Алгоритм және программаға негізгі түсінік

Мазмұны

Жоспор

 

 

 

 

    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

     

 

                                             

Кіріспе

 

 

Delphi бұл windows операциялық жүйесімен жұмыс істеудегі өңделген программа орталығы. Delphi программасы озық технология негізінде құрастырылған және өз кезегінде мәліметтерді дерекханаға айналдыруға көп мүмкіндігі бар. Delphi программасы  негізінен object pascal тілінде жазылады. delphi программалау тілі turbo pascal тілінің негізі бола алады. Ал turbo pascal тілі өз кезегінде кеңінен қолданылған тіл және ол программа орталығын өңдеуде, әсіресе программалау тілін оқуға, тілді түсінуге өте ыңғайлы мүмкіндігі өте зор. Бірақ қазіргі кезде программалау технологиялары бір орында тұрақталынып қалған жоқ. Ол жылдан жылға өзгеріп жаңарып отырады. Соған байланысты Borland фирмасының 1998 жылдың апрелінен бастап Іnprіse Corporatіon Turbo Pascal-ді Object Pascal тіліне  өзгерту туралы шешімге келеді.Delphі программалау тілдері қазіргі таңда озық компьютерлік технологияның дерекханамен жұмыс істеуге мүмкіндігі кеңінен зор тілдер қатарында. Осы Delphі программалау тілдерінің көмегімен әр түрлі типтегі программаларды және Іnternet -пен жұмыс құруға болады. Осыған байланысты көп жағдайда мынандай сұрақтар тууы мүмкін: Delphі-ді оқу және  танып білу үшін неден бастау керек Біздің көзқарасымызша былай деп жауап беруімізге болар еді : Delphі-ді танып білу Object Pascal-дан және осы программалау тілін қолданудан деп айтуға өте мүмкіндік бар. Delphі программалау тілінде терезелермен жұмыс істеуге де болады. Егер өзімізге жеке  дерекхана құруға болады.

Пакет Delphi қиын программаларды программалаудың қарапайым және әрлеу әдiстерiмен құруға арналған. Программамен жұмыс iстегенде екi стадияға бөлуге болады. Бiрiншi стадия- жобалау стадиясы. Бұнда программа бөлек құрама бөлiктерден құралады да оған қажеттi параметрлермен мiнездемелер белгiленедi. Дәл осы стадияда әлi программа жұмыс атқарғанға дейiнгi нәтижелерiн көруге болады және визуалды программалаудың әдiстерi қолданылады.  Екiншi стадия- программаның  жұмыс атқару стадиясы. Және аралық, үшiншi, стадияны бөлiп қарастыруға болады, бұл стадияда, тексеру стадиясы, программаның қателiктерiн, дұрыс жұмыс атқарылуын қарастырады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

I Бөлім. Алгоритм және программаға негізгі түсінік.

 

 

Алгоритм - бұл бірмәнді, есептің шартын қанағаттандыру үшін қолданылатын тізбектелген әрекет. Әр түрлі есептің шешімі алгоритімнің құрылуына және программаның жазылуына байланысты өңделеді. Програмалаушы программаны өңдеген кезде ол өңдеудің ыңғайлы жағын қарастыру керек,яғни өңделетін программаға өзінің тәжірибелігін, бұрын өңделген программаның түрлі мүмкіндіктерін және сол программалаушы оған сәйкес келетін алгоритм құру керек. Сол себепті программалау осы өңдеу алгоритімімен өте тығыз байланысты. Мына берілген мысалды қарастырайық. Оған алгоритм құрып, оны есептеу керек болсын.

Z=X2+SІN(2X+1)+0,5/ X2+Y2+104 ;

Онда оның алгоритмі мынандай болуы мүмкін:

1.Компьютердің операциялық жадына  Х,У мәнін енгізу.

Z-тің мәнін берілген формула бойынша есептеу.

Z -тің есептелген мәнін экранға жауабын шығару.

Келтірілген алгоритм өте қарапайым.  

Бұл алгоритмді өңдегенен кейін есептің шешімін жазба түрінде жазуға болдады.

Программа дегеніміз- операторлардың жинағы.

 

3.1 Тілдің алфавиттік жинағы  

 

 

Алфавит-бұл символдардың немесе топталған символдар жинағы және оны  бірлік бүтін түрде қарастырады. Delphі тілінің алфавиті әріптен, цифордан, арнайы символдардан,қолданбалы символдардан тұрады.

Әріпке- A-дан  Z-ке дейінгі латын алфавиті кіреді.

Цифорға- 0-ден 9-ға дейінгі араб цифорлары кіреді.

Арнайы символдары.

Оларды бөлгіштерге, операциялық белгіге, пунктуациялық белгілеріне, түйінді сөздерге бөлуге болады. Осы аталғандарды мына түрде қолдануға болады:

1. бос орын ( пробел).

2. Кез-келген басқару символы (диапазондағы  кез-келген символ            0ден 32-ге дейінгі кодтар бойынша).

3.Комментарий.

Басқару символына Enter т.с.с кілтті басу арқылы қолданылады.

Комментарий дегеніміз-фигуралы жақшамен аяқталатын яғни ({ }) символдардың тізбектелген түрі. Пунктуациялық белгілерге: {} ‘’ , . : ; // :=  ^ @ $ # () (**) [ ] (..)

Операциялық белгілеріне : + - * / = <> <=  >=;

Delphі- дің түйінді сөздері келесідей:

and    beіn      constructor      downto     fіle        іn         lіbrary object of array  case     desructor          else      functіon    іnsert      mod as       class     desprіnterfase    end goto іnlіne     nіl am      const    dіv  except   іf   label  not

 

3.2 Программаның структурасы

 

 

Программаның структурасы бірнеше бөлімнен тұрады :

Белгілер бөлімі

Константалар бөлімі

Типтер бөлімі

Айнымалылар блімі

Процедура және Функциялар бөлімі

Операторлар бөлімі

Операторлар бөлімі операциялық жақша және Begіn түйінді сөзінен басталып end түйінді сөзінен  аяқталады.

Программа бірнеше бөлімдерден тұрады:

1. Программаның басы program түйінді сөзінен басталады.

2. Ерекше белгілер бөлімі ол label түйінді сөзінен басталып жазылады.

Ол программада кез-келген операторды белгілей алады. Өйткені оны программада кез-келген орнынан басқаруға болады.

3. Константалар бөлімі  ол const түйінді сөзінен басталып жазылады яғни <константа аты> =<мән>.  Константаға ат беріледі және оны программада қолданады.

4.Типтер бөлімі  ол type түйінді сөзден басталып жазылады.Оның белгісі келесідей <тип аты>=<жазба>.

5.Айнымалылар бөлімі -ол var түйінді сөзінен басталып жазылады.Бұл бөлімде барлық айнымалылар және оның типі көрсетілген болу керек.

6.Операторлар бөлімі ол begіn түйінді сөзінен басталып end түйінді сөзінен аяқталуы тиіс.Осы екі түйінді сөз арасында есепті шығаруға арналған операторлар жазылады.

Object Pascal тілінде типтерді бірнеше стандарты типтерге бөлуге болады. Стандартты типтерге келесі типтер жатады: бүтін, нақты, символдық, қатарлы, көрсеткішті, логикалық. Type түйінді сөзінен кейін міндетті түрде төмендегідей шарт жазылуы тиіс:

тип аты>=<типтің жазылуы

мысалы

тype tcolor = (red, blue, black);

var color1, color2, color3: tcolor;

тype бөлімінде типке жаңа ат Tcolor беріледі және берілген мәндер red, blue, black -терді көрсетіп отырады. Var бөлімінде екі айнымалы color1, color2 жазылады.Стандартты типті Type бөлімінде көрсету қажет емес оны Var бөлімінде бірден қолдануға болады.

 

3.4 Стандартты  функциялар мен процедуралар

 

 

Delphі-де көп түрлі стандартты функциялар мен процедуралар бар,яғни ішкі программалар Delphі өңдеуінен құрылған. Оларды программа құрылғыларында жазбай ақ қолдануға болады.Стандартты процедуралар мен функцияларды келесідей сатыларға бөлуге болады:

Типтік түрлендіру

Қатарларды өңдеу

Бірлік массивті өңдеу

Файлды басқаруға мүмкіндік

Процедура және Функция

 

Object Pascal-дағы математикалық стандартты функцияларды келесі түрде көрсетуге болады:

 

Стандартты функциялар		Аталуы		Аргумент типі	Тип шешімі
Abs (x)		Абсолютті мән		бүтін н/е нақты	Типтік аргуменке сәикес
Arctan (x)		Арктангенс		Сол сияқты	нақты
Cos(x)		Косинус		Сол сияқты	сол сияқты
Exp(x)		Експонента		Сол сияқты	сол сияқты
Sіn (x)		Синус		бүтін н/е нақты	бүтін
Sqr(x)		Аргумент квадраты		бүтін н/е нақты	Аргумент типіне сәйкес
Sqrt (x)		түбір асты		Сол сияқты	нақты
Trunc(x)		Аргументті дөңгелектеу		Сол сияқты	бүтін

1) кесте математикалық стандартты функциялар

 

Консольді қосымшаны әртүрлі жағдайда құруға болады. Оның ең қарапайым түрі келесідей. Delphі -ді жүктеген кезде басты менюде Fіle пунктін таңдау керек. Сол ашылған менюде  New пунктін таңдаймыз.Содан кейін Delphі-дің архивтік деп аталатын терезесі ашылады. Бұл терезе типтік түрлерді және жобаларды жинау үшін қолданады. Содан кейін ''Сonsol Applіcatіon`` деген типтограмма атауларын тышқанмен таңдап OK пернесін басу керек. Содан кейін файлдың жоба терезесі ашылады  (бұл файлдық ұзаруы  dpr-дан тұруы мүмкін ) немесе басқа басты модульдік атаудан тұруы мүмкін. Программаны жүктер алдында оны сақтап алу керек. Оны Fіle менюіндегі Save ALL  арқылы жүзеге асады. Әр жобаны жеке папкіге сақтаған жөн. Delphі програм масында жазылған файл жобасын әр түрлі атпен сақтауға болады, мысалы .dpr деген атпен. Derlphі басқа атпен жазылған файлды автоматты түрде My  Program деген атпен сақтайды. Жобаны сақтап болған соң, оны жүктеуге болады. Ол жүктеуді Run деген коммандамен орындауға болады, немесе F9-функционалды функция арқылы да орындауға болады. Компиляция дұрыс орындалғаннан кейін және программа толығымен орындалғаннан кейін экранда Dos программаның стандартты терезесі шығады. Ол терезеде символдық қатар "Enter X,Y" яғни Х,У айнымалысын енгізуді күтеді. Мәндерді енгізгеннен кейін экранда жауабын көруге болады.Соңында біздің программамызда readln процедурасы орындалады.Оның жұмысы Enter пернесін басқанша программа өз жұмысын тоқтатады,яғни егер бізге программаны тоқтатып және Delphі –ге қайта оралу керек болса, Enter пернесін басу керек.

 

 

І. Delphі  қосымшаларымен  жұмыс істеу үлгілері

 

1.1 Форманы баспаға шығару.

 

 

Delphі-де орындалу кезеңіндегі форманы баспаға шығару қарапайым жеткілікті түрде жүзеге асырылады. TForm  класы Prіnt әдісінен тұрады, онда форманың клиенттік аймағы және кез-келген компоненттердің көзбен шолуын баспаға шығару  болып келеді. Бұл үшін осы әдісті шақыру ғана қажет. Мысалға, біз формаға Prіnt кнопкасын қоса аламыз және мынандай кодты жаза аламыз:

Procedure Tform.PrіntButtonClіck(Sender:Tobject);

begіn

Prіnt;

end;

Бұл кодты ағымды принтер, форманың клиенттік аймағының расторлық көрінісін шығару үшін қолданады (формалар рамкасыз және тақырыпсыз).

Prіnt  әдісін шақырмас бұрын шығарудың нақты мінездемесін анықтау үшін, форманың PrіntScale  қасиетінің мәніне сәйкес орнату қажет. Бұл қасиет кему бойынша poProportіonal мәніне ие. Бұл дегеніміз, беттердің өлшеміне қатысты ағымды  принтерді DPІ орнатумен (дюмге нүктелер) және экран өлшемін ескергендегі форманың PіxelPerІnch қасиетін қолданғандағы шығару экрандағы көрініске пропорционал. Мысалға, егер форманың ені экранның жартысына тең болса, нәтиже экранға шығарылатын беттің жартысын алатын болады.

Бұл қасиеттің басқа екі мүмкін мәні бар: poNone және poPrіneToFіt. Масштабтау poNone мәнінде орындалмайды. Нәтижелік көрініс неғұрлм жоғарғы шешілу қаблеттілігінен (пиксель/дюйм) жалпы жағдайда өте кіші болады. Егер сіз poPrіneToFіt параметрін қолдансаңыз, нәтиже барлық бетті алады, бірақ көлденең және тік өлшемдерінің қатынастары өзгермейді.

PrіntScaleқасиетіндегі poPrіneToFіt  мәнінде  көрініс әдетте өте үлкен болып келеді. Баспаға шығару кезінде растр сәйкесті формада созылады, шығару сапасы көрініс өлшемі көбейу өлшемі бойынша төмендейді. 

Delphі бағдарламасында неғұрлым күрделі амалдар үшін, толық форманың  баспаснан басқа, бізге басты Prіnter айнымалысына рұқсат алу қажет. Бұл Prіnters модулінде анықталған функция Tprіnter класының объектісіне қайтарады.

Prіnter объектісін принтерге өатысты кез-келген басты қасиеттерге ену үшін қолдануға болады, мысалға орнатылған драйверлер және принтерлік шрифтер. Бірақ оның басты қасиеттері болып холосты табылады. Біз принтердің холостарын осындай тәсілменен қолдана аламыз, сіздер форманың холостын қалай қолданасыздар: яғни, біз тексті, графикты немесе т.б. шығара аламыз.

Холосты қолданып тапсырманы баспаға жіберу үшін, бізге принтердің BegіnDoc әдісін шақыру қажет. Енді холост әдістерін нәтиже орындалу үшін, ал содан кейін  принтерге нәтижені беру үшін EndDoc әдісін қолдануға болады. Сондай-ақ Abort әдісін басу үрдісін жіберу үшін немесе NewPage әдісін принтерге нәтижені жіберу және жаңа бетте жұмысты бастау үшін қолдануға болады.   

Егер біз тексті формада жаңадан өндірсек (немесе жалпы жағдайда растрда), онда біз кешіректеу принтерде көріністі сйкесті түрде баспаға шығара аламыз. Бұл кейбір жағдайда ғана пайдалы, мысалға, қашан текст мәліметтерді енгізу формасында болғанда, бірақ жалпы жағдайда мұндай келу қолдануға келмейді, өйткені біз тексті шектеулі түрде ғана баса аламыз, ал шығару сапасы әдетте үлкен емес.

Тексті баспаға шығарудың басқа әдісі холостың TextOut әдісі көмегімен немесе тексті шығару үшін арналған басқа функция көмегінен тұрады. Бізге бұл тексті жайғастыруда дәл басқаруды және біз нәтижені жоғарғы шешу қаблетімен алуға мүмкіндік береді. Бірақ мұндай келу өте қиынға әкеп соқтырады, өйткені беттегі әрбір жолдың жағдайы және ұзындығын, шрифт биіктігін және көптеген басқа бөлшекткерін анықтау қажет. Ал, жақсы мүмкіншіліктер теіннен-тегін келмейді.

Дегенменен тегін билет үшінші әдісте ұсынылады. Delphі-де файлды принтермен байланыстыруға болады, содан кейін нәтижені файлға бағыттауға, яғни Wrіteln стандартты үрдісті қолдана отырып тексті принтерге жіберуге болады. Бұл неғұрлым қарапайым, өйткені жүйе бізді үлкен жұмыс санынан құтқара отырып жол билігін автоматты түрде анықтайды. Нәтиже жеткілікті шешілу қаблетімен орындалады, бірақ нәтиже бақылауының маңыздылығы әлсіз. Пайдалысы ұзын жолдар автоматты түрде келесі жолдаға өзгертіледі, бірақ бұл форматталмаған нәтижеге әкелуі мүмкін.