XX ғасырдың басындағы Ресейдегі революциялар және олардың Қазақстанға әсері

 

R_к = 10000 Ом және R_вн = 600 Ом кезінде

 

 

R_к = 10000 Ом және R_вн = 600 Ом кезінде

 

 

Еденнің кедергісі оның материялына, ылғалдылығына, ластылығына  тәуелді. Себебі; еденнің аяқ табанына тең ауданына: құрғақ үшін – 2 Ом, дымқыл – 200 Ом, қышқылды сумен жабылған – 10 Ом.

Аяқ киім кедергісі оның түсіне (резеңке, тері, тері тәріздес), ылғалдылығына және берілген кернеуге тәуелді. Құрғақ аяқ киімнің жуықтау  кедергісін 100 ден 500 Ом-ға дейін, дымқылдікін  – 0,5-1,5 Ом-ға дейін деп есептейді.

Көрсеткен кедергілердің  мәндері кезінде жалпы кедергісінің ең аз мәні мынаны құрайды:

 

R_ч=R_T + R_ОД + R_об + R_ОП = 200 + 375 + 100 + 10 = 685 Ом

 

Бірақта нақты жағдайда кедергі мәні аз болуыда мүмкін. Қолайлы жағдайда адамның кедергісі 40000 – 100000 Ом мәніне дейін жетуі мүмкін.

Адамның есептік кедергі  мәнін R_ч=1000 Ом деп алу қабылданған.

Электр техникалық қондырғылардың қауіпсідігі үшін еден материалының да үлкен мәні бар. Оқшаулағыш материалдан (ағаштан, асфальттан) жасалған еден өте жоғарғы кедергіге ие және адмның кернеуге бір фазды қосылу кезінде үлкен қорғағыш көрсетуі мүмкін. Бірақта ағаштың және оқшаулағыш материалдардан жасалған едендер ылғалды және лас болса ток өткізгіш болуы мүмкін.

Метал еден кедергісі  жоқ болғандықтан, егерде ол тікелей жерлегіш жүйемен, су құбырымен немесе топырақпен жалғанған болса өте қауіпті.

 

 

 

5 Қайта жаңғыртылатын энергия көздерінің жұмысының тиімділігін арттыру бойынша экономикалық тұжырымдар және шаралар

 

5.1 Күн сәулесінен  электр энергиясының экономикалық потенциалы

 

 

Халық шаруашылығында фотоэлектрлік  күн батареясының масштабын қолдану  дәстүрлі энергия көзін қолдану  арқылы алынатынға қарағанда өндірілетін  электрэнергияның жоғары құндылығымен шектеледі. Күн батареясының тегіс  модулінің қуатының меншікті құндылығы әлемдік нарықта 4–5 долл./Вт құрайды, ал фотоэ лектрлік қондырғының құндылығы 7 – 10 долл./Вт. Өлшеммен өндірілетін электрэнергияның құндылығы 20 – 30 цент.(кВт сағ) шамасында тербеледі, ол дәстүрлі көздерден электрэнергия құндылығын бір мәнге дейін көтереді.

Орталықтандырылған қайратпен  қамдау аймағында Т_ОК күншуақты фотоэлектрлі қондырғының және Э күншуақты батарея қондырғысының экономикалық тиімділігінің өтеу мерзімі жылулық қондырғы үшін де анықталады.

Қазіргі кезде фотоэлектрлік модулльдердің қызмет ету уақыты оптимистикалық мәнмен Т_қыз=20 жыл деп бағаланады, болашақта (2030 жылға дейін) – 30 жыл, оның өндірген энергиясының құнының төмендеуінің тұрақты тенденциясы кезінде.

Қазақстанда орталықтандырылған энерго жүйесі аймағында орналасқан үлкен аудандар бар екенін ескеруіміз қажет, ал қазіргі шарттарда энерго тасығыштарда баға үнемі өсіп отырады және аймақ бойынша тұрақты емес, себебі энергия және отынды тасымалдаудың қиындығынан. Энергия тапшылығы, ереже бойынша барлық қондырғылардың құндылығындағы шоғырлағыштың салыстырмалы құндылығының бір мәніндегі сипаттамасына алып келеді.

Күншуақты фотоэлектрлі қондырғы бойынша берілген мәліметтер:

-қазіргі кездегі техникалық  деңгейді сипаттайтын күншуақты  батареяның көрсеткіштік мәні:  

-экологиялық түзгілерді  есепке алғандағы қондырғының  құндылығы С_Э=1000 долл./м² ;

-Т_қыз қызмет ету уақыты, жыл;

-Пайдаланудағы ұсталым  мөлшері1/жыл.

Қаратау аймағындағы  өндірістіктерді және халықты қайратпен қамтамасыз етудің берілген көрсеткіштері:

-2003 жылғы Ц_ТРЭ экологиялық және аймақтық себептреді есепке алғандағы дәстүрлі отынның меншікті құндылығы, ол деминирлі бағада 0,45*5 тенге/кВт*сағ;

-Ц_ТРЭ=1,8*5 тенге/кВт*сағ рубль курсы бойынша бағам индексін есепке алғандағы 1999 жылғы  дәстүрлі отынның меншікті құндылығы;

-Тәсілдемелік мұқтаждық  үшін электрэнергиядағы өндірістік  мұқтаждық Q_ПВ=818 МВт*сағ/жыл;

-Өндірістік өндірулердің  тауарларының меншікті құндылығы  (баға шаманың реті бойынша)  Ц_П=10*5 тенге/кВт*сағ;

-Халқы N=1500 адам;

-Тұрмыстыққ электрэнергияны  тұтынудағы орташа қуаттың мөлшері ;

-Тұрмысқа электрэнергияны  меншікті тұтыну 400 кВт*сағ/(адам.жыл);

Электрэнергияға халықтың тұрмыстық мұқтаждығы: Q_БФ=N*( *8.76400)=977МВт*сағ/жыл.

 

 

5.2 Күншуақты  фотоэлектрлік қондырғының әртүрлі қызмет ету уақытындағы экономикалық потенциал

 

 

Күн сәулесінен алынған  электрэнергияның экономикалық потенциалының  есептелуі күншуақты жылулық  энергияны есепке алғандағы толық  аналогиямен жүргізіледі.

Тегіс күн батареясы  үшін есептелудің нәтижесі 5.1 кестеде келтірілген.

Алынған нәтижелер шоғырлағышы  бар фотоэлектрлі модульдің жай  тегіс күншуақты батарея алдында  оның артықшылығы бар, ол қондырғының  өтелуінің уақыты бойынша, сонымен  қатар күн сәулесінен алынған  электр энергиясының экономикалық потенциалының құндылығы бойынша.

Күншуақты электр энергиясының аймағындағы жалпы мұқтаждық Q_Ф, ГВт*сағ/жыл, тең:

 

                                                                (5.1)

 

Аймақтағы күн сәулесінен алынған электр энергиясының потенциалдық шығыны

 

                                                                                       (5.2)

 

                                                                                                          5.1 Кесте

 

 Жазық күн батареясының V_фкр меншікті энергиясының криткалық мәні және Т_сл батареясының қызмет ету уақытының әр түрлі мәні кезіндегі W_ф электр энергиясының экономикалық потенциалға сәйкесті шамасы. 

ТСЛ, жыл	1/жыл; ТОК - жоқ; ТЭ2=13,5жыл		ТОК=59.1 жыл; ТЭ2=10.6 жыл
	VФКР, кВт*сағ(м2*жыл)	WЭФ, ГВТ*сағ/жыл	VФКР, кВт*сағ/(м2*жыл)	WЭФ, ГВт*сағ/жыл
10	1667	0	1389	0
12	1435	0	1157	0,95
14	1270	0,85	992,1	1,16
16	1146	0,96	868,1	1,39
18	1049	1,08	771,6	1,63
20	972,2	1,19	694,4	1,91
22	909,1	1,30	631,3	2,21
24	856,5	1,41	578,7	2,55
26	812,0	1,52	534,2	2,93
28	773,8	1,63	496,0	3,36
30	740,7	1,73	463,0	3,85

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                 Қортынды

 

         Күн энергиясының көмегімен электр энергиясын өндірудің бірнеше тәсілдері бар олар фотоэлектрлік , термодинамикалық және жел энергиясын жел генераторының көмегімен электрэнергиясына түрлендіру  бағыттарды іске асыру үшін    қазіргі кезде энергетика саласында көқптеген ізденістер бар.

Дипломдық жұмыста болашақта санынатын Оңтүстік аймақтағы энергетикалық кешеннің энергетикалық көрсеткіштеріне сараптама және есептік зертеу жұмыстары  жүргізілді, атап айтқанда:

- Болашақта Оңтүстік аймақта салынатын фотоэлектрлік күн стансаларының көрсеткіштеріне талдау жүргізілді;

- Қазіргі кездегі күн   энергиясын пайдаланудың негізгі  өндірістік   саладағы  бағыттарына сараптама жасалды;

- Оңтүстік  аймағындағы күн энергияcының рессурстарының мәліметтері    жыинақталды ;

     - Күннің қозғалыс моделі және күн ресурстарын анықтау есептік

алгоритмі құрылды;

          -  Күн фотоэлектрлік батареяларының бетіне түсетін энергияның

математикалық есептеу моделі жасалынды;

     - Дербес тұтынушыларды фотоэлектірлік стансаның көмегімен электр

энергиясымен қамтамасыз етудің жолдарын қарастылды;

     - Энергетика саласында пайдаланатын әртүрлі жартылай өткізгіштік  

материалдардың физика-техникалық көрсеткіштеріне талдау жүргізіді;

         - Қарастырылып отырған дербес күн фототүрлендіргіш электр стансасына   негізгі материалы кремнии элементінің энегетикалық көрсеткіштерін      анықталды;

Сонымен қатар жұмыста қайта жаңғыртылатын энергия көздерін пайдаланып жұмысты ұйымдастыру  кезінде еңбекті қорғау бағыты бойынша электрстатикалық разрядтардан қорғану жолдары қарастырылды.

Қайта жаңғыртылатын  энергия көздерінің жұмысының тиімділігін  арттыру жағайда туындайтын күн сәулесінен электр энергиясының экономикалық потенциалы анықталынды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қолданылған әдебиеттер тізімі

 

1.  Захидов Р.А., Койфман А.И., Смоляк А.М. - М.: Гелиотехника, 1994 

№4.

2.  Холоднов В.А.  К теории рекомбинации Шокли-Рида-Холла,  ФТП, 

1996.

3. Холоднов В.А., Серебренников  В.А. О критерии обоснованности 

двухуровневого приближения  энергетического уровня глубоких примесей, Письма в ЖТФ , 1997.

4. Холоднов В.А. Гигантский  всплеск фотопроводимости полупрово  

ников  при увеличении концентрации центров рекомбинации , Письма в  ЖЭТФ, 1998 .

5. Каражанов С.Ж., Сарыбаев  Л.К. и др. Кремниевые фотопреобразватели, легированные индием, Гелиотехника, 1998,

6.  Колтун М.М. Селективные  оптические поверхности преобразователей  солнечной энергии. - М.: Наука, 1979.

7. Еременко В.Б., Кузнецов Г.В Влияние усло вий роста формирования контактов титан-кремний на параметры  солнечных элементовна их нове. М.: Гелиотехника, 1989.

8. Стриха В.И., Попова Г.Д., Бузанева Е.В. Физические основы изгтовления омических контактов металл- полупроводник. - Киев: Наукова Думка, 1975, №19.

9. Кубецкий Г.А., Болтовский В.В. и др. Электрические свойстваомического контакта. - ФТП, 1970. - Т. 4

10. Абдуллаев Г.Б., Бакиров М.Я., Ахмедов Г.М. и др.  Кремниевые солнечные элементы с просветляющими слоями Nd₂O₃ и ZnS+Nd₂O₃ - Гелиотехника, 1994.

11. Абдуллаев Г.Б., Бакиров М.Я., Ахмедов Г.М., Кремниевые солненые элементы с просветляющим слоем из Та. - Гелиотехника, 1992.

12. Абдуллаев Г.Б., Бакиров М.Я., Ахмедов Г.М. Кремниевые солнечные элементы с просветляющими слоями из оксида и нитрида кремния.- Гелиотехника, 1993.

13.  Шалимова К.В.  Физика полупроводников. - М., Энергоатомиздат,

1985.

14. Лидоренко Н.С., Рябиков  С.В., Стребков Д.С. Преобразование  солнечной энергии. - М.: Наука, 1985.

15. Твайделл Дж., Уэйр  А. Возобновляемые источники энергии. - М.:

Энергоатомиздат, 1990.

16. Бюргановская Г.В., Варгин В.В. Действие излучений на неорганиче

ские стекла. - М.: Атомиздат, 1968.

17. Аль-Оран Б.Ф., Ахмедов Ф.А., Захидов Р.А., Муминов Р.А., Авто

номные фотоэлектрические  установки в условиях жаркого  климата. 

- М.: Гелиотехника, 1994, №6.