Ақпараттар жүйесiн математикалық жабдықтау және басқару

3.3. SQL формаларда және есеп берулерде

3.4. SQL макрокомандада.

3.5. SQL VBA- дің бағдарламаларында.

 

    Visual Basic – бұл бағдарламалау жүйесі, ол барлық Microsoft Оffice – те бір бүтін бағдарламалау құралы ретінде пайдалананылады. Бағдарламалаудың әртүрлі жүйелері өзіне кем дегенде 3 құрамды бөлімді кірістіреді:

1. Бағдарламалау тілі, яғни ережелердің жиынтығы, синтаксис (жазулардың ережелері) пен семантиканы (бағдарламалардың орындау ережелері) анықтайды.
2. Бағдарламалау ортасы, яғни бағдарламаларды жазу, түзетулер үшін құрал – жабдықтардың жиынтығы.
3. Бағдарламалардың стандартты кітапханасы, яғни дайын бағдарламалардың жиынтығы (процедуралар, функциялар, объектілер т.б.)

    Бағдарламалау тілі VBA сияқты Visual Basic-пен сәкес келеді –  ол қазір бағыт- бағдар объектісінің  тілі болып есептелінеді.

    Бағдарламалау ортасы VBA модуль түрінде Microsoft Оffice-те құралған.

    VBA-ң дайын жиынтық  компоненттері өте бай және  бағдарламалау жүйесінің ең күшті  жағы болып табылады.

 

     Функциялар мен процедураларды шақыру және параметрлерді беру.

    Процедуралар мен функциялар VBA-ң ең негізгі компоненттері  болып табылады. Олар Sub және End Sub немесе Function және End Function операторлар арасында бағдарламалау кодтарының фрагментін көрсетеді.

 

             Sub аты         Процедуралар (аргумент 1, аргумент 2)

                                    <Оператор Visual Basic 1>

                                       <Оператор Visual Basic 2>

                                        . . .

              End Sub

    Жазылған поцедураны  пайдалану үшін, Call <аты процедуралар> деген командамен шақырамыз.

    Бағдарлама көптеген  процедуралар мен  функциялардан құрылуы мүмкін, олар бір немесе бірнеше модульдарда орналасады. Проектіде модульдер топтастырылады. Жалпы модульдер мен процедураларды пайдаланатын бірнеше әртүрлі бағдарламалар бір проектіде болады.

     Модульде болатын  әрбір процедураның өзінің аты болуы тиіс, бірақ та бірнеше модульдер проектіде болуы мүмкін. Егер проектіде бірдей аттармен процедуралар болатын болса, оларға модульдің атын көрсету керек: <аты М модульдер>, <аты процедуралар>. Егер модуль аты біренше сөздерден құралатын болса, сол атты тік бұрышты жақшаға алып қою қажет. Басқа проектіде орналасқан процедураларды қолдануға болады, ол үшін: аты Проект, аты Модуль, аты Процедура.

 

              Мәліметтер типтері, константалар, өзгермелілер.

      Бағдарламалау басқа  тілдеред сияқты VBA-ң де уақытша мағыналар сақталынуы,параметрлердің берілуі және өзгермелілер қолданады. Әдетте қолданудың алдында оны хабарлайды (Dim командасымен), мәлімет типі хабарланады.

      Ат 255 символдан ұзақ болуы мүмкін және әріптен басталады, ол әртүрлі белгілер немесе арнайы кілтті сөздер болмауы керек.

 

1. Макростың құрылуы

   Макросты құрылудың алдында мәліметтер базасын ашу керек, ол соның ішінде орналасады. Мәліметтер базасының терезесінде макросы (Macros) деген вкладаканы және құру (New) батырмасын басу арқылы макросты құрамыз. Access-ң бас менюінде подпункт макрос және вставка (Insert) пунктіде таңдау арқылы макросты құруға болады. Қорытындысында макрос құрылған терезе ашылады.

   Макрос құрылған терезеде  келесі бағаналарды қамтиды: макрос аты (Macro Names), шарт (Conditions), макрокомандасы (Action) және примечание (Comment).

   Макросты құрған кезде алғашқы екі бағаналар қажетті емес, сондықтан оларды Access менюінде  Вид (View)  пунктімен немесе белгілі батырмамен алып тастауға болады.

   Әрбір макрос бір немесе бірнеше макрокомандаларды кірістіреді, олар шартсыз және кейбір шарттармен орындалады. Соңғы жағдайда макрокомандаға қарама-қарсы шартты мағына немесе көп нүктені ”…” көрсетеді. Егер жолда макрокоманданың логикалық мағынасы шын болса, онда Шарт полясында тұрған көпнүктеде, бұл макрокоманда орындалады. Егер бұл шарт орындалмаған жағдайда, макрокоманда жіберіледі, ыңғайлы болу үшін байланысқан макростарды топқа біріктіруге болады.

    Толық аты бар топтың  макрос ішінен топтың аты және бұл нүктеден бөлек макрос атын кірістіреді. Макрос ішіндегі макрокоманда СУБД тізімінде көрсетеді.

   Барлық  Access макрокомандаларды функцияналдық принцип бойынша келесі топтарға бөлуге болады:

1. кестенің, формалардың, есеп берулердің ашылуы
2. мәліметтердің қорытындысы
3. сұранымның орындалуы
4. шарттың тексерілуі және макрокоманданың орындалуын басқару
5. мағынаның орындалуы
6. мәліметтердің ізделінуі
7. арнайы менюінің құрылуы және фокустың басқарылуы
8. аттың ауыстырылуы, көшіру, өшіру, импорт және экспорт объектілері

    Макрокомандамен жұмыс  істеу жеңілдетілді, себебі макрокоманданың  аты сондай-ақ көптеген аргументтердің  мағыналарын тек қана клавиатурадан  ғана термей, тізім ішінен таңдауға  болады. Аргументтердің мағыналары мен шарттардың орындалуы макрокоманда клавиатурадан немесе построитель выражении қолдануға болады. Макрокоманданы тізімнен таңдау және олардың аргументтерінің көмегі терезенің төменгі оң жағында орналасады. Макросқа басқа макрокоманданы қосу үшін, макрокоманда маңайында келесі жолға өту керек. Бланкте орналасу бойынша макрокоманда орындалады.

 

Ескерту

     Макросты құрудың  тез жолы бар. Ол объектіні  таңдаудан құрылады( кестелер, формалар, макростар) мәліметтер базасы терезесінде  және оны тышқанмен басқа ячейкаға орын ауыстыруға болады. Макросты жылжыту барысында макрокоманда ячейкасына макрокоманда кірістіріледі. Ал басқа объектілерді жылжыту барысында-макросқа объектінің ашылуы макрокоманда ашылады.

    Макросты аяқтай отырып, оған ат қою керек. Сол кезде Autoexec макросы автоматты түрде мәліметтер базасына түседі. Бұл  макросты  автоматты жіберу үшін мәліметтер базасындағы <Shift> пернесі арқылы жүзеге асыруға болады. Макростың автоматты түрде жіберілуін пайдалана отырып, мәліметтер базасы ашылғаннан кейін әртүрлі дайындық операцияларын  орындауға болады. Мұндай  операцияға шығару  беті және басты кнопкалық форманың басқарылуы жатады (мысалы:  пішінді сүрет).

Құрылған және сақталған  мәліметтер базасындағы  макрос қолданушы арқылы басқа макросқа жіберілуі мүмкін немесе Visual Basic программасы арқылы, сонымен қатар мәліметтер базасындағы белгілі бір оқиғаның туындауы. Оқиға – бұл реакция беруге  болатын, объет арқылы анықталатын кез-келген іс-әрекет. Оқиға Visual Basic инструкциясын орындауда және Access системасын орындауда қолданушы әрекеті арқылы  туындайды. Microsoft Access типтілік оқиға болып табылады. Мысалы: тышқанды басу, мәліметтердің өзгеруі, сонымен қатар форманың немесе отчеттың ашылып, жабылуы.

Мәліметтер базасындағы макросты автоматты шақыру, яғни ол  форма немесе отчет сияқты объектіде оқиғаның туындауы кезінде жүргізіледі. Барлығы  40 жуық оқиға. Оларды функционалдық белгілеріне байланысты келесі топтарға бөлуге болады:

• нақты оқиға (Data Events) кіріспеде туындайды, яғни  өшірілген немесе өзгертілген мәлімет формасы немесе басқарушы элемент. Сонымен қатар фокустың бір орыннан екінші орынға ауыстырылуы.
• Кіріспе клавиатурасында оқиға клавиатурасы туындайды, сонымен қатар макрокоманданың көмегі арқылы пернені басып тұру арқылы “Команда клавиатурасы” және  Send Kеus инструкциясы беріледі.
• Қате оқиға немесе таймер (Error and  Timing Events) бұл қатені өңдеуде және синхронизациялық формадағы мәліметті қолдануда пайдаланылады.
• Оқиға тышқаны (Mouse Events) тышқан әрекеті кезінде туындайды. Мысалы: тышқан пернесін басу немесе пернені басулы күйінде ұстап тұру.
• Оқиға фильтірі (Filter Events) фильтірді қолдану  кезінде туындайды.
• Оқиға фокусы  (Focus Events) форма немесе басқарушы элемент фокус алғанда немесе жоғалтқанда, яғни олар активті немесе  активті емес болғанда туындайды.
• Оқиға терезесі (Windows Events) пішіні өзгергенде немесе форманы және  отчетты  жапқан кезде туындайды.

Мәліметтер базасында Access-гі оқиғаны өңдеуде макросты немесе оқиғаны өңдеу процесін пайдалануға болады. Оқиғаны  өңдеуді ұйымастыру үшін мәліметтер базасындағы әртүрлі режимде жұмыс істеу процесінде туындауы мүмкін. Әрбір қадам басқа оқиғаның себебі болуы мүмкін және белгілі бір жүеліктең туындауы болып табылады. Оқиғаның туындауын түсіну үшін  қашан және қандай жүйеде қаншалықты маңызды екенін оқиғаның реттілігін айқындауда және макростың кезектілік орындалуында және оқиғаны өңдеуді орындауда анықталады.

Қасиет аты ереже сияқты оқиға  атынан туындайды және де соған  дәлше-дәл түседі. Ашылу қасиеті формаға және  отчетқа ие және макросты беруде немесе оқиғаны өңдеу процесінде туындайтын ашылу оқиғасы. Қасиет мағынасы макростың аты немесе  оқиғаны  өңдеу процесі болып табылады.

Оқиғаны өңдеу процесін өзгерту үшін келесі әдістер қолданылады:

1. Форма, отчет режимінде конструктордың барлық объектілерінің немесе оның  элементінің қасиет терезесін ашу және оқиға қосымшасын таңдау.

2. Процедураны орындау  барысында оқиға қасиетін таңдап,  құрастырушы кнопкасын ұяшық  қасиетімен басу.

3. Программа элементін  тышқанды  2 рет шерту арқылы таңдау (Pragrams). Сол кезде терезе моделінде процедура ашылады.

4. Оқиғада орындалатын  текст программасын  кіргізу.

Макросты пайдалануда кейбір  қарапайым  автоматтандыру қолданылады. Кейбір жағдайда макроссыз өту мүмкін емес, сол  кезде VBA жазылу программасын қолдануға тура келеді. Мысалы: программалық әдісті пайдана отырып келесі әдістерді иелеуге болады:

• қатені өңдеуді қолдану;
• жеке функцияларды өңдеп шығару. Мысалы, дөңгелектеу мағынасы;
• Windows APL функциясына тікелей кіту;
• Жоғарғы  өндіргіш салу (программаны құрастыру немесе макросқа қарағанда тез орындау);
• Мәлiметтер базасында жұмыс істеуді жаңа объектіні құру. Екі түрлі болатын VBA программасы мәліметтер базасының модулінде сақталады;
• Стандартты пайдалануды құру және м.б.  модулін қосу;
• Модуль формасы немесе есеп беру автоматты түрде құрылады және осы объектінің бөлігі болып табылады (форма, отчет)

VBA программасының екі түрі  қолданылады: функция (Function) және программалық (Sub). Процедура программасы арқылы берілетін белгі. Фунционалдықтың программадан айырмашылығы 1-сі жалғыз ғана мағынаны шақырады, 2-де белгі  қайтарымды емес. Сонымен  қатар функцияны әр түрлі жерден шақыруға  болады, соның ішінде макрос және пайдаланылатын сұрақ,  таблица және форма (Программа  функциясын немесе оқиғаны өңдеу процесіндегі есеп беру немесе форма түрінде шақыру).

Мәлiметтер базасы  әртүрлі объектісінде стандартты модульді құру үшін және сақтау процедурасын пайдалану үшін қолданады. Форма және есеп беру  модулі  сақтау үшін және құру үшін арналған.

Стандартты  модульді құру үшін мәлiметтер базасы ашық терезесінен модульді (Modulls) таңдап, содан  кейін құру (New) пернесін басу керек. Сонымен қатар модульді құру үшін, Вставка пунктінің басты менюсі Access  модуль (Modull) командасы арқылы құруға болады.

Мәлiметтер базасы терезесінде редакторлық модульді есеп беру және форманы тышқанның көмегі арқылы керекті объектіні белгілеп, осы конструктор  режиміне  көшіру. Одан кейін   Вид менюінің Программа пунктін таңдап (code) содан кейін панелдер инструментінің қажетті бөлігін кнопканы шерту арқылы таңдап алу. Редакторлық текстегі стандартты модель программасы және форма, отчет модулі терезе модулінде өңделеді.

Терезе модулінің жоғарғы бөлігі келесідей 2 топқа бөлінеді.

1. Объект (object). Едакторлық модельдегі форманы, отчетты  тұтастай алғандағы қажетті бөлігі және басқарушы элемент қабілетіндегі генериторлық оқиға.
2. Процедура (Procedure) тізілімінен таңдалған процедура объектісі арқылы бірінші тізімді редакциялауға болады. Осы тізімде таңдалған процедура терезе модулінде текст түрінде жүргізіледі.

Текст түрінде жүргізілетін программаны сақтау үшін Сохранить пунктінен Файл менюін таңдап немесе  панелдер инструментінен тышқанның көмегі арқылы сақтау.

Мәлiметтер базасы құрылған VBA программасы автоматты түрду Access-те  құрастыру, одан кейін орындалу шақырылады.  VBA программасының жұмысын тездету үшін бастапқы тексті алдын-ала Мәлiметтер базасын сақтау керек. Ол үшін мәлiметтер базасы кез-келген модульді алып Запуск, компинировать  командасын орындау керек. Одан кейін терезе модуліндегі результатты сақтау  компиняциясының көмегі арқылы Файл сохранить командасын орындау.

      Бұл бөлімде SQL тілі  Мәліметтер Базасында Access- тің обьектісінде  қалай қолданылатындығн жазамыз.

      SQL – сұрауының  ерекшеліктері.

      Еске түсірерлік жайт SQL сұраулары деп, құралдардың көмегімен құралатын SQL- ді айтамыз. Мысалы SQL сұрауларын біріктіру, серверлік сұрауларды басқару және бағынатын сұраулар болып табылады. 

      Біріктіру  сұраулары деп – біріктірілген бағананың бір немесе бірнеше кестелердің және сұраулардың бір бағанада немесе өрісте нәтижелі жазылуы. Мысалы, алты сатушы әр ай сайын өзінің тауарлар тізімдемелерін басшылыққа ұсынады. Біріктіру сұрауларын құрған соң, бұл тізімдерді нәтижелі жазып, одан соң сұрауларда кестені құру үшін негізгі сұрауларды біріктіруге әзірлеу.