Операциялық жүйелер

Операциялық жүйелер

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет

MS-DOS әмір жолы терезесініңүлгісі. Ағымдық қалта — C дискісінің түбірі болғанын көрсетеді

Ubuntu

Операциялық жүйе (Операционная система; operating system) — компьютердің барлық басты әрекеттерін (пернелер тақтасын, экранды, диск- жетектерді пайдалануды), сондай-ақ қатар операциялық жүйенің басқаруымен іске қосылатын басқа программалардың жұмысын басқаратын, көбінесе тұрақты сақтауыш құрылғыда тұратын, машиналық кодта жазылғанпрограмма. Алғашқы компьютерлердің операциялық жүйесі болған жоқ, себебі басқару программалары тек компьютердің нақты бір типіне арналып жазылды, бірақ шалғайлық жабдықтарға стандарттардың пайда болуымен, сан алуан компьютерлер үшін осындай жабдықпен әрекеттестіктің бірыңғай программаларын жазуға мүмкіндік туғызды. Операциялық жүйені жазудың екі жүйесі бар — тұрақты сақтауыш құрылғыға барлық жүйені жазу және қатқыл дискіден операциялық жүйенің калған бөлігінің тек жүктеу программаларын ғана жазу. Мекемеде пайдаланылатын шағын компьютерлер, әдеттегідей, MS-DOS немесе ең соңғы OS/2 операциялық жүйесін пайдаланады. Ықшам машиналарда, дискжетектердің қажеттілігінен аулақ болу үшін, тұрақты сақтауыш құрылғыда жазылған операциялық жүйені пайдаланады. Миникомпьютерлерде UNIX немесе өте танымал емес жүйелер PICK немесе BOS (Ұлыбритания) сияқты операциялық жүйе пайдаланылады; сондай-ақ компьютердің нақты бір типіне арналып әзірленген операциялық жүйелер де кездеседі.

Мазмұны  

[жасыру] 

• 1 Кіріспе
• 2 Даму тарихы
• 3 Қызметтері
• 3.1 Үдіріс басқару
• 4 Операциялық жүйе
• 5 Сервистік программалар
• 6 Жүйелік үзілісті ұйымдастыру
• 7 Желілік операциялық жүйе
• 7.1 Компьютерлік желілерді қолдану мыналарды жүзеге асыруға мүмкіндік береді:
• 8 Windows объектілі - бағытталған платформасы
• 8.1 Объектілі-бағыттаушы программалаудың фундаментальды мінездемелері:
• 8.2 Windows жүйелік ортасында әрекеттер тізімін орындау үшін:

Кіріспе[өңдеу]

Осы заманғы жалпы тапсырмаларды  атқаруға арналған компьютерлер, соның  ішіндежеке компьютерлерде, бағдарламаларын жегу үшін Операциялық жүйені қажетсінеді. Жеке компьютерлерге арналған Операциялық жүйе мысалдары ретінде келесілерін келтіруге болады: Microsoft Windows, Linux, Mac OS (Darwin) және Unix.

Операциялық жүйенің айырмашылықтарының бірі:

1. Бірнеше бағдарламаны бір уақытта жегуге мүмкін етеді.
2. Бағдарлама жазуды оңайлатады, себебі бағдарламаның жабдықтарды басқару қажеті пайда болмайды. Бұкіл жабдық пен бағдарламалардың өзара әрекеттесуін Операциялық жүйе басқарады. Бұған қоса бағдарламаға жабдық пен басқа бағдарламалармен әрекеттесуге жоғары деңгейлі тілдесуді қамтамасыз етеді.

Даму тарихы[өңдеу]

ОЖ тарихы жарты ғасырдай уақытты қамтиды. Ол көбінесе есептеуіш  аппаратураның және элементтік базасының  дамуымен байланысты анықталады. Бірінші  сандық есептеуіш машиналар 40ж. басында  пайда болып, операциялық жүйелерсіз жұмыс істеді, ұйымдардың есептеу  процессіндегі барлық есептері бағдарламалаушымен басқару пультінен қолмен істелінді. 50ж. ортасынан мониторлық жүйелер  пайда болды, олар тапсырмалар пакетін  орындауда операторлар жұмысын  автоматтандырды. 1965-1975ж. интегральным микросхемаларға өту компьютерлердің  келесі ұрпағына жол ашты, олардың  өкілі IBM/360. Осы кезеңде қазіргі  ОЖ – лерге қатысты барлық коцепциялар: мультипрограммалау, мультипроцесстеу, көптерминалды іс-тәртіп, виртуальды жад, файлдық жүйелер, қол жетуді шектеу және желілік жұмыстар жасалды. 60-ж. аяғында ARPANET глобальды желісін жасау жұмыстары басталды, ол Интернет желісінің аттану нүктесі болды. 70-ж. ортасына қарай мини-компьютерлер кең тарала басталды. Мини-компьютерлердің архитектурасы мэйнфреймдармен салыстырғанда қарапайым болды, бұл олардың ОЖ –лерінде де кескінделді. 70-ж. ортасынан бастап UNIX ОЖ-ні қолдану компьютерлердің әртүрлі типтеріне жеңіл түрде көше бастады. ОЖ Unix алдымен мини-компьютерлерге жасалған болса да, оның икемділігі, элеганттылығы, қуатты функционалдық мүмкіндіктері және ашықтығы компьютерлердің барлық класстарында орнықты позицияда болуына жағдай туғызды. 80ж. басы операциялық жүйе тарихында дербес компьютерлердің пайда болуымен айрықша мәнді болды. 80 жылдарда коммуникациялық технологияларға локальдық желілер үшін негізгі стандарттар: 1980 жылы — Ethernet, 1985 — Token Ring, 80ж. аяғында — FDDI қабылданды. Бұл төменгі деңгейдегі желілік ОЖ үйлесімділігін, сондай-ақ желілік адаптер драйверлерімен ОЖ интерфейсін стандарттауды қамтамасыз етті. 90ж. басында барлық ОЖ-лар әртекті клиенттер және серверлермен жұмысты қолдай алатын қабілеті бар желілік ОЖ айналды. Тек қана коммуникациялық есептерді (Cisco Systems компаниясының IOS жүйесі) орындауға арналған мамандандырылған желілік ОЖ-лер пайда болды.. Соңғы онжылдықтар ішінде корпоративтік желілік ОЖ-лерге ерекше көңіл бөлінді, олар үшін масштабтаудың жоғарғы дәрежесі, желілік жұмысты қолдау, қауіпсіздіктің дамыған құралдары, гетерогендік орталықта жұмыс істеу мүмкіндігі, орталықтан әкімшілік ету және басқару құралдарының болуы сипатты.

Қызметтері[өңдеу]

Үдіріс басқару[өңдеу]

Компьютерде орын алатын әр әрекет, артта өтетін қызмет болсын, бағдарлама болсын, үдіріс ретінде  өтеді. Компьютер фон Нейман құрылымына негізделген жағдайда, процессор бір мезетте тек бір процесті өндей алады. MS-DOS секілді ескі жүйелерде бұл тосқауылды айналып өту үшін еш амал жоқ болғандығынан, бұларда бір мезгілде тек бір үдіріс қана өте алатын.

Ал осы заманғы Операциялық  жүйелер болса, тіпті жалғыз процессорде  де бір мезетте бірнеше үдіріс (бірнеше тапсырманы) орындауды мүмкін етеді.

Операциялық жүйе[өңдеу]

Операциялық жүйе, қыс. ОЖ - компьютерді  басқаруға арналған және қолданбалы программалармен байланысы бар  нақты программа.

Операциялық жүйе – компьютер  құрылғыларының үздіксіз жұмыс істеуін  ұйымдастырушы және түрлі командаларды орындауы арқылы пайдаланышының машина жұмысын басқаруына жеңілдік келтіруші  жүйелік программалар. Оның негізгі  қызметі – программалардың бір  – бірімен және сыртқы құрылғылармен  өзара әрекетін ұйымдастыру, оперативті жадты бөлу, компьютердің жұмыс істеу кезіндеқате жіберілу сияқты түрлі оқиғаларды анықтау, дискіні жұмыс істеуге дайындау, монитор мен принтердің жұмыс істеу режимдерін орнату, пайдаланушының программасын іске қосып, оны орындау т.б..

Яғни ОЖ – машина жұмысын  басқаруға толық жеңілдік беретін  жүйе. Ол осы үшін арналған иілгіш не қатты магниттік дискіге жазылып  қойылады. Сондықтан ОЖ – ны дискілік операциялық жүйе ( ДОЖ, не DOS ) деп те атайды.

Дербес компьютерлер үшін кең тараган оиерациялық жүйелерге  МS (РС) DOS, Windows 95, Windows NT,OS/2, UNIXжатады,Дербес компьютерлерлерге арналған операциялық жүйелердің барлығы да тек бір адамдық болып табылады. Расында да екі адамның бір мезетге бір компьютерде жұмыс істеуін елестету қиын ғой. WINDOWS 95, WINDOWS NT, OS/2, UNIX көп мақсатты жүйелер болып саналады. Көп мақсаттылық — бір компьютерде бір уақытта қатарласа бірнеше есепті шығару мүмкіндігі немесе бірнеше әрекеттің қатар атқарылып жатуы.

Мысалы, Сіз мәтін көшіріліп  жатқан шақта ойнап та отыруыңызға  боладь, өйткені бұл жұмыстарды әртүрлі  қүрылғылар атқарады немесе ол қүрылғылардың  жұмыс жылдамдығы адамның жылдамдығынан  өте жоғары болып келеді. Көптеген ІВМ - үйлесімді компьютерлер дискілік МS DОS операциялық жүйесі мен көп терезелі WINDOWS графикалық операциялық жүйесін пайдаланады.Операциялық жүкелер көптеген функцияларды орыңдайды: информацияны дискіге жазу-оқуды жүзеге асырады, мәліметтер сақтауды ұйымдастырады, компьютер құрылғыларының өзара байланыста жұмыс істеуін, барлық қолданбалы программалар жұмысының орындалуын қамтамасыз етеді. Бұл жүйе ЭЕМ іске қосылғаннан кейін иілгіш не қатты дискіден алғашқы жүктелетін кещенді программа болып табылады. Белгілі бір қосымша қызмет атқаруға керекті программалар тобы утилиттер болып табылады.

Оларға мысал ретінде антивирустік (вирустерге қарсы) программаларды, мәліметтерді архивтеу (кысу) программаларын, компыотердің: жұмыс істеу қабілетін (диагностика) тексеретін программаларды (тест ирограммалары) айтуға болады.

Сервистік программалар[өңдеу]

Сервистік программалар —  әрбір адамның операциялық жүйемен  жұмыс істеуін жеңілдететін программалар тобы.Қолданбалы программалар арқылы біздер өз есептерді шығарамыз. Мұндай программалар "қосымшалар" (приложения) деп те аталады. Қолданбалы программалар сан алуан, оларға қарапайым программадан бастап күрделі есептерді шығара алатътн қуатты мамандандырылған жүйелерді (мәтіндік продессор, графикалық редактор, баспаханалық жүйелер т.б.), ғылыми мөселелерге  арналған және жалпы көпшілікке қызмет ету кешендерін де жатқызуға болады.

Жүйелік үзілісті ұйымдастыру[өңдеу]

Мысалы, программаны орындау  кезінде нөлге бөлу кездессе, ол оның мүмкін емес екенің хабарлап, машина жұмысын тоқтатады ; клавиатурадан символ терілсе, ол процессордың осының алдаңдағы ағымдық жұмысына үзіліс жасайды. BIOS – тың құрамында сыртқы құрылғылардың жұмысын басқару драйверлері де бар. BIO.COM (IBMIO.COM) – BIOS жүйесінің жұмысын ьолықтырушы бөлім. Ол сыртқы құрылғылар мен информацияны алмастырудың барлық операцияларын да орындайды. DOS.COM (IBMDOS.COM) – ның жұмысы – пайдаланушының программалары мен түрлі информацияны дискіге тиеу не одан оперативті есте сақтау құрылғысына ендіру, дискіде тиулі программаны жою және т.б.. Ол жад ұяшықтарымен орындалатын жұмыстарды да басқарады. COMMAND.COM – ның негізгі жұмысы – пайдаланушының программаларымен берілгендерді жадқа ендіру және өндеу. COMMAND.COM – ды командалық процессор деп те атайды. Ол ішкі не реззиденттікдеп аталатын түрлі командаларды да орындайды (DIR, COPY, REN, DELETE, CD, MD, RD, DATE, TIME, VER т.б..)

Есептеу желілері операциялық  жүйелер басқаруымен жұмыс істейді. Негізгі желілік, операциялық жүйелерге NovellWare, Windows NT, OS/2, Warp Unix кіреді. Windows 95, 98 операциялық жүйелерінде құрамдас желілік құралдар бар.

Желілік операциялық жүйе[өңдеу]

Желілік операциялық жүйе пайдаланушыларға желілің бір компьютерінен  басқасына файлдар көшіруге, желінің  бір компьютерінен басқасында орналасқан деректерді өңдеуге, ал кейбір жағдайларда  басқа компьютер жадында орналасқан программаны қосуға мүмкіндік береді.

Компьютерлік  желілерді қолдану мыналарды  жүзеге асыруға мүмкіндік береді:[өңдеу]

• ақпаратты өңдеу процесінің нақты бір компьютерден тәуелсіздігі;
• желінің бір ДК-сында сақталу есебінен бір ақпаратты қосарлау мүмкіндігінің жойылуы;
• ақпарат сақталуы сенімділігінің жоғарылуы;
• ақпаратты рұқсат етілмеген енуден қорғауды жақсарту;
• ұйымның бөлімшелер және қызметкерлері мен арасында жылдам, қағазсыз ақпарат алмасу мүмкіндігі.

Windows объектілі - бағытталған  платформасы[өңдеу]

Программалық өнімдерді  өңдеудің қазіргі технологиясы обьект ұғымы негіз болатын объектілі-бағытталған  программалаудың концепцияларында жұмыс жасайды. Интерактивті режимде  жұмыс мүмкіндігі пайдаланушыға  көрнекі графикалық саймандарды  және әр түрлі көмектерді қолдануды  ұсынады.

Объектілі-бағыттаушы программалаудың фундаментальды мінездемелері:[өңдеу]

• Компьютерлік әлемде объектілермен жұмыс жасайды;
• Компьютердегі есептеу объектілер арасында мәліметтер алмасу жолымен жүзеге асырылады. *Объектілер хабарламаларды жіберу және қабылдау арқылы өзара әрекеттеседі.
• Хабар беру – әрекет орындау үшін берілетін сұраныс. Әр объект басқа объектілерден тұратын байланыссыз жадтан тұрады;
• Әр объект өзіне байланысты объектілердің қасиетін көрсететін класс болып саналады;
• Класта объект тәртібі көрсетіледі, сондықтан осы класқа жататын барлық объектілер бірдей әрекеттерді орындайды;
• Барлық кластар иерархиялық құрылымды құрайды.

Windows жүйелік ортасында  әрекеттер тізімін орындау үшін:[өңдеу]

• объектіні ерекшелеу керек, яғни экранда осы объект белгісінде тышқанның сол жақ батырмасын шерту;
• объект орындайтын әрекеттер тізбегінен меню көмегімен қажеттісін таңдау.

Файл деп ішкі жадыда белгілі  атпен облысты алатын немесе программалар тізбегін айтады.

[жасыр ▼] қ • т • ө Операциялық жүйелер
Жалпы	*History Timeline List Comparison Usage share Advocacy Hobbyist development
Kernel	Architectures Monolithic Microkernel Exokernel Hybrid     Компоненттері User space Microkernel Loadable kernel module Device driver
Process management	Концепциялары Process Process control block Interrupt Thread Context switch     Scheduling algorithms Computer multitasking Preemptive Round-robin Fixed-priority preemptive Multilevel feedback queue Shortest job next
Memory management and  resource protection	*Security rings Memory protection Virtual memory Paging Segmentation fault / Bus error General protection fault
List	*AmigaOS BeOS BSD DOS GNU Linux Mac OS MorphOS OS/2 ReactOS Solaris Unix Windows
Miscellaneous concepts	*Boot loader Live CD Live USB PXE API Virtual file system Virtual tape library Computer network OS shell CLI TUI GUI VUI HAL