Oперациялық жүйелерге шолу

Oперациялық жүйелерге шолу

 

Операциялық жүйе — Компьютерді қосқан кезде ең бірінші жүктелетін және басқа бағдарламаларды қамтамасыз ететін жүйе. Жүйелік бағдарламаларды байланыстыратын жиыны, оның мағынасы- компьютерді қолданушымен байланысын ұйымдастырады және барлық басқа бағдарламаларды қамтамасыз етеді.

 Операциялық жүйе көбінесе  компьютердің сыртқы жадында-  дискіде сақталады. Компьютерді  қосқан кезде, ол дисктік жадтан  тексеріледі де, ОЕС -да (ОЗУ) орналасады. Осы процесті операциялық жүйенің  жіктелуі деп атайды.

 Операциялық жүйенің функциясына  кіреді:

Қолданушымен сұқбатты жүзеге асыру;

Еңгізу-шығару және деректермен басқару;

Бағдарламалардың өндеу процесін жоспарлау және ұйымдастыру;

Ресурстарды орналастыру (оперативтік  жадпен кэш жадты, процессорді, сыртқы құрылымды);

Бағдарламаларды орындалуға еңгізу;

Бірнеше көмекші операцияларды  қамтамасыз ету;

Әр түрлі сыртқы құрылымдар арасында ақпараттарды беру;

Перифериялық құрылымдарды бағдарламалық  қолдау жұмыстары (дисплей, пернетақта, диск жинақтауыш, принтержәне т.б.).

 

Операциялық жүйені компьютердің құрылымдарың басқару бағдарламасының жалғасы  дейміз.

 ОЖ төрт негізгі түрі бар: 

Бір пайдаланушылық бір есептік, олар бір пернетақтаны қолдайды және тек  бір есеппен жұмыс істей алады;

Бір пайдаланушылық бір есептік фондық мөрімен, негізгі есеппен бірге қосымша есепті еңгізе алады және ақпаратты мөрге бағыттайды. Бұл көп көлемді ақпараттарды мөрге жіберу жұмысың тездетеді.;

Бір пайдаланушылық көп есептік ,бір  қолданушыға көп есептермен жұмыс  жасап,өндей алады. Мысалы, бір компьютерге бірнеше принтерлер қосуға болады және әр қайсысы өз жұмысын атқарады;

Көп пайдаланушылық көп есептік, бір  компьютерде бірнеше қолданушылармен  бірнеше есептер еңгізе алады.Осы  ОЖ өте күрделі және бірталай машиналық  ресурстарды керек етеді.

 

Компьютердің әр түрлі моделінде  әр түрлі архитектуралық және мүмкіншілдік операциялық жүйелерді қолданады.Олармен  жұмыс істеу үшін әртүрлі ресурстар  қажет. Олар әр түрлі бағдарламалау  сервис дәрежесін және дайын жұмыс  бағдарламасын береді.

 Дербес компьютерлер үшін  операциялық жүйе, профессионалдық  қолдану іске асыру үшін келесі  негізгі компоненттердең түру  керек: 

Еңгізу/ шығару бағдарламаларын басқару;

Файлдық жүйемен және компьютер  үшін жоспарланған тапсырмалармен басқаратың бағдарламалар;

Командалық тіл процессоры, ол ОЖ бағытталған камандаларды қабылдайды, талдау жасайды және орындайды.

 

Әр бір ОЖ өз командалық тілі болады, пайдаланушы ол арқылы бірнеше әрекеттер  орындай алады:

Каталогтарды қарау;

Сыртқы жетек таңбаларды орындау;

Бағдарламаларды еңгізу;

 басқа әрекеттер. 

 

Талдау және пайдаланушы командаларының орындалуы, оған операциялық жадта  файлдағы дайын бағдарламалардың еңгізуі  және қосуы ОЖ-де командалық процессор  арқылы жүзеге асырылады.

 Компьютердің сыртқы құрылғылардың басқару үшін арнайы жүйелік бағдарлама қолданады — драйверлер. Стандарттық құрылғы драйверлер еңгізу-шығару базалық жүйе жиының құрайды. (BIOS).

ОЖ –гі файлдық жүйе дегеніміз  не?

Файл (file – бума, десте) белгілі  бір атпен магниттік дискіде  жазылған біртектес ақпараттар жиыны. ОЖ жұмысы үшін керекті мәліметтер рөлін әртүрлі типтегі файлдар атқарады. Файл бағдарламадан, не оларға қажеті берілген сандар тобынан, мәтінен тұруы мүмкін. Әрбір файлдың файлдар каталогында тіркелген өзіндік аты болуы керек. Файлдың толық атауы екі бөліктен тұрады: аты және типі. Файлдың аты – 8 таңбаға дейінгі әріптен басталатын сандар мен әріптер жиыны, ал оның 3 таңбадан аспайтын екінші бөлігі оның типі не атының кеңейтілуі деп те айтылады. Бір каталогта аттары бірдей файлдар болмауы тиіс. Файлдың типі кейде болмауы мүмкін. Файлдың аты мен типі нүктемен бөлінеді. Файлдың толық аты латынның бас не кіші әріптерімен беріледі (сандар да кіреді). Мысалы:

COMMAND.COM

NORTON. EXE

GAME.BAS

AIGUL.TXT.

MARAT. DOC

Файлды дискіге жазғанда не өзгерткенде, оның көлемі, жазылған уақыты, мерзімі де тіркеледі. Файлдың аты, типі, символмен берілген (байт) көлемі, операциялық жүйенің календары мен сағатынан алынып жазылған күні, айы, сағаты - файлдың атрибуттары (көрсеткіштері) деп аталады. Олар файл жазылғанда, өзгертілгенде немесе көшірілгенде тіркеліп отырады.

Файлдық жүйе дегеніміз белгілі бір жетек арқылы файлдарды сақтауын үйымдастыратын құрал.

 Файлдар сыртқы жетектер - магниттік дисктер немесе CD-ROM арқылы іске асырылады. Әр бір файл белгілі бір дисктік жад блогтарында орын алады.Негізінде блок ұзындығы — 512 байт.

Файлдарды арнайы ОЖ модулі қамтамасыз етеді, оны файлдық жүйенің драйверлары дейді. Әр файлдың өз аты болады, ол каталогта бекітіледі.

 Каталогті (кейбір кезде директория немесе бума) пайдаланушы ОЖ командалық тілі арқылы қол жеткізе алады. Каталогты көріп шығуға, атын өзгертуге, файлдарды тіркеуге, ішіндегі мазмұндардың орның ауыстыруға және жоюға болады.

 Каталог өз аты болуы мүмкін және басқа бір каталог ішінде файлдармен бірге сақтауға болады. Осылайша иерархикалық файлдық құрылым пайда болады. Мысалы 1 суретте көрсетілген.

 

Егер пайдаланушы ОЖ-ге «файлды  аш...» деген команда берсе,оңда файлдың аты және каталогтың аты  берілсе не болады?

 Бұл команданы орындау үшін  файлдық жүйе драйвері көмекшіге /справочнику/ назар аударады, оңда берілген файлдың қай диск блоктары сәйкес келеді екенін анықтайды, сосын осы диск драйвер блоктарына сұраным жібереді.

 «Файлды сақтау» командасын  орындайтын кезде файлдық жүйе  драйвері дискіде бос блоктарды іздейді, оны белгілейді, диск драйверіне осы блогтарға жазуына сұраным жібереді.

 Файлдық жүйе драйверлары  файл атауы бойынша магниттік  дискіде жазылған және магниттік  дискіде файлдар арасында ақпараттарды  таратады. Осы функцияларды орындау  үшін файлдық жүйе драйверлар дискіде тек пайдаланушының ақпаратын ғана емес, өзінің қызмет ақпаратын да сақтайды. Дисктін қызмет ауданында барлық файлдар және каталогтар тізімі сақталады, сонымен қатар файлдық жүйе драйверларының жұмыс істеу жылдамдығын арттыратың әр түрлі қосымша көмекші кестелер сақталады

2. MS DOS ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ЖҮЙЕЛЕРДІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ

 

MS DOS (Microsoft Disk Operating System) операциялық  жүйесі —16-разрядты персональдық  компьютерлерде өте кең таралған  ОЖ. Ол келесі негізгі модульдерден  тұрады (2 сурет):

Енгізу/шығару базалық жүйе (BIOS);

Алғашқы қосылу блогі (Boot Record);

Енгізу/шығару базалық жүйенің кенейту модулі (IO.SYS);

өндеуді тоқтату  модулі (MSDOS.SYS);

командалық  процессор (COMMAND.COM);

MS DOS утилиттары.

 

Осы келтірілген  әр бір модуль арнайы функция бөлігін орындайды.Осы модульдардың орналасу жерлері әр түрлі. Мысалы,енгізу/шығару базалық жүйе ардайым сақталатын құрылғада (ПЗУ-постоянная запоминающая устройство) орналасқан.

MS DOS

 

Енгізу/шығару базалық жүйе (BIOS)- Операциялық жүйенің енгізу және шығару функцияларын жүзеге асыруына байланысты қарапайым және амбебап қызметтірін орындайды. BIOS функциясына сонымен қатар негізгі аппараттық компонентерінің автоматты тест жүргізу және DOS –тың алғашқы қосу блогінің шақыруы кіреді.

 Алғашқы қосылу блогі (немесе жай қосушы) — бұл өте кішігірім бағдарлама, мұның қызметі дисктан оперативті жадқа DOS-тың екі басқа бөлімін салыстыру – енгізу/шығару базалық жүйенің кенейту модулімен өндеуді тоқтату.

 

Енгізу/шығару базалық жүйені кенейту модулі жаңа сыртқы құрылғыларды қамтамасыз ету үшін қосымша драйверлерді қолдануға және стандартты емес сыртқы құрылғыларды қамтамасыз ету драйверлерді қолдануға мүмкіндік береді.

 Өндеуді тоқтату модулі негізгі  жоғарғы деңгейлі DOS қызметтерін өндейді, сондықтан оны негізгі деп атайды.

 Командалық процессор DOS қолданушы  енгізген командаларды өндейді.

DOS утилиттары — бұл операциялық  жүйемен бірге өздігімен файлдар  түрінде берілген бағдарламалар.

3. БАҒДАРЛАМА - ҚАБЫҚШАЛАР

 

Қабықшалар /Оболочки/ — бұл күрделі  бағдарламалау жүйелерімен мысалы DOS –пен жұмыс істеу кезінде жұмысты  женілдету үшін құралған бағдарламалар. Олар қолайсыз командалық қолданушы  интерфейсің, графикалық интерфейсің  немесе «мәзір» типті интерфейсің  өзгертеді. Қабықшылар қолданушыға файлдармен және көп таралған сервистық қызметтермен жұмыс істеуге қолайлы.

 Қазіргі дербес компьютердің  көп таралған қабықшылардың бірі - Norton Commander пакет бағдарламасы. Ол  қамтамасыздандырады: 

Құру, көшіру, жөнелту, атын өзгерту, жою, файлдарды іздеу, сонымен қатар олардың атрибуттарың өзгерту;

Каталог ағашын көрсету және адамның  қабылдауына ыңғайлы енгізілген файлдар түрін сипаттау;

Құру, жаңарту және архивті ашу;

Мәтіндік файлдарды қарап шығу;

Мәтіндік файлдарды редакторлау;

Барлық DOS командаларының орындалуы;

Бағдарламалардың қосылуы;

Компьютер ресурстары жайлы ақпарат  шығару;

Каталогтар құру және жою;

Компьютерлер арасында байланысты қолдау;

Модем арқылы электрондық почтаны  қолдау.

 

90-ші жылдың басында әлем бойынша графикалық қабықша MS-Windows 3.х атақтылық алды. Оның артықшылығы: компьютерді қолайлы қолдануы және оның графикалық интерфейсі.

 

Norton Navigator қабықшасы— бұл Windows мүмкіншілігін  кенейту барысында файлдарды  басқару үшін қолданылатын алымды  бағдарламалар жиыны. Барлық операцияларды орындау кезінде уақытты тиімді пайдаланады: файлдарды іздеу, көшіру және орын алмастыру, каталогтарды ашу.

WINDOWS6 UNIX6 LINUX ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ЖҮЙЕЛЕРІ

 

Windows Операциялық жүйесі

 Қазіргі кезде әлем бойынша  көптеген компьютерлер Microsoft фирмасының Windows жүйесінде жұмыс жасайды. Бірнеше көп қолданатын версияларын қарап шығайық.

 

Windows NT (NT — англ. New Technology) — бұл  жай графикалық қабықша емес, ол операциялық жүйе. Дербес компьютерлердің  жаңа модельдерінің мүмкіншілдіктерін қолдананады және DOS жүйесінсіз жұмыс істей алады. Windows NT — 32-разрядты ОЖ. Ол қолданушыларға көп міндетті атқаратын, көп процессорлық қолдау, құпиялық, деректерді қорғау және т.б. қамтамасыз етеді.

 

Windows 95 универсальды жоғарғы өнімді көп міндетті атқаратың және көп үздіксіз 32-разрядты кең таралған желілік мүмкіншілігі бар және графикалық интерфесі бар операциялық жүйе. Windows 95 — жеке бағдарламалар арсындағы ақпараттармен алмасуды іске асыратың және мәтіндік, графикалық, дыбыстық және видео ақпаратттарды өндеу, мультимедиямен жұмыс жасау мүмкіндіктерін қолданушыға қамтамасыз ететін интеграцияланған орта.

Windows 95-тің қолданушы интерфейсі  өте тиімді және қарапайым. Windows 3 қабықшасына қарағанда бұл операциялық  жүйе компьютерде операциялық жүйе DOS-ты қажет етпейді. Ол ДК немесе Pentium-ге арналған. Жедел жадының көлемі 32—128 Мбайт болу қажет. Компьютерді қосқаннаң кейін және BIOS мәтіндік бағдарламаларды қолданған соң Windows 95 операциялық жүйесі автоматты түрде қатты дисктан еңгізіледі.

 

Windows 98 -бен Windows 95-тің айырмашылығы: Windows 98 операциялық жүйесінде Internet Explorer браузерімен біріктірілген  және Web-браузер түрінде жасалған.

Windows 2000 Professional — әр түрлі компьютерлерде- портативтіден бастап серверліге дейін қолданылатың жаңа ғасырдың операциялық жүйесі. Интернетте коммерциялық әрекеттерді жасау үшін тиімді операциялық жүйе.

 

Windows CE 3.0 — операционная система  для мобильды есептеуіш құрылғылар  үшін қолданылатын операциялық  жүйе мысалы, қалталық компьютерлер, цифрлық ақпараттық пейджерлар, мобильды телефондар, мультимедиялық және DVD құрылғылары

Windows CE операциялық жүйесі—ашық  архитектурасы бар, көптеген құрылымдарды  қолдануға мүмкіндік беретін, 32-разрядты, көп міндетті атқаратың , көп  үздіксіз операциялық жүйе. Windows CE тұтас, бірақ жоғарғы өндірімді. Бұл бірлеспроцессорлардың бірнеше маркаларымен және өндірушілермен жұмыс жасайтың мобильдік жүйе.

Unix операциялық жүйесі.

 

Unix операциялық жүйесі Bell Telephone Laboratories-та  құрылған.

Unix — өте көп қолданушылардың жұмыстарын бір мезгілде қамтамасыз ете алатын көпміндетті операциялық жүйе. Unix ОЖ ядросы биік деңгейдегі С тілінде жазылған, және ассамблерде тек қана 10процент коды ғана бар. Бұл саналған айлар ішінде ОЖ Unix басқа аппраттық платформаларға аударуға және байсалды өзгерістермен қосымшыларды оңай еңгізуге болады. UNIX бірінші көшірмелі операциялық жүйе болып аталады. Көп деген қолданып жүрген UNIX версияларында әр дайым өзгерістер еңгізіліп отырады. Бір жағынаң бұл жүйенің мүмкіншілігін артырып отырады, ал бір жағынаң – қолданып жұрген версиялар арсында айырмашылықтар пайда болады.Осыған байланысты жүйелердің әртүрлі қасиеттеріне стандартизация қажеттілігі туындайды

UNIX атақтылық себебі:

Код жүйесі биік деңгейдегі С тілінде  жазылған, өте түсінікті және тиімді.

UNIX — көп міндеттік көп қоланушылық  жүйе.

Стандарты бар.Бірінғай архитектурасы  және интерфейс стандарты бар.

Қарапайым, бірақ алымды модульдық қолданушы  интерфейс.

Бірлескен, иерархиялық файлдық жүйе қызметін көрметеді.

Өте көп  қосымшалар, сонымен қатар оңай таратылатын, қарапайым мәтіндік редактордан  бастап деректер базасының басқару  жүйесінең аяқтайды.

 

Linux операциялық  жүйе

Linux жүйесінің  бастапқы құрылуы 1991 ж. финский  студенті ЛинусТорвальдс (Linus Torvalds) бастаған. 1991 жылдың қыркүйек айында ол e-mail арқылы өзінің операциялық жүйесін бірінші қадамын таратты және оның жұмысына көніл аударған адамдарға артықшылығымен кемшілігін көрсетуге көмек сұрады. Осы уақыттан бастап көптеген программистер Linux-ті қолдай бастады. Қазіргі ауқытта Linux — өте алымды жүйе, және тегін (free).

 

Линус Торвальдс  с символом Linux —"пингвином"

 Линус  Торвальдс операциялық жүйені  емес, тек оның ядросын өндеді. Ал басқа компаниялар операциялық  жүйесін утилиттармен және қолданбалы бағдарламалармен қамтамасыз етті. Мұның кемшілігі, біріңғайлығы және ойластырған жүйені құру процедурасының жоқтығы.