужил 27 лет. Однако позже по территории кладбища проложили дорогу, могила затерялась. Лишь в 1894 останки Баха случайно были найдены во время строительных работ, тогда и состоялось перезахоронение.Бах - крупнейшая фигура мировой музыкальной культуры. Его творчество представляет собой одну из вершин философской мысли в музыке. Свободно скрещивая черты не только разных жанров, но и национальных школ, Бах создал бессмертные шедевры, стоящие над временем. Будучи последним (наряду с Г. Ф. Генделем) великим композитором эпохи барокко, Бах вместе с тем пролагал пути музыке нового времени. Среди продолжателей исканий Баха - его сыновья. Всего у него было 20 детей, только девять из них пережили отца. Четверо сыновей стали композиторами. Кроме упомянутых выше - Иоганн Кристиан (1735-82), Иоганн Кристоф (1732-95).