Жусуп Абдрахманов

      Жусуп Абдрахманов 

КЫРГЫЗСТАНДЫН эң көрүнүктүү ишмери, биринчи өкмөт башчысы Жусуп Абдрахманов жөнүндө сөз кылганда, баарынан мурла анын эң катаал, эң оор жылларда элге сиңирген эмгеги, кыйын кезең кырлаалла кылган эраиги, аллын көрө билген акылманлыгы, кыраакылыгы туңгуюктан жол таап, жүрөгүн Данколой сууруп чыгып, шамчырак кылган (өзүн курман кылган) жалтанбас каарманлыгы көз аллыга келет.

ЖУСУП Абдрахмаиов жацы аманды орнотууда, совет ийлигин чывдоодо, жер-суу реформасын жүзөгө ашырууда, сабатсыз элди туташ билимге бет алдырууда, жеке чарбадан ортолук чарбага өткөрүүдө, көчмөн элди отурукташтырууда, «улуу» диктатордун алдында башын тобокелге салып, ачарчылыкта Кыргызстанга тентип келген казак калкына азык-түлүк бөлъштүруп, массалык кыргындан аман алып калууда, мамлекет, ав-тономия, республика тузүүдө, ра-йондордун, областтардын аймактарын бөлүштүруп-чектөөдө, республиканын беш жылдык пландарын, экономи-касын, финансысын, курулушдолбоор-лорун бекитуүдө, советтик-партиялык аппараттарды уюштурууда, жетекчи кадрларды тандоодо, жаштарды жо-горку окуу жайлардан окутууда, кыс-касы Кыргызстандын саясий, мада-ний, социалдык, руханий өиүгүшүндөгү маселелерди чечүүдө сиңирген эмгеги зор.

Жусуп Абдракманов 1901-жьшы 28-декабрда Ысык-Көл районуиун Чиркей кыштоосунда туулган. Ал оокатка тыц, жай чарбалуу Абдракман деген адамдын тун уулу болгон. Чиркей кыштоосу төңкөрүшкө чейин Чоц-Аксуу болуш-тугуна караган. Ошол тушта Чоң-Аксууга шайланган соңку болуш Оторбай болгон. Болуш менен бийди топто, жыйында, курултайда таш таштатьш шайлатышкан.

1917-жьшы үркупдөн кайтып кела-тып Абдракман каза болгондо 30 чакырым жерден аттанган Оторбай болуш үч жуз миң жигити менен жер жацырта өкуруп

диои, эмне оолду.'» деп кулагынан үркүп турган эл камчыларын бөйрөк төрүнө таяп, солкулдап келген Отор-байдын жигиттершин аттарын алып, аза күткөн каралуу өргөлөргө киргизишет. Ошондо Оторбай: «Эзил кайран бир боорум, эрегишкен эренимден айрылдым. Эми менден болуштукту ким талашат, кокуй? Бычакка сап кимиң бар Чиркейден? Жалгыз тең  тайлашар Абдракман эмес беле? Кайран гана береним, береним!» — депокүргөн Ошентип, Жусуптун атасы Чоң-Аксуу элине болуш же Чиркей элине бий болгон эмес. Бирок, ар дайым эл намысын талашып, болуштар менен тен, тайлашьш келген кадырлуу адам болгон.Алиги, өкмөттүкоруидаргатеги жарды-жалчы, кедей-кембагал, томояк кадрлар керек болуп турганда Жусуптун: «Мен революцияга кедей эмес, манап тараптан келип кошулгам» деп жазышы анын адилет, ак жүрөктүгүн далилдейт. Анткени, атасы колунда бар адам болгон соң, баары бир бай-манап тегинен деп эсептелген. Саясатчылар аны эзүүчү таптьш өкүлү деп күчөтүп,  болуштун баласы деп жалаа жабууга себепболгон.бугаЖусуптунөзсөзү да түрткү берген. ЧиркейэлиндеЖусуптубилген, көр-1 гөн, балалыгы бирге өткөн карылар I калбай бараткандыктан, 1910-жылы I туулган, Ленин ордендүү, мугалим | I М.Субанбаев, кыргыздын 1-матросу, I 1935-39-жылдарда Балтика флотунда | I кызмат өтөгөн НЖзэиалиев, эмгектин I жана согуштун ардагерлери КМолдо- газиев, А. Бараканов, Ж.Исмаилов, I АКулаков, О.Кулназаров сьшктуу пен-1 сионерлерден тактап көргөнүбүздө Жусуп Абдракманов 1916-жылдагы I элдик-боштондук көтөрүлүштө 15тен 16га караган тирикарак улан болгон. I Демек, анын төрөлгөн жылы, айылыбыздагы улгайган карыя Султан Жаркынбаевдин айтымында — 1901-жыл.  Жусуп Кыргызстандын көрүнүктүү мамлекеттик жана коомдук ишмерлери К.Тыныстанов, АЖээнбаев, биров окуган Сазановкадагы орус тузем мектебинде 3 жыл, Караколдогу жогорку баскычтагы орус мектебинде

2 жыл окуган.Чиркей  кыштоосу менен Сазановка хуторунун  ортосу жети чакырым. Ошондо  жашар Жусуп күнүиө тай минип келип турган. Кыш- 1 кысын атасы Абдракман акы толөп  жалдаган орустун үйүндө жата кондуруп окутат. Зээндүү Жусуп кожоюндун балдары менен үйүр болуп, орусчаны эне тилинен кем сүйлөбөйт, кийин орус тилин терең өздөштүрөт.

1914-жылы  Каракол — Нарын уез-динин  тилмечи Касымбай Телтаев Чиркей  элиндеги таякелерине кешш, эс  тартып калган тестиер Жусупту  Сазановкадагы орус-тузем мектебинен  алып, Караколдогу жогорку баскычтагы  орус мектебинен, анан семинариядан, кийин гимназиядан окутуш үчүн өзү менен кошо ала кетет. Бул Жусултун багытьшын ачьшышы, күрдөөлдүү тур-мушка кирипшнин биринчи баскычы. Ал

окуу менен  бирге Караколдо уезд началышгинин аргымактарын багып, кийин извощикке  көөчүр болуп, «избаш бала» аталат. Орус мектебинде башка жерлик өснүрүм балдар мёнен тааньяиат, алардын арасында Батыркан Мээрканов I(кийин Талас канткомунун 1-катчысы жана БКньшОрто Азия 
Башчысы), Кожокан Шооруков (кийин Москвадагы Кыргыз өкулчүлүгунүн төрагасы жана саламаттык сактоо Эл комиссары),КасымТыиыстапов (кийин кыргыздын биринчи профессору жана Эл агартуу комиссары), Сыдык Чоңбашов (Эл чарба советашш жана облаткомдун төрагасы), Касый Бегалиев (округдук соттун төрагасы болуп иштеген), орусча шар сүйлөгөн, өспүрүм балдар менен бирге окуп, бирге чоңойгон 1916-жылдагы элдик-боштондук көтөрулүштө Кытайга качкан кыргыздар менен кошо Жусуптун ата-энеси, жети I бир тууганы Кытайда болуп, 1917-жылы  кайра келатканда Сары-Жаз, Эңилчек I ашуусунда карателъ отрядьша кабьшып, ! капыстан өлүшөт. Тагыраак айтканда, качкын кыргыздардын артынан сая  түшкөн казак-орустар мылтык огуна, кылыч мизине алып, көп түтүн кыргызды ошол жерде кырат. Кыргын тополоңунда Жусуп кенже иниси Токону аркасына көтөрө качып, карагай | арасына кирип кетет. Ошондон аман калган эки жетим кайрадан Каракол калаасьша келет.

1917-жылы  Каракол уездинин на-чальниги, полковник  Иванов Россияга качып, анан  Кызыл-Ордого келип, чек арадан өтүп кеткен. Тилмеч Касымбай Телтаев кызмат кылган уезддеги жана | казармадагы солдаттар арасына атчы-арабакеч болуп жүргөн Жусупту 1917-жылы КТелтаев менен подполковник Бычков Казакстанга, Верный шаарына ' кошо ала кетишет. Б.Мээрканов Таш-| кентте курман болот, КШооруков Мос-квада кальш, андан соңТашкентке, анан Кыргызстанга келет.Октябрь революциясьшьш толкунунда

ЖусупАбдракманованьшорчуидуужерлеринде жүруп, Совет бийлиги орногондон кийин, 1918-жылы март айында Кызыл Гвардиянын катарыиа кирет. Андан соң эскадрон командирине жардамчы болуп, Жетисуудагы ак казактарга каршы уруштарга катышат. Совет өкмөтүн кулатууга куралданьш чыккан атамандар Анненков менен Дутовдун 

бандаларына каршы салгылаштарга катышат. Ошондо Жусуп 17 гана жаш-тагы кызыл гвардеец болгон.

1919-жылдын  баштаяышыяда 18ге толо элек Жусуп  жолдомо менен Верныйга командирлердин  курсуна жөнөтүлөт. Ошол жылы ал партаяга өтөт, жаштыгына карабайгарнизоңдук парткояферешщядг райкомго мүчө болуп шайланат. Ал Жетасуугуберниисыңпаалгачкыкомсомоя уюмдарын уюштуруучу, комсомолдун губкомунун 2-секретары болгон. Ка-закстандын Даңк музейинде 1918-1920-жьшдардагы Казакстандын комсомол жетекчисиЖусуп Абдракманов жөнүндө көптөгөн эскерүүлөр, суроттөр, мака-лалар, документтер сакталуу турат.

Жусуп Абдракманов 1919-жылы РКСМдын Түркстан Бюросунун прези-диумуна жана РКСМдин Жетисуу областтык уюштуруу Бюросуна мүчө болупшайланган. КомсомолдунЖетисуу областтык уюму аны комсомолдун крайлык биринчи курултайына делегат кылган. РКСМдин III съездине каты-шьш, биринчи ирет В.ИЛенинди көргөн жана аны менен сүйлөшкөн. Кыргыз элинен В.И.Ленин менен кездешип, андан көрсөтмө алган жалгыз ганаЖусуп Абдракманов бояуу керея.

Борбордук комитетин жетектеп турган  Абдракманов  бир нече ирет Москвада болгон. 1920-жылдьш ноябрь маггов Партиянып Капал, Талды-Коргон уезддик шаар комунун жооптуу  катчысы, андан соң Пишлекуезддшсшааркомунунуюштуруу бөлүмүнө башчы жана Каракол уезддик шааркомунуи секретары болот. 1923-жылдын август айында партияньш Жетисуу обкомунун уюштуруу бөлүмүнүн бапгчысы болуп бекитилет да Түркстан Компартнясынын VII курул-тайында КПТ БКнын мүчөлугүнө кандидаттыкка шайланат. 1924-жылдын март айынан Туркстан Борбордук аткаруу комитетшшн жооптуу катчысы. 1924-жьллы Кара Кыргыз автоному тузулгөндө ЖАбдракманов Облпартбюронун экинчн катчылыгына шайланат. 1925-жылдьш алрелинде ал РКП (б) БКнын Орто Азия бюросунун уюштуруу бөлүмүкун башчысына орун басарлыкка Ташкентке чакыртылат да августта Москвага РКП (б) БКньш карамагына жөнөтпөт. Анда 1926-жьшдын апрелине чейин инструктор болуп иштейт. 1926-жылдын ноябрында Ж.Абдракманов Кыргызстанга кайтып келип, облаткомдун төрагасынын орун ба-сарлыгына, 1927-жьшдын март айынан I жаңы түзулгөн Р&.ФГЫЗ АССРинин Эл комиссарлар Советинин төрагалыгьша дайындмат. Мына, бул жогорку кыз-матта туруп, ал Кыргызстандын эл чар-басымененмаданиятынөнуктүрүудөкөп ; шптердижасаган. 1927-1933-жьшдардагы анын мамлекеттик жана саясий иш-мердигин айрыкча белгилөөгө болот. Ал республиканын чарбалык курулутуна омоктуу жана көрүнуктуү    салым кошконун, эл учун белсенш иштегенш көрсөткөн көп фактьщар бар. Мисалы, 1928-жылы Москвада болуп, Фрунзе-Токмок темир жол тармагьш, 1928-1929-жылдардагы курулуш планына вир-гизуугө жетишкен. Эл комиссарлар Советинин төрагасы ЖАбдракманов Москвада жүруп, темир жол тармагын атайын чоң тизмеге кийирип, ошол эле кундөрдө А.И.Ми-кояндьш жардамы менен Кыргызстанды буткулсоюздук «Эт азык-тулүк» трес-гданекоштурат. Фрунзеге эткомбинатьш