Инвестиция есебі,түсінігі

                     Инвестиция есебі,түсінігі 
 
1.Инвестиция түсінігі және жіктелуі 
 
    Инвестиция (латынша іnvestіre – киіндіру) – табыс алу, меншікті капиталын молайту, елдің материалдық байлығы мен бейматериалдық сипаттағы қоғамдық құндылықтарын еселей түсу үшін шаруашылық жүргізуші субъектілер салатын инвестициялық қаражат .

    Инвестициялар деп өнеркәсіпке, құрылысқа, ауыл шаруашылығына және өндірістің басқа да салаларындағы шаруашылық субьектісіне мүліктей, заттай, сондай ақ ақша қаражаты түрінде, яғни капитал түрінде салынып ол шаруашылықты әрі қарай өркендетіп дамыту үшін жұмсалынатын шығындардың жиынтығын айтады. Жалпылай алғанда, инвестиция дегеніміз бүгінгі күні қолда бар ақшаны, мүлікті және басқа да заттарды, яғни капиталды қандай да бір өндірісті дамыту үшін жұмсап, сол арқылы келешекте, яғни алдағы уақытта пайыз түрінде немесе басқадай үлкен кәсіпкерлік табыс табу болып табылады. 
    Бұл жоғарыда айтылған процеспен екі фактор байланысты болып келеді. Оның біріншісі-уақыт, ал екіншісі-тәуекелділік (тәуекелге бару). Сонымен қатар инвестиция экономикалық өсудің негізі бола отырып, елдің әлеуметтік дамуына жағдай жасайды. Осы айтылғандармен қатар инвестиция экономикалық дамудың жоғарғы және тұрақты қарқынын қалыптастырудың, ғылыми-техникалық прогресс жетістіктерін өсірудің, инфрақұрылымды дамытудың маңызды факторы болып саналады. 
    Инвестицияның көзі болып жаңадан жасалған қосымша құнның, яғни таза табыстың пайдаланылмай сақталған бір бөлігі саналады. Басқаша айтатын болсақ, инвестиция көзі-жаңадан жасалынған құн немесе таза табыстың сақталатын бөлігі болып табылады. Шаруашылық субьектілері немесе кәсіпкерлер инвестицияны өзінің таза табысының есебінен, өзін-өзі қаржыландыру немесе ол үшін сырттан несие алу арқылы жасайды. Тағайындалу түрлері бойынша инвестициялар нақты және қаржылық инвестиция болып екі түрге бөлінеді. 
    Нақты инвестиция дегеніміз – шаруашылық субьектісіндегі белгілі бір материалдық, өндірістік қорлардың, яғни активтердің (жер, жабдық, құрылыс) өсуіне, дамуына жұмсалыну үшін салынатын салымдар болып табылады. 
   Қаржылық инвестициялар — бұл субъектінің табыс алу мақсатында пайдаланатын активі (мысалға, пайыздар, роялтилер, дивидендтер және жалға ақысы), инвестицияланған капиталдың өсімі немесе алынатын баска да олжалар (мысалға, коммерциялық мәміленің нәтижесі). Сондай-ак, қаржылық инвестицияға пайдаланбай тұрған жылжымайтын мүліктер де жатады. Каржылық инвестицияның бір түрі болып бағалы (кұнды) кағаздар да саналады. Барлық бағалы (құнды) кағаздар екі топка бөлінеді — ақшалай және күрделі (капиталды) болып. Акшалай бағалы қағаздарды алған кезде акшалай қарыздарды алғандағыдай етіп рәсімделеді. Бұл борыштық бағалы қағаздар. Оларға: вексельдер, депозиттер және жинак сертификаттар және т.б. жатады. Осы бағалы қағаздар бойынша табыс бір мәртелік сипатқа ие болады және олар өзінің номиналдык (атаулы) кұнынан төмен бағаға сатып алудың есебінен калыптасады. Ақшалай бағалы қағаздар, әдетте, кысқа мерзімге (бір жылдан аспайтын уакытқа) беріледі. 
Инвестиция мыналарға бөлінеді: 

1.үлестік – жай және артықшылықты акциялар ;

2.борышқорлық –облигациялар, қазыналы вексель, депозиттік сертификаттар және т.б.

Инвестиция  көздері: 
а) жаңадан жасалған құн (таза табыстың жиналған бөлігі ); 
ә) амортизацияның қорлануы (накапливаемая амортизация); 
б) кредиттік ресурстар. 
 
Инвестицияны мына топтарға жіктеуге болады:

1.Жұмсау мерзімі бойынша: 

1.қысқа мерзімді –бір жылға дейін иемдену мерзімі (бұл еркін ақшалай қаражатты уақытша орналастыру мақсатында оңай өткізілетін бағалы қағаздардағы компанияның инвестициясы);

А.ұзақ мерзімді –бір жылдан көп иемдену мерзімі;

В.мерзімсіз инвестициялар.

Ұзақ мерзімді және мерзімсіз инвестициялар- бұл қосымша пайда алу мақсатында немесе құнды қағаздары сатып алынатын компанияға ықпал етуге ие болу мақсатында немесе бұл салада өз операцияларын жүргізетін ұйыммен салыстырғанда қаражаттың мұндай жұмсамалы әлдеқайда пайдалы болғандықтан қаражатты орналастыру. 

2. Тағайындалуы  бойынша: 
қаржылық-құнды қағаздарға жұмсау;

нақты (мүліктік жұмсау)- субьектінің  негізгі капиталына жұмсау және материалдық-өндірістік қордың өсуіне жұмсау.

 
3. Шығу тегі бойынша- бірінші, екінші. 
 
4. Болу формасы бойынша- құжаттық, құжатсыз. 
 
5. Ұлттық тегі бойынша- отандық, шетелдік. 
 
6. Қолдану түрі бойынша-инвестициялық (капиталдық), инвестициялық емес. 
 
7. Иемдену қатары бойынша- жеке, жалпы. 
 
8. Шығарылым формасы бойынша- эмиссиондық, эмиссиондық емес. 
 
9. Меншік формасы бойынша- мемлекеттік, корпоративтік. 
 
10. Айналыс сипаты бойынша- нарықтық, нарықтық емес. 
 
11. Тәуекелдік деңгейі бойынша- аз тәуекелдікпен, мүмкін үлкен тәуекелдікпен. 
 

12. Қолма-қол табыс бойынша- табыстық, табыссыз. 
 
13. Қаражатты жұмсау формасы бойынша: 
борыштық – құнды қағаздардағы немесе міндеттердегі инвестиция;

иелі үлестік (владельческие долевые)- нарықты субьектінің капиталындағы үлестер немесе уақытша шектеулермен байланысы жоқ (еншілес және тәуелді компаниялардағы инвестиция) мүліктегі үлес;

       жеке жобалар (кенішті игеру).

 
14. Экономикалық  мәні (құқық түрі) бойынша- мүліктік, міндеттік. 
 
15. Халықаралық стандарт бойынша бухгалтерлік есепте инвестиция мыналарға бөлінеді: 

• №27 ХҚЕС « Бірлескен қаржылық есеп және еншілес компанияларға инвестицияның есебі»;
•  
  №28 ХҚЕС «Қаумдастырылған компанияларға берілген инвестицияларды есепке алу»;
•  
  №39 ХҚЕС « Қаржы құралдарды: тану және бағалау»; 
•  
  № 40 ХҚЕС «Жылжымайтын мүлік инвестициясы».

 
Бұған қоса, инвестиция мыналарға бөлінеді: 
тікелей- басқа субьектілердің жарғылық капиталындағы инвестициялар;

портфельдік- субьект иелігіндегі құнды қағаздар жиынтығы;

венчурлік (тәуекелшіл)- жаңадан пайда болған субьектілердегі (мұнай және газ компаниялары, ғылыми-техникалық жобалар) тәуекелді және тез өтелімді инвестициялық салым ақшалар. 

 
2 Инвестицияның  бағалануы 
 
Инвестиция мына 2 әдіске салынады:  
Үлестік қатысу әдісі;                 Құндық әдіс (немесе құн әдісі).

 
   Үлестік  қатысу әдісі - бұл әдіс бойынша инвестиция сатып алған кезде сатып алынған күні бойынша есептелінген, кейін тәуелді шаруашылық серіктестігінің таза активіндегі өзгерістерді инвестордың үлесінің мойындалуына қарай оның, яғни инвестицияның құны өсіп немесе кеміп отырады. Инвестордың тәуелді шаруашылық серіктестігінің таза табысындағы немесе зиянындағы үлесінің өзгеруі оның қаржы шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы есебінде табыс немесе зиян ретінде мойындалады. Үлестік қатысу әдісін қолданған жағдайда инвестицияның баланстағы құны инвестициялардың тәуелді шаруашылық серіктестігінің таза табысындағы немесе зиянындағы үлесінің мойындалған бөлігінде өсіп немесе кеміп отырады және де ол табыс немесе змян ретінде танылады. 
Тәуелді шаруашылық серіктестігінің жинақталған таза табысының жалпы сомасынан тиісті дивидендттер инвестициялардың баланстық құнын кемітеді.Егер де инвестордың салған инвестициясының баланстық құны тәуелді шаруашылық серіктестеріндегі алған зиянына тең немесе артық болса, онда мұндай зияндар келешекте есепке алынбайды. Инвестицияның нөлдік құны бойынша көрініс табады. 
    Тәуелді шаруашылық серіктестігінің активтерінің қайта бағалауына байланысты инвестордың үлесінің өзгеруі инвестициялардың баланстық құнын көтереді (кемітеді) және ол меншік капиталының бөлімшесінде көрсетіледі. 
   Инвестор өзінің тәуелді шаруашылық серіктестігінің таза табысында үлестік қатысын қайта жаңғырту үшін таза табыс пен таза шығындар тең болуы керек.Егер де тәуелді серіктестіктердің активтері қайта бағаланса, онда олардың баланстық құны да өзгереді. Баланстық құнның өсуі меншік капиталындағы қайта бағалауға арналған резервте көрініс табады, ал егер де ол азайса, онда сол қайта бағалауға арналған резервті азайтады.  

3 Инвестицияның  синтетикалық есебі 
Инвестицияның бухгалтерлік есебі №27 ХҚЕС « Бірлескен қаржылық есеп және еншілес компанияларға инвестицияның есебі», №28 ХҚЕС «Қауымдастырылған компанияларға берілген инвестицияларды есепке алу», №39 ХҚЕС « Қаржы құралдарды: тану және бағалау», № 40 ХҚЕС «Жылжымайтын мүлік инвестициясы» қарастырылған. 
Бухгалтерлік есеп шоттарының жұмыс жоспарында бірінші және екінші бөлімдерінде орналасқан, активті кіріске алуы Д, шығысқа шығаруы К инвестиция1100-«Қысқа мерзімді қаржы инвестициялары» кіші бөлімі.