Хусеин Карасаев

 

 

 

 

 

 

Хусеин Карасаев

Хусеиндин басып откон, омур жолу ары орноктуу да, ары онорлуу да, даназалуу жол. Бул бакубат, нускалуу, ары чечен, ары созмор, кыргыз созунун кылдат билерманы, тарыхты таасын билген, тилди ийне жибине чейин иликтеген, устукандап, жиликтеген, кыраакы, копту коргон косом, илимдин артынан сая тушкон ожор илимпоз адам болгон. Кайран омур, текке кеткен жок тура. Бул киши менен дидарлашуу ары кызыктуу да, ары коронголуу да уюткулуу эле. Кеп сыйкыры менен бир заматта озуно тартып алаар эле. Кээде жайдары кулуп, кандай соз уга турганын алдын ала сезип, ошого жараша соз учугун улап, бура тарткан чоон психолог болчу. Хусеиндин омур жолу ото татаал мезгилге туш келди. Жокчулукту, ачкачылыкты, кордукту да башынан кечирди.

Ошонун баарын сыр сандыгына салып бутуп баа жеткис илимий эмгектерин, китептерин, кийинки муунга таштап кетти. Ал эмгектерди барктап, бапестеп кийинки муунга калтырып кетуу биздин милдет. Эмесе улуу журтум, элим Хусейин Атанардын басып откон жолуна, бала чагынан коз чаптырсак:

Хусеин Карасаев 1902- жылы Ысык-Кол облусунун Туп района караштуу Токтоян айылында торолуптур. 7 жашка чейин чон атасы Калыбек ажынын колунда оскон экен. 1914-16-жылдары Караколдогу орус-тузем мектебинде окуйт, тири карак, зирек бала Пушкиндин ырларын жаттайт. Орус илим булагынан суу ичет. 1916-жылдагы алаамат уркунундо, эл менен бирге Кытайга текеске качат.

Кыргыздар кыямат кунго туш болот. Ал мушкул кундор Хусеиндин журогундо да кеткис дарт болуп, улут трагедиясы болду. Жаш Хусеин жан сактоонун айынан кой багып, текес ороонун бийлеген Кытай чек арасындагы тилмечи сакчынын баласын окутуп жан баккан экен. Мына билимдин пайдасы. 1921-жылы оз элине, жерине кайтып келип 1923-24-жылдары Токтоян айылына Селревком болуп иштейт. Эл оозуна алынып, коомго аралашат.

Ал  эми 1925-жылы Ташкентке барып Кыргыз-Казак таалим-тарбия институтуна кирип окуйт. Хусеин Ташкентте иштеген Ж. Абдрахманов Э. Арабаевдер менен ото жакын ынак болгон эле. Кыргыздын тунгуч гезити «Эркин-Тоону» чыгаруучулардын тобуна кирген. 1924-25-жылдары Орто-Азия мамлекеттик университетине жумушчулар факультетинде сабак берген.

1926-жылы  Эшенаалы Арабаев экоо «Жанылык» китебин жазышат. Ал китептен кыргыздын 60 пайыз сабатсыздыгын жоюга жардам. Терен билим алуу максатында Ташкенттеги окуусун таштап, 1928-жылы Ленинград шаарындагы чыгыш институтунда Туркологиялык семинариясына кирет. Институттун озундо лексикадан сабак берчу. К. Юдахин экоо кыргызча-орусча создукту тузушкон. Кийин Юдахин байбичеси менен Токтоянга келип материал топтоп кыргызча уйронуп кетишкен деп атабыз кулуп калаар эле.

Бул эки окумуштуу кыргыз лексикасынын казанында бирге кайнашкан. 1931-жылы ийгиликтуу аяктап фрунзеге келип адабият институтуна ага кызматкер болуп ишке орношот. Фольклорду жыйного кату киришип Тоголок молдону Нарындан чакыртып келип анын чыгармаларын алтын фондуга алат.

1931-жылы Адабият жыйноо инструкциясын жазып, басмадан чыгарып, эл арасынан манасчы издеп айтылуу Саякбай Каралаевди алып келип уйуно этнографиялык кече уюштуруп Белек Солтоноев, Касым Тыныстанов, Ыбрай Тойчиев, Турсун ата жана башкаларды чакырып сындан откорот. Алар бир ооздон Саякбайдын вариантын жазууну жактырышат. Х. Карасаевди Моквага чакырып «Манас» эпосун жазууга консультация болот.

Иши оноло баштаганда 1941жылы согуш башталып аскерге барбай турган буйрук беришет. 1944 жылы кондидаттык дисертациясын жактап, чыгармачылыкка катуу киршип бир нече китеп жазат.

1949 жылы кылдан кыйкым таап кыргыздын мыкты жигиттери Самангин, Бектенов, Байжиев жана башкалар камакка алынат, ондой берди болуп Хусейинди Москвага Ломоносов унверситетине лекция окууга чакырык келет да, ошентип каргашалуу 1937ж укуругу Хусейинге жетпей калат.

Алигидей жала,куугунтук болбогондо бул киши кап-качан доктор, академик болмок. Бир жолу Ч.Айтматов озунун шоферун жонотуп Аксакал Сиз чарпылбаныз, жаза бериниз, архивке бериниз кийин, эл озу, Сиздин чыгармаларынызды окушат деп айткан экен.

Азыр Х. Карасаевдин эстелиги, мемориалдык коплексин кол жээгине орнотулган. Бул кишинин залкар эмгектери туболукко кыргыз элинде сакталып, мурас болуп кала берет. илимпоз, окумуштуу, Кызыл-Туу, «Манас» орденин, эл аралык « Даанышман» сыйлыгынын ээси, «Кыргыз Республикасынын илимине эмгек синирген ишмер» мамлекттик сыйлыктын ээси. Ушундай инсанды тарбиялап остургон ата-энесине, Туп элине таазим кылабыз. Артында жазып калтырган, алтындан кымбат эмгектери калды.

Х. Карасаев байбичеси Айша менен эс алууда. 1995-ж.

 

Х. Карасаевдин студенттик кези. 1924 ж.

 

 

 

Х. Карасаевдин Жумушчу факультетинин мугалим куболугу. 1926г.

 

 

Карасаевдин карындашы Керимкан, жолдошу жана балдары менен. 1927-ж.

 

 

Х. Карасаевдин Каракол шаарындагы Элебаев кочосундогу жашаган уйу. 2001-ж.

 

Х. Карасаев Орусча-Кыргызча создуктун кандай чыгышы боюнча интервью беруудо. 1967-ж.

 

Кыргыз алфавитинин тузуучулорунун 1-кенешмеси

Ондон солго экинчиси К. Тыныстанов. 1926ж.

 

Х. Карасаевдин атасы Карасай, энеси Борбу балдары менен. 1905ж.

 

Сыдык Карачев, Мукамбаев Ыскак, Хусеин Карасаев, Айткулуу Убукеев.

1928-ж

 

Журналист  Орокчиев Х. Карасае вменен маектешуудо. 1976-ж.