Культурна-гістарычная спадчына горада Салігорска

МІНІСТЭРСТВА АДУКАЦЫІ РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ

Беларуская Дзяржаўная сельскагаспадарчая акадэмія

 

 

 

 

 

 

РЭФЕРАТ

 

На тэму: «Культурна-гістарычная спадчына горада Салігорска»

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Выканаў студэнт                                                  Губанаў П.Ю.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2015г

Горад Салігорск – адміністрацыйны цэнтр Салігорскага раёна, другі па велічыні (пасля горада Барысава) горад у Мінскай вобласці Рэспублікі Беларусь.

 

 

 

Салігорск - адзін з самых маладых гарадоў Беларусі. Будаўніцтва горада пачата ў 1958 году ў сувязі з прамысловым засваеннем Старобінскага радовішчы калійнай солі.

 

              

 

Салігорск - цэнтр Салігорскага раёна, другі па велічыні горад Менскай вобласці (пасля горада Барысава). Знаходзіцца ў 132 км паўднёвей г. Менска і з'яўляецца буйным цэнтрам горана-хімічнай прамысловасці Рэспублікі Беларусь. Агульны пляц гарадскіх земляў склала 919 га. Колькасць насельніцтва ў 2005г. склала больш 101 тыс. чалавек. Гэта самы густанаселены горад у сталічным рэгіёне: на адным кв. кіламетры яго тэрыторыі пражывае 11 300 чалавек.

На падставе рашэння нарады Міністэрства Геалогіі СССР ад 3 красавіка 1946 года праводзілася дэталёвае вывучэнне глыбіннай геалогіі і перспектыў нафтаноснасці Усходне-Еўрапейскай (Рускай) платформы, часткай якой у геалагічным дачыненні з'яўляецца тэрыторыя Беларусі. Старобінскае радовішча калійных соляў было адчынена ў 1949 году. Пры свідраванні апорнай структурнай свідравіны на першай свідравой вышцы ў вёскі Чыжэвічы у маста праз рэчку Чыжоўку (Рутку) 9 ліпеня 1949 года свідраўнікі брыгады А.І. Несцерава Паўднёва-Беларускай геолагавыведнай партыі вынялі з глыбіні 349,5 метраў калійную соль.

У нашы дні Свідравая вышка ўзвышаецца справа ў маста рэчкі Руткі над забетанаванай першай выведкавай свідравінай як мемарыяльны помнік першаадкрывальнікам Старобінскага радовішчы калійных соляў.

За 1949-1952 гады было праведзеная поўная выведка знойдзеных соляў, якая вызначыла магчымасць прамысловай распрацоўкі радовішча. Было дэталёва выведанае шахтнае поле (участак радовішча, прызначаны для распрацоўкі) першага камбіната, вызначаныя яго памеры, нахіл пластоў, падлічаныя запасы, вырашаныя сотні іншых пытанняў, неабходных для праектавання калійнай вытворчасці.

Сярод геолагаў, жыццё і працоўная дзейнасць якіх звязаная з нашым бокам, неабходна назваць Зелянцова І.І., Цімашэнка І.І.

За адкрыццё і выведку Старобінскага радовішчы калійных соляў 7 чалавек сталі лаўрэатамі Дзяржаўнай прэміі СССР (1952 год), у іх ліку Багамолаў Г.У. - выбітны савецкі навуковец у вобласці гідрагеалогіі і прыкладнай геалогіі, акадэмік АН БССР.

Выведанае геолагамі ў 1952 - 1953 гадах Старобінскае радовішча калійнай і каменнай солі ляжала глыбока пад зямлёй. У траўні 1958 года было прынята рашэнне пачаць будаўніцтва новага камбіната на базе гэтага радовішча і ўвесці ў лад першую чаргу ў 1963 году. У ліпені 1958 года на Старобіншчыну прыбыў першы атрад будаўнікоў. Ён налічваў 211 чалавек. З кожным днём людзей станавілася ўсё больш і больш. Будаўніцтва было абвешчана Ўсесаюзнай націскной камсамольскай будоўляй. З розных гарадоў і вёсак па камсамольскіх пуцёўках прыбывалі сюды юнакі і маладзіцы. Да лістапада месяцу ў моладзевым атрадзе было 320 чалавек. Другога чэрвеня 1959 года на станцыю Калій прыбыў першы цягнік, ён прывёз новае папаўненне. Камсамольская арганізацыя будоўлі налічвала ў сваіх шэрагах 1500 чалавек.

10 жніўня 1958 года назаўжды застанецца  ў памяці будаўнікоў і першых  жыхароў Салігорска. У гэты дзень  каля вёскі Чыжэвічы адбыўся  мітынг, прысвечаны закладцы першага  сімвалічнага каменя новага горада. На невялікім абеліску надпіс: "10.08.1958г. тут закладзены г. Нова-Старобінск". Побач са старажытным мястэчкам - раённым цэнтрам Старобінам  павінен быў выгадуй новы горад. Так у назове злучылася новае  і старое. У тым месцы, дзе праходзіў  мітынг, ужо былі выкапаныя траншэі  пад падмуркі першых барачных  інтэрнатаў. Вакол каласавалі пшанічныя  палі. Быў выкапаны катлаван, куды  залілі каля дзесяці Мазаў  бетону, так падрыхтавалі пляцоўку. У цэнтры змясцілі бетонавы  камень - знак і склалі прастакутную  цагляную тумбу з надпісам. Вакол  пляцоўкі быў пасаджаны таполевы  сквер. Праз гады першы помнік  перанеслі: у 1968 году да 10-годдзю  Салігорска за клубам будаўнікоў  быў усталяваны камень з надпісам, прысвечаны ўрачыстаму мітынгу  па закладцы горада. У 1978 году  гэты камень быў перанесены  ў сквер імя Ленінскага Камсамола, насупраць клуба будаўнікоў, дзе  быў збудаваны помнік у гонар  падставы горада.

Першы генеральны план забудовы Салігорска распрацаваны архітэктарамі інстытута "Белдзяржпраект" на 14 - 16 тысяч жыхароў. Паводле плану горад складаецца з трох жылых раёнаў: заходняга, паўночнага і паўднёвага, падзеленых паміж сабою гарадскімі магістралямі. З 1959 года пачаткаў застойвацца паўночны раён. Асноўнай структурнай адзінкай горада прыняты мікрараён - скончаны комплекс жылых будынкаў і культурна-бытавых устаноў. З першых дзён існавання горада створаная адзіная сістэма яго азелянення: усярэдзіне жылых кварталаў, на вуліцах, вакол гарады.

Горадаўтваральным прадпрыемствам Салігорска з першых дзён існавання горада быў і застаецца Салігорскі калійны камбінат (сучас.. РУП "ПА "Беларуськалій").

 

Пашырэнне яго вытворчасці напроста звязана з ростам горада. Кароткая гісторыя здабычы і перапрацоўкі калійнай солі Беларусі складаецца з уводзін у эксплуатацыю калійных рудняў і абагачальных фабрыкаў (калійных камбінатаў). 11 лютага 1961 года пачатая прамысловая здабыча калійнай солі, 10 снежня 1963 года пушчаная першая чарга Першага Салігорскага калійнага камбіната. Гэта адзіны з РК Беларуськалія, які ўмоўна знаходзіцца ў чорце горада.

 

 

У васьмі кіламетрах ад Салігорска, побач з вёскай Радкова ў жніўні 1961 года пачалося будаўніцтва Другога калійнага камбіната, 23 снежня 1965 года першая чарга Другога калійнага камбіната ўступіла ў лад дзеючых. У красавіку 1964 года недалёка ад д. Цвінтар пачалося будаўніцтва Трэцяга Салігорскага калійнага камбіната, у снежні 1969 года камбінат здадзены ў эксплуатацыю. Будаўніцтва Чацвёртага калійнага камбіната пачалося ў 1971 году недалёка ад вёскі Зялёны Мох, на мяжы Салігорскага і Любанскага раёна. Першая чарга гэтага камбіната ўступіла ў лад 15 студзеня 1979 года. Беларускі калійны камбінат "Беларуськалій" створаны ў канцы 1970 года на базе трох камбінатаў. Пасля завяршэння будаўніцтва Чацвёртага камбіната ён таксама быў далучаны да "Беларуськалію". 15 лютага 2003 года пачата будаўніцтва аб'ектаў Пятай рудні - Чырвонаслабодскага.

Прамысловыя пляцоўкі калійных рудакіраванняў размешчаныя ўдалечыні ад горада ў кірунку пануючых тут заходніх і паўднёва-заходніх вятроў, забруджанасць паветра ад працы прамысловых прадпрыемстваў выключаная.

Салігорск размясціўся ў маляўнічай мясцовасці. У 1958 году з аднаго боку новабудоўляў несла свае воды ціхая паўнаводная рака Случ, з іншай раскінуўся вялізны лясны масіў. Узвядзенне вуліц горада, а затым вадасховішчы здзяйснялася на месцы паступова знасімых вёсак Вішнёўка, Кавалёва Лаза, Пясчанка, Пакроўка, Стромкі бераг, Сяльцо, Першабудаўнікі жылі на дзелях кватэрах у д. Чыжэвічы, д. Кулакі і іншых найблізкіх вёсках.

У бараках у в. Кулакі знаходзілася кіраванне будтрэста № 3. На будоўлю кожны дзень прывозілі газеты. Адзін раз у тыдзень прыязджала кінаперасоўка. У інтэрнаце моладзь устроіла свой клуб, дзе нарадзілася мастацкая самадзейнасць. І усёткі навасельцам прыходзілася цяжка. На працу дабіраліся пешкі, у лепшым выпадку - на грузавых машынах. Абедалі ў асноўным пад адчыненым небам, карысталіся паслугамі перасоўнага буфета. У лазню ездзілі ў Старобін.

Назоў "Нова-Старобінск" засталося захаванае ў камені і памяці першабудаўнікоў. У некаторых дакументах Старобінскага райвыканкама новабудоўля менавалася Нова-Старобінскам, хоць афіцыйна так пасёлак не зваўся. Наш горад дакументальна атрымаў назоў 8 жніўня 1959 года - "Працоўны пасёлак Салігорск". 18 верасня 1959 года рашэннем Старобінскага райвыканкама першым старшынёй працоўна- -пасялковай Рады дэпутатаў працаўнікоў быў зацверджаны Герасімовіч Міхась Антонавіч. 22 траўня 1960 года адбыліся першыя выбары ў працоўна- -пасялковай Рада.

Будуючыйся Салігорск быў пабіты на будаўнічыя кварталы, першапачаткова вуліцам прысвойваліся нумары. Гістарычная зонай Салігорска з'яўляецца будаўнічы квартал № 23, ад гэтага месца разгортваўся горад. Вуліцу па праве можна лічыць аднагодкай Салігорска. Менавіта на ёй поруч першага сімвалічнага каменя помніка былі закладзеныя падмуркі першых будынкаў - аднапавярховых інтэрнатаў на 50 чалавек кожны. У красавіку 1959 года былі здадзеныя і заселеныя шэсць інтэрнатаў. 15 студзеня 1959 года быў закладзены першы 16- кватэрная двухпавярховая цагляная хата, заселены быў ён ужо ў сярэдзіне снежня 1959 года. Ён знаходзіцца на вуліцы Будаўнікоў, хата 15.

18 траўня 1959 года Старобінскі райвыканкам  вырашыў прысвоіць назовы першым  вуліцам: Будаўнічая - у гонар будаўнікоў  калійнага камбіната, гарады і  Шахцёрская - у гонар першапраходцаў  падземных нетр.

17 жніўня 1959 года вуліцы №17 далечы  назоў Вішнёвая, гэта трэцяя вуліца  ў якое будуецца жылым мястэчку. Назоў вуліца атрымала не выпадкова: забудова вялася на месцы знасімай вёскі Вішнёўка. Назоў праіснавала не доўга, ужо 7 студзеня 1960 года яно было скасавана: вуліца Вішнёвая стала працягам новай вуліцы № 13 - вуліцы Будаўнікоў (усходняя частка). Тады жа выканкам пасялковай Рады працоўнага пасёлка Салігорска прысвоіў найменне трынаццаці вуліцам: вуліца № 1 атрымала назоў М. Горкага, вуліца № 2 - Л. Камсамола, вуліца № 7 - К. Заслонава, вуліца № 12 - Чыгуначная. На карце гарады будаўнічыя кварталы свае нумары памянялі на назовы вуліц Камунальная, Школьная, Гастела, Гуляява. 13 красавіка 1962 года ў сувязі з тым, што на тэрыторыі Салігорска мелася 2 вуліцы з сугучнымі назовамі "Будаўнікоў" і "Будаўнічая", апошняя пераназваная ў Піянерскую. У далейшым у горадзе Салігорску з'яўляліся новыя вуліцы, старыя перабудоўваліся, іх назову змяняліся. Пры зносе шлакобетонных, драўляных, каркасна-засыпных, зборна-шчытавых і саманных хат захаваць месцазнаходжанне старых вуліц не магчыма.

З першых дзён будаўніцтва горада надавалася вялікая ўвага сацыяльна-культурнай сферы.

У ліпені 1959 года загадам па Менскім абласным аддзеле аховы здароўя была зацверджаная медыка-санітарная частка для аказання медыцынскай дапамогі шахцёрам, будаўнікам, жыхарам горада. У памяшканні барачнага тыпу па вуліцы Чыгуначная, 2 (будынак знесена) была разгорнутая паліклініка, у якой прадугледжваўся прыём хворых у аддзяленнях тэрапіі, хірургіі. Пазней разгарнулі стацыянар на 35 месцаў, лекараў - 9 чалавек, сярод іх начальнік медсанчасткі К.Я. Мялежка. Раслі камбінаты, павялічвалася колькасць жыхароў горада. Медсанчастка была не ў стане забяспечыць на належным узроўні лячэбна прафілактычную працу, таму ў канцы 1959 года пачалося будаўніцтва гарадской паліклінікі на 500 наведвальнікаў, а годам пазней - паліклінікі калійных камбінатаў - на 250 наведвальнікаў.

У канцы 1962 года пачынаецца будаўніцтва бальнічнага комплексу на 300 коек, карпусы і аддзяленні якога па чарзе здаюцца ў эксплуатацыю з чэрвеня 1965 года.

Народная адукацыя Салігорска пачалося з рашэння № 315 Старобінскага райвыканкама. У працоўным пасёлку Салігорску 1 верасня 1959 года была адчыненая пачатковая руская школа на чатыры клас-камплекта. Яна адкрылася ў трох пакоях пад адной страхой з паліклінікай у хаце па вуліцы Чыгуначная, 2. Першым дырэктарам школы была Н.Г. Новік. Першага верасня 1960 года адкрыла дзверы першая сярэдняя школа на 520 месцаў. Сюды пераехала і руская школа. Для школы ўзвялі трохпавярховы будынак па вуліцы Будаўнікоў, 10, дзе зараз размешчаны навучальна-вытворчы мяжшкольны камбінат. Да першага верасня 1963 года вучняў прыняла сярэдняя школа № 2. Будаўніцтва школ было жыццёвай неабходнасцю для горада, сярэдняй узрост жыхароў якога не перавышаў тады 26 гадоў. З інтэрвалам у 2-3 года вучняў сустракалі новыя школы.

4 лістапада 1959 года быў збудаваны  клуб будаўнікоў на 250 месцаў. Гэта  адно з самых першых будынкаў  па вуліцы Л. Камсамола (сучас. Л. Камсамола, 42). Пазней да клуба  была зроблена прыбудова, і ён  стаў звацца Дом культуры будаўнікоў. Дом культуры будаўнікоў быў  цэнтрам культурнага жыцця моладзі  горада.

 

        

 

Стала добрай традыцыяй солигорцаў у тыя гады ўлетку на беразе ракі Случ праводзіць моладзевыя фэсты. У першы такі фэст адбыўся ў чэрвені 1961 года.

13 жніўня 1960 года ў будаўнічым  квартале № 23 адчынены першы ўнівермаг (вуліца Л. Камсамола, 44). З 4 жніўня 1960 года ў Салігорску зарабілі  цэха камбіната бытавога абслугоўвання, а з кастрычніка 1960 года горад  меў уласны хлебазавод.

На скрыжаванні вуліц Будаўнікоў і Л. Камсамола быў сфармаваны культурна-гандлёвы цэнтр працоўнага Салігорска. Тут праходзілі першыя мітынгі і дэманстрацыі гараджан. Адгэтуль пайшлі першыя загарадныя аўтобусы і аўтобусы гарадскіх маршрутаў. У 1960 году на вуліцы Будаўнікоў усталёўваецца стандартная зборна-шчытавая хата, у якім размяшчаецца першая аўтастанцыя (сучас. вул. Будаўнікоў, 18) .

Першыя яслі на 120 месцаў прынялі дзяцей узростам ад трох месяцаў да трох гадоў 30 лістапада 1960 года. Яслі размяшчаліся ў адмыслова адбудаваным будынку (вул. М. Горкага, 27).

У траўні 1961 года ў прыстасаваным памяшканні па вул. К. Заслонава адкрылася першая ў горадзе бібліятэка.

Горад забудоўваўся новымі сучаснымі шматпавярховымі хатамі. У 1960 году пачынаецца будаўніцтва чатырохпавярховых цагляных хат. Адзін з першых такіх хат знаходзіцца па вул. Л. Камсамола, 16. У 1961 году здадзены першая буйнаблочны чатырохпавярховая хата (вул. Л. Камсамола, 36). У лютым 1962 года будуецца першая буйнапанэльная хата (вул. Л. Камсамола, 14). З 1963 года пачалася масавая забудова горада 5-павярховымі панэльнымі хатамі, так званымі "хрушчоўкамі". У 1967 году ў горадзе з'явіўся першая дзевяціпавярховая цагляная хата (вул. Козлова, 24). З якія захаваліся першых 16-кватэрных хат, пабудаваных у 1960 году, але цалкам змяніўшых сваё знешняе аблічча - рэканструяваная хата па вуліцы Чыгуначная, 16.