Delphi процедуралар ұғымы

• Мәліметтерді анықтау тілі-МҚ анықтау, және де кестелер мен индекстерді анықтау және жою;
• Мәліметтерді таңдау сұранымы-SELECT сөйлемі;
• Мәліметтерді түрлендіру сөйлемі-мәліметтер қосу, жою және өзгерту;
• Мәліметтерді басқару сөйлемі-мәліметтерге кіру артықшылығн беру немесе қайтару, транзакцияларды басқару және т.б.
• Сондай-ақ SQL бұл сөйлемдерде келесі есептерді орындау мүмкіндігін береді:
• Арифметикалық есептеулер, функционалдық түрлендірулер, және арифметикалық өрнектер мен текстерді салыстыру операцияларын орындау;
• Кесте мазмұнын экран дисплейіне немесе баспаға шығарар кезде жолдар мен бағаналарды реттеу;
• Қолданушыларғы МҚ-да мәліметтердің көлемін өзгертпей интерпретациялау мүмкіндігін беретін ұсыныстар құру;
• Сұраным бойынша шығарылатын бір немесе бірнеше кестелер және ұсыныстар мазмұнын басқа кестеде сақтау;
• Мәліметтерді топтау, және осы топтарға арифметикалық орта, сумма, максимум, минимум операцияларын қолдану;

SQL тілі көптеген  МҚБЖ-ң негізі болып табылад,  өйткені ол мәліметтердің физикалық құрылымдануына және дискіге жазылуына сондай-ақ мәліметтерді дискіден физикалық оқуға жауап береді, және МҚБЖ-ң басқа компоненттерінен және қолданушы қосымшаларынан  SQL-сұранымдарды қабылдау мүмкіндігін береді.Олай болса, SQL қолданушыларға, программаларға реляциялы МҚ ақпараттарына кіруді қамтамасыз ететін мықты құрал.

2.1  SQL даму тарихынан

Реляцияла МҚ басқару  жүйелері 80 жылдардың аяғында кеңінен  т анымал болды. Мұндай мәліметтер қорында  ақпарат қарапайым кестеде сақталатындықтан, мәліметтерді беретін басқа модельдерге қарағанда артықшылығы көп. SQL реляциялы МҚ тілі болғандықтан, оның тарихы да мәліметтерді осы тәсілмен берудің дамуымен тығыз байланысты.

Жоғарыда айтылғандай, реляциялы МҚ түсінігі 70 жылдардың  басында IBM компаниясының ғылыми қызметкері Э.Ф.Кодпен енгізілді.Осыдан кейін реляциялық мәліметтер қоры одбысында IBM компаниясының System/R деп аталған жобасымен бірге зерттеулер жүргізіле бастады, мұнда реляциялық модельдің жұмыс істеу қабілеті тексеріліп және дәлелденді. Сондай-ақ МҚБЖ-ін өңдеуден басқа жоба көлемінде МҚ-на сұранымдар тілін құру жұмысы жүргізілді, олардың бірі SEQUEL (Structured English Query Language-ағылшын құрылымдық сұранымдар тілі)-деп аталды.

70 ж соңында  System/R жобасының екінші таралымы жүзеге асырылды, нәтижесінде жүйе ІВМ компаниясының бірнеше тапсырушыларының компьютерлерінде орнатылды. Ол System/R МҚБЖ-мен және оның МҚ тілімен жұмыста алғашқы нақты тәжірибеге әкелді, ал оның аты SQL деп ауыстырылды. Нятижесінде ІВМ компаниясы реляциялық МҚ жұмыс істеуге қабілетті және программалық өнімдер құрудың негізі болып қызмет ете алады деген қорытындыға келді.

System/R жобасы  және оның шеңберінде құрылған  МҚ-мен жұмыс істейтін тіл,  дүние жүзінің мамандарының назарын  аудартты. Осылайша, 1977 ж SQL-ға негізделген, реляциялық МҚБЖ-ін құру үшін Relational Software Inc(қазір Oracle Corporation) компаниясы ұйымдастырылды. Oracle деп аталған бұл МҚБЖ, бірінші юолып 1979 ж нарыққа шықты.

Беркли қаласының  университетінде (Калифорния штаты) ІВМ  компаниясының зерттеушілер тобыреляциялық МҚБЖ-нің протатибін құрды, QUEL сұранымдар тілін қосқан өз жүйелерін Ingres деп атады.  1980 ж бірнеше мамандар Берклиді тастап, Ingres жүйесінің коммерциялық жүйесін құру үшін Relational Technology Inc компаниясының негізін құрды, оны нарыққа шығару 1981 ж басталды. 1989 ж аты Ingres Corporation болып ауысқан Relational Technology компаниясы жүйеге өзгерістер қатарын енгізген реляциялық МҚБЖ жетекші таратушысы болып қалды. Мысалы, 1986 ж алғашқы QUEL сұранымдар тілі табыспен SQL болып ауыстырылды.

1981 ж ІВМ фримасы  System/R негізінде, SQL/DataSystem(SQL/DS) деген  атпен коммерциялық өнім шығарды,  ал 1983 ж тағы бір МҚБЖ-Database(DB2) пайда  болды. DB2 ІВМ компаниясының жетекші  реляциялық МҚБЖ болды, және  осы жүйенің SQL тілі МҚ үшін стандарты болды. DB2-де іске асырылған технология, кейін ІВМ компаниясының барлық бағыттарының программалық өнімдерінде, дербес компьютерден бастап, желілік серверлерге және үлкен ЭЕМ пайдаланылды.

80 жылдардың  бірінші жартысында реляциялық МҚ таратушылар өз өнімдерін мойындату үшін күрес жүргізді, өйткені дәстүрлі МҚ архитектурасымен салыстырғанда, реляицлық программалық өнімдердің бірқатар кемшіліктері болды. Бірақ реляциялық жүйелердің үлкенартықшылығы болды: олардың реляциялық сұранымлар тілі МҚ-на сұранымлы жазбай орындау және нәтижені бірден жазу мүмкіндігін берді.

80жылдардың  екінші жартысында реляциялық  МҚ болашақ технологиясы болып  санала бастады, алдыңғы версияларына  қарағанда өнімділіг 2-3 есе артық  болған МҚБЖ-нің жаңа версиялары Ingres және Oracle пайда болды. 1986 ж ANSI/ISO-мен қабылданған SQL стандартын жариялау, SQL-ға стандарт статусын ресми түрде жариялады. Сондай-ақ , бұл статус компьютерлік жүйелер үшін UNIX ОЖ-сі негізінде анықталды.

Компьютердің  қуатының күшеюі мен олардың жергілікті желіге бірігуінен, дербес компьютерлер үшін күрделі МҚБЖ қажеттігі туды. Мұндай МҚБЖ-нің таратушылары жаңа жүйелерді құруды оларға SQL-ды негіз етіп қойды, ал мини-компьютерлердің МҚБЖ-сін таратушылар жергілікті есептеу желісінің нарығына шықты. 90ж басында SQL таратуын жаңашаландыру және қуатты процессорлардың пайда болуы бұл тілді транзакцияны өңдеу қосымшаларында қолдануға мүмкіндік берді. Енді SQL ақпаратты өңдеу салыстырмалы аз шығымен жүзеге асатын жүйеге желілік сервер  ен дербес компьютерді байланыстыратын клиент/сервер архитектурасыныңкілттік бөлігі болды. Осы себепті барлық жаңа МҚБЖ-не SQL-қолдауын енгізе бастады, SQL-ді мойындаудың маңызды қадамы бұл тілге стандарттардың пайда болуы. SQL сьандартын ескертуде дәстүр бойынша ANSI/ISO –мен тағайындалған ресми стандарт туралы сөз болады. Бірақ басқа да маңызды SQL стандарттары бар, соның ішінде ІВМ компаниясының DB2 жүйесі, және UNIX ортасындағы SQL  үшін X/OPENстандарты. 1982 ж реляциялық МҚ тілінің ресми стандартымен ANSI-дің жұмысы басталды, және комитет өз таңдауын SQL-ға тоқтатты. Стандарт негізі ретінде DB/2 жүйесінің SQL алынды 1989 ж стандарт SQL-89 немесе SQL1 деп аталды. Осыдан кейін ANSI жұмысын жалғастырып, жаңа жоба SQL2-ні құрды, ал одан кейінгі стандарт SQL3 үшін басқа өзгерістер ұсынылды. SQL2 стандарты ANSI-де бекітілді және толығымен 1992 ж қазанда қабылданды.

2.3    SQL  көмегімен мәліметтер қорын басқару

Реляциялық  МҚ –ол жолдар мен бағандардан  тұратын екі өлшемді кестеде  сақталатын байланысқан ақпарат. МҚБЖ терминінде жазу деп аталатын әрбір жол мәліметтердің қандай да бір ерекшелігіне сәйкес келеді. Өріс деп аталатын кестенің әрбір бағаны мәліметтердің әрбір типінің мәнінен тұрады. Олай болса, реляциялық МҚ негізі ақпараты бар екі өлшемді кесте болып табылады.

Бірақ МҚ бір кестеден тұратын  реляциялық МҚ сирек кездеседі. Мәліметтермен  күрделі және қуатты операцияларды  өрнектеу үшін өзара байланысқан  ақпаратты фрагменттері арасындағы байланысқа байланысты. Жүйенің максималды иілгіштігін қолдау үшін кестенің жолдары арнайы ретпен орналаспауы керек. Реляциялық МҚ жүйелерінде ақпаратты реттейтін қуатты функция бар.

Жолдардан айырмашылығы, кестенің өрістері реттеледі және оларға ат беріледі. Яғни, кестенің әрбір бағанының  кереметаты болуы керек.

Әдетте SQL бірден көп қолдаушылары бар компьютерлік жүйелерде жұмыс істейді, сәйкесінше оларды өзара ажырату қажеттілігі туады. Әдетте мұнда жүйеде әрбір қолданушының хұқын тексеру коды болады. Компьютермен сеанстың басында қолданушы жүйеге өзінің арнайы ID(идентификатор) айтып кіреді. Кірудің ID-ін пайдаланатын кез-келген адамдар саны, жеке қолданушы болып табылады.

Көптеген SQL орталарындағы  әрекеттер арнайы идентификатор- лармен сәйкес рұқмат етілген. Кесте немесе басқа объект толық билігі бар  қолданушыға тәуелді. Және де қолданушыда объектілермен әрекеттер жүргізу артықшылығ бар. Төменде келтірілетін мысалдарда кез-келген қолданушының әрекеттер жасауға артықшылығы бар деп санаймыз.

Оқу мәліметтер қорының сипатамасы

Осыдан былай  мысал ретінде шағын МҚ пайдаланамыз. Онда 4 кесте бар:

STUDENTS кестесі  студенттер туралы ақпараттың 5 өрісінен  тұрады:

• SNUM-студенттік билет номері;
• SFAM-студент фамилиясы;
• SIMA-студент аты;
• SOTCH-студенттің әкесінің аты;
• STIP-студент алатын стипендия көлемі;
• PREDMET кестесі оқу пәндері туралы ақпараттан тұрады:
• PNUM-пән номері;
• PNAME-пән атауы;
• TNUM-
• HOURS-сағат саны;
• COURS-курс;
• TEACHERS кестесі оқытушылар туралы ақпараттан тұрады:
• TNUM-
• TFAM-оқытушы фасмилиясы;
• TIMA- оқытушы аты;
• TOTCH- оқытушының әкесінің аты;
• TDATE-
• USP кестесі студенттердің үлгірімі туралы ақпараттан тұрады:
• UNUM-
• OCENKA-
• UDATE-
• SNUM-
• PNUM-

2.4   SQL -командаларының типтері

Әдетте SQL -тілінің  командалары бірнеше топқа бөлінеді. Командалардың негізгі типтері  келесідей:

• DDL(Data Definition Language )- мәліметтердің  анықталу тілі. Бұл топтың командалары мәліметтер қорының объектілерінің құрылымын құру және өзгерту(мысалы, кестелерді құру және жою үшін) үшін пайдаланылады.
• DML(Data Manipulation Language)- мәліметтердә басқару (манипуляция) тілі. DMLкомандалары мәліметтер қоры объектілеріндегі ақпараттарды басқару үшін пайдаланылады.
• DCL (Data Control Language)-мәліметтерді басқару тілі. Сәйкес командалар мәліметтер қорында сақталған ақпаратқа кіруді басқаруға арналған.
• DQL (Data Query Language)-тілі. Бұл жиі қолданылатын командалар, мәліиеттер қорына сұранымды құруға арналған.(Сұраным дегеніміз сәйкес ақпаратты алу мақсатында мәліметтер қорына хабарласу.
• Мәліметтер қорын администрациялау командалары әрекеттердің орындалуына бақылауды жүзеге асыру және өндірілетін операцияларыды анализдеуге арналған.

Стандартты SQL- де пайдаланылатын мәліметтер типтерін келесі топтарға бөлуге болады:

• Жолдық типтер;
• Сандық типтер;
• Дата мен уақытты көрсетуге арналған типтар.

Бұл типтердің  нақтырақ сипаттамасы.

Жолдық типтер.

SQL-де екі жолдық типтер анықталған:

• Белгіленген ұзындықты символдық жолдар;
• Айнымалы ұзындықты символдық жолдар.

Белгіленген ұзындықты  символдық жолдар.

Белгіленген ұзындықты  символдық жолдар түрінде сақталған  мәліметтер, өріске енгізілгенжолдың нақты өлшемінен тәуелсіз, жадының бір ғана көлемін алады. ANSI-SQL-92-ге сәйкес белгіленген ұзындықты символдық жолдарды хабарлау түрі келесідей:

Character(n)

Мұндағы n бұл хабарлау қатысты болатын өріс өлшемін анықтайтын жол ұзындығы.

Белгіленген ұзындықты  жолдарды пайдаланғанда , әдетте, бос жолдар пробелдармен толтырылады. Мысалы, егер өлшемі    10 тең өріс беріліп, ал оған 3 символдан тұратын жол енгізілсе, онда 7 символ пробелдармен толтырылады.

Айнымалы ұзындықты  символдық жолдар.

Айнымалы ұзындықты  жолдың ұзындығы барлық мәліметтер үшін тұрақты емес, ол мәліметтер қорының кестесі өрісінде сақталған жолдың нақты өлшеміне тәуелді. Айнымалы ұзындықты жолды хабарлау келесі түрде болады:

Varchar(n)

n-максималды мүмкіндікті жолды анықтайтын сан.

Character типінен айырмашылығы Varchar пайдалану дискідегі кеңістікті үнемді шығындауды қамтамасыз етеді. Хабарландыруда көрсетілген жол өлшеміне қарамастан, өріс, енгізілген ақпаратты сақтауға қанша орын қажет болса, сонша алады. Мысалы, егер Varchar(10) өрісі хабарланып және оған 3 символдан тұратын жол енгізілсе, онда бұл жолды сақтау үшін белгіленген ұзындықты жол жағдайындағы сияқты 10 емес, 3 байт қана пайдаланылады.

2.5  Сандық типтер

Сандық типтер былай бөлінеді:

• Бүтін санды типтер;
• Белгіленген нүктелі заттық типтер;
• Жүзуші нүктелі заттық типтер;
• Белгіленген және айнымалы ұзындықты екілік жолдар;

Бүтін санды  типтер.

ANSI SQL стандартымен екі бүтін санды типтер орнатылады:

• INTEGER-4 байтты пайдаланатын таңбалы бүтін сан. 2147483648-ден 2147483647-ге дейінгі диапазондағы сандарды бере алады;
• SMALLINT–2 байтты пайдалантын таңбалы қысқа бүтін сан. 32768-ден 32647-ге дейінгі диапазондағы бүтін сандарды бере алады.

Белгіленген нүктелі  заттық типтер.

Белгіленген нүктелі  заттық типтер бөлшек сандарды нақты  беру үшін арналған. Көп жағдайда бұл типтер қателіктер жіберілмейтін екілік формада жүзгімелі нүктелі заттық сандарды беруде пайдаланылады. (Мысалы, ақшалай шамадағы мәндерді сақтауда). Белгіленген нүктелі заттық типтер шын мәнісінде ондық нүкте түрінде бейнеленетін бүтін санды типтер болып табылады.

Белгіленген үтірлі типті хабарлау синтаксисі келесідей:

DECIMAL (n.m)

Мұндағы n-дәлділік; m-масштаб

Дәлділік -ол сандық мәннің жалпы ұзындығы, масштаб-ол ондық  нүктеден оң жақта орналасқан белгілер саны.

Жүзгімелі нүктелі  заттық типтер.

Жүзгімелі нүктелі  типтер әдетте ғылыми және инженерлік есептеулерде пайдаланылады. Бұл типтерді пайдалануда қандай да бір санды  жүзгімелі нүктелі екілік формаға  өзгерту кезінде мәліметтер қорына енгізуде үнемі қандай да бір қателік  жіберіледі. Бұл қателік өте аз болса да, кейбір жағдайларда кешірілмейді және үлкен қателік әкелуі мүмкін, мысалы, үлкен санды мәндерді сомалауда. Сондықтан, жүзгімелі нүктелі типтер ақшалай шамалы мәндерді сақтауға қолданылмайды.

Көп жағдайда екі  жүзгімелі нүктелі заттық типтер пайдаланылады:

• FLOAT-бірлік дәлділікті сандар;
• DOUBLE-екілік дәлділікті сандар.

 

Екілік жолдар.

Екілік жолдар салыстырмалы сирек қолданылады. Әдетте мұндай типті өрістер жалаулар немесе екілік маскалар ретінде қолданылады.

Символдық жолдар сияқты, екілік жолдар белгіленген және айнымалы ұзындықты болады. Белгіленген ұзындықты екілік жолдар келесі жолмен хабарланады:

BIT (n)-

Мұндағы n-байтпен берілген жол ұзындығы.

Айнымалы ұзындықты  жолды хабарлау түрі мынадай:

BIT VARYING (n)

Мұндағы n- байтпен берілген жолдың максималды ұзындығы.

Аты айтып  тұрғандай  бұл типтер дата мен уақытқа қатысты  ақпараттарды сақтау үшін пайдаланылады.