Ата-аналармен жұмыс

Ата-аналармен жұмыс 

Отбасы - қоғамның маңызы буыны және өзінше бір кішігірім ұжым. Көп ұлт өкілдері мекен еткен мемлекетіміздің негізі осы шағын ужымдардан қаланады. Осы жағынан кез-келген отбасы өзің қоғамның бір бөлігі деп түсінеді.

Бала - тәрбиесі мен дамуындағы басты рөл атқарушы отбасы.Отбасы - салыстырмалы түрде тәрбиенің тұйық институты, ата-аналардың тәрбиелік күш қуаты мен мүмкіндігінің әр түрлі деңгейде болатын ескерту қажет. Сондықтан ата-аналармен жумыста мектеп түрлу амалдар мен әдістерді саралап қолдану керек.

Ата-ана мен бала арасындағы қарым-қатынас элементтері 
Атақты педогог және психолог Симон Соловейчик, баланы үлкендер өміріне дайындау жайлы ережелерді, ата-аналарға таныстыру: 
 
 • Біреудікін тартып алма, өзіңдікін берме; 
 • Ешбір себепсіз соғыспа; 
 • Ойнауға шақырса бар, шақырмаса ойнауға  рұқсат сұра, бұл ұят  емес; 
 • Әділ ойна, өз досыңды сатпа; 
 • Біреуді мазалама, сұрақты екі рет қайталама; 
 • Ескертулерге ренжіме, көкіректі бол.Ескертулер үшін мұғалімнен санаспа, ренжіме; 
 • Біреуге жала жаппа; 
 • Тазалақты болуға тырыс; 
 • Жиі айт: дос болайық, ойнайық, бірге үйге барайық; 
 • Есте сақта! Сен бәрінен жақсысын, ешкімнен кем емессің; Сен  ата-анаң үшін, өзің үшін, мұғалімдерің үшін, достарың үшін ең жақсысың. 
   Бұл ережелерде ата-аналар көрінетіндей етіп бала бөлмесіне ілсе, өте дұрыс. Мұғалімдер ережелердің іске асу, аспауын бақылауға алуы қажет. 

 

Ата-аналарға көмек ретінде:  

 Талапты бала өсіргіңіз келсе:

• Баланың барлық сұрақтарына шыдамды әрі  шын  жауап    беру; 
• Балаға жоспар құруға көмектесу; 
• Балаға қызық жерлерді нұсқау; 
• Балаға жұмысын жақсартуға көмек көрсету; 
• Достарымен араласуға көмектесу, қолдау; 
• Балаңа басқалардан жамансың деп айтпау; 
• Көңіліне тиер сөздермен ұрыспау; 
  • Оны қызықтыратын кітаптар алып беру; 
  • Оған кітап оқып беру; 
   • Бала кезінен кітап оқуға үйрету; 
   • Қалауын түсіне білу; 
   • Баламен жеке араласуға уақыт табу; 
       • Қолынан келмеген нәрсеге ұрыспау; 
       • Үлкендермен еркін араласуға үйрету.

Түсіністікке әкелетін өмір ережелері 

 
-Өзіндікінен де өзгенің қызығын жоғары қой; 
-Жанұяңа адал бол, ешқашан оны сатпа; 
-Адал және жауапты бол; 
-Басқаларды жақыныңдай көр; 
-Өзіңді басқалардың орнына қойып, салыстыра біл; 
-Кешірімді бол және ренжіме; 
-Өзіңнен және өзгелермен келісімді бол; 
-Өзіңе сенімді бол; 
-Өтірік пен алдаудан алыс бол; 
-Өз ісіңе есеп бере ал. 

«Баланы ата-ана  тәрбиелейді. Ата-ананы кім тәрбиелейді?»  әдістемесі.

Мақсаты:отбасындағы балаға деген ата-ананың қатынасының стилін анықтау.

Орындау ережесі.Ұсынылған  сұрақтарды мұқият оқып шығыңыз.Оларға ашық жауап беруге тырысыңыз.Тест бала тәрбиесіне байланысты белгілі бір  қорытынды шығаруға көмектеседі.

Жауап варианттар мына төменгі  әріптермен белгілейді:

«Мен мұны істей аламын және әрқашан осылай істеймін» А-З  балл

«Иә,бірақ барлық кезде  емес» Ә-2 балл

«Жоқ,бұлай істей алмаймын»  Б-1 балл 

 

Тапсырмалар

Сіз:

1.Кез- келген уақытта  жұмысыңызды тастап баламен айналыса  аласыз ба?

2.Жасына қарамастан онымен ақылдаса аласыз ба?

3.Балаға жіберген қателіктеріңізді оның алдында мойындай аласыз ба?

4.Қателіктеріңіз үшін одан кешірім сұрай аласыз ба?

5.Балаңыздың әрекеті сізді қынжылтқанымен өзіңізді игере аласыз ба,салқынқандық сақтай білесіз бе?

6.Балаңыздың орнына өзіңізді қоя білесіз бе?

7.Еш болмаса 1минутқа өзіңізді мейірімді перзент ретінде сезіне аласыз ба?

8.Балаңызды жаралайтындай сөздерді пайдаланудан өзіңізді үнемі аулақ ұстай білесіз бе?

9.Жақсы қылығы үшін балаңызға оның тілегін орындайтыныңызға уәде бере аласыз ба?

10.Балаңыз ойына келгенді істегісі келсе және өзін қалай ұстағысы келсе оның әрекеттеріне еркіндік беріп,тірлігіне ешқандай араласпайтын бір күн бере аласыз ба?

11.Басқа баланы сіздің балаңыз ұрса,негізсіз ренжітсе оны елемей қоя аласыз ба?

12.Балаңыздың өтініші мен жылауына егер ол еркелік немесе қырсықтық болса қарсы тұра аласыз ба? 

 

Бағалау шкаласы

1. «А» жауапқа -3 балл

2. «Б» жауапқа - 2 балл

3. «В» жауапқа -1 балл

Нәтижесін талдау.

30-39 балл жинасаңыз,бала-сіздің  өміріңіздегі ең құнды адам.Сіз  оны тек түсініп қана қоймай,оған  құрметпен қарайсыз.Сіз тәрбиеде  прогрессивті принциптерді қолданасыз.Жақсы  нәтижелерге қол жеткізуіңізге  ешқандай күмәндануға себеп жоқ.

16-30 балл жиналса,балаға  қамқорлық жасау сіз үшін бірініші  маңызды жұмыс,сіздің қамқорлығыңыз  гиперқамқоршылықпен ұштасып тұр.

2. «Идеалды отбасы»  жаттығуы.

Жеткіншек жастағы балалар  идеалды отбасын қалай елестетеді?Онда ата-аналар қандай қызмет атқарады?Жеткіншектердің  балаларды «дұрыс» тәрбиелеу, «жақсы»  балалар жайлы түсініктері қандай?Ата-аналардың  олардан не күтетінін қалай түсінеді? Бұл тақырыптарды тек талқылауға ғана емес,сурет түрінде бейнелеуге болады.

Кіші жеткіншектер идеалды  отбасын ата-аналарының балаларына деген махаббатымен түсіндіреді.Олардың  пікірінше,махаббат дегеніміз баланың  қалағанын сатып әперуде,ештеңеге қарсылық көрсетпеуден тұрады.Ал бала барлық уақытта ата-анасын тыңдайды,айтқан нәрсенің барлығын істейді.Ата-аналары  өз балаларын ешқашан жазаламайды.

3. «Өзіңе қолайлы  жағдай жаса» жаттығуы.

Жаттығу қатысушылардың бір-бірімен  вербалды емес формада қатынас жасауды  қажет етеді,бұл отбасылық өмірдің  аналогиясы болып табылады.Қатысушылар  жұптарға бөлініп,бір-біріне арқасын  қаратып орналасады.Дене босаңситындай  етіп өзіне ыңғайлы жағдай тауып  алу қажет.Жұптағылар екі жаққа  да ыңғайлы болуын ойластырып арқа тіреседі ме,жоқ денесі бос ұстауға  емін-еркін тұру қажет пе,оны әр жұп өзі шешеді.Содан соң жұптарға үшінші қатысушы қосылады (ата-аналардың  баласы пайда болады).Оны қай жерге  және қалай орналастыру керек  екенін әр жұп өзі табуы керек.Жаттығу оңай бола салмайды,біреулерге ыңғайлы болады,ал келесілерге қысымы сенумен байланысты болуы да мүмкін.

4. «Отбасылық оқиға»  жаттығуы.

«Отбасы» мүшелері топпен құрылған шеңбердің ортасымен жайғасады.Олар отбасындағы рөлдерін анықтап алады  да,жетекші оларға қандай да,бір  отбасында қуанышты немесе өкінішті жағдайдың болғанын айтады,мысалы, «Сіздің отбасыңыз лотореядан үлкен  ақша ұтып алды» немесе «Әкесі аяғын  сындырып алды»,оларға пікірталас жүргізу  ұсынылады.Жетекші көрермендерге  алдын-ала «отбасы» қаншалықты мәселені бірлесе отырып шешетінін бақылауға  нұсқау береді.Немесе әр көрерменге нақты  «отбасы мүшесінің» мінез-құлқын бақылауды  ұсынуға болады.Мысалы,ұтыс жағдайында отбасы мүшелері неге ақшаны жұмсауды қалайды:оқуға,саяхатқа,бір нарсе  сатып алуға;басқаларды өз ұсынысымен қызықтыра алды ма; дәлелдерді қаншалықты ұтымды түрде ұсына алады.

Талқылаудан кейін,бірнеше  қатысушылар орын ауыстырып ортаға отырады да,басқа тақырыпты талқылайды.

Осылайша әртүрлі жағдайды келтіруге болады.Мысалы,анасының әкесі  ауылда тұрады,оның өз үйі және шаруашылығы  бар,ол ауырып қалды,бірақ қалаға келгісі  келмейді.Отбасы не істейтінін шешуі  қажет.Қойылымды ойнағанға дейін  әр отбасы мүшесінің қалауларын анықтап  алуға болады.Мысалы,анасы ауылға кеткісі келеді,өз шаруашылығымен айналысқысы  келеді,әкесі мұны қаламайды,өйткені  қалада жақсы жұмысы бар,үлкен ұлының да барғысы келмейді,өйткені оқуға  түспек ойы бар,кіші ұлының барғысы  келеді,өйткені ол жерде жазда  шомылуға,қыста шаңғы тебуге болады.Осы  жерде шешім қабылдауға көп ықпал  еткен кім ,«ата-аналар» қаншалықты «балаларының» пікірін ескере алды, «отбасы» ортақ пікірге келе алды ма,келісімге келе алды ма,сол сияқты мәселелерге көңіл бөлуі қажет.

5.«Отбасылық социограмма»  тесті.

Мақсаты:зерттеушінің отбасындағы  қарым-қатынасқа түсу ерекшеліктері  мен тұлғааралық қатынастағы  оның хал-ахуалын тікелей және жанама т.рде «қазір және осы жерде» анықтау.

Орындау ережесі.Бұл әдіс суретті талдау әдістемелерге жатады.Зерттеушілерге жауап жазылатын іс-қағазы беріледі.Ол парақта диаметрі 110 мм шеңбер сызылған.Тестті орындау барысы түсіндіріледі.Таратылған парақта салынған шеңбердің ішіне  алдымен өзін кішірек шеібер ретінде  түсіріп,оның ішіне «Мен» деп  жазу керек.Соннан сон отбасы мүшелерінің  әрқайсысы шеіберлермен белгілеп шығып,ол шеңберлердің әрқайсысы кімді білетінін  анықтау үшін олардың ішіне отбасы мүшелерінің аттарын немесе аттарының  бас әріптерін жазып қойю тапсырылады.Олар тапсырманы орындағанда бір-бірімен  кеңеспеген іс-қағазды жеке дара отырып толтыруы керек.

Нәтижесін талдау.

Бірінші белгі бойынша  талдау:отбасы мүшелерінің кеңістікте орналасқаны талданады.Адамдардың барлығы бір қатарға қойып  салу-шынайы өмірдегі олардың арасындағы қатынастың біркелкі болғанын көрсетеді.Отбасы мүшелерінің бір-бірімен қақтығыста болып,жанұяда ауызбіршілік болмаса  онда осы жағдайға кінәлі деп жүрген алам шеңберге кірмей,оның сыртында қалады немесе бір жануалдың аты салынады.

Екінші белгі бойынша  талдау:дөңгелектердің көлеміне қарай  жүргізіледі.Егер кімде-кім өзін үлкен  шеңбер етіп салса ол адамның өзіндік  бағалауы жоғары,ал дәл ортасына өзін немесе жақын адамын салса дарашыл  тұлға бағытынын көрсетеді.Ал төмен  жағына салғаны-өзіндік бағалауы төмен  болғанын көрсетеді.

Үшінші белгіде дқңгелектердің орналасу тәртібі талданады.Отбасы мүшелерінің кім-кіммен жақын екендігі,ерекше маңызды орында екені анықталады.Шеңбердің  ішінде орналасу басқамен салыстырғанда  үлкен шеңберде болса,зерттеуші  көзқарасы бойынша ол аса сыйлы,маңызды  адам қатарына жатады.

Төртінші белгі,бір-бірінің  үстіне орналасқан.Отбасында дұрыс  қатынастың болмауы туралы немесе өзара  шекара жоқтығын көрсетеді.Ең үстінде  орналасқан адамның отбасындағы  орны ерекше,ол барлық басқа мүшелерге  билігін жүргізіп,өктемдік көрсететінінің белгісі.Немесе суреттің авторының  сол адамды барлығы ерекше сыйлайды деп түсінуін білдіреді.Отбасындағы  өзара қатынас мұқият назар салып  талдауды қажет етеді.

5. Жүрек жылуы жаттығуы Мына психологиялық ойынмен өз ойымызды түйіндеп, ой-пікірлеріңізді ортаға салсаңыздар..

Ата-аналар балаларына деген суйіспеншілікті, бала тарбиесіне баса назар аударатын мәселелерді қыскаша айтады.