Гетерофункционалды қосылыстардың биологиялық маңызы

Дәрумендер, организмде атқаратын ролі, жіктелуі. Авитаминоз. Гипо- және гипервитаминоз.Дәрумендер дегеніміз – барлық тағам мен азық- түлік өнімдерінде, жем-шөпте шағын мөлшерде ғана кездесетін, ал адам мен жануар ағзасында бірқалыпты тіршілік үшін аса қажетті төменгі молекулалы органикалық заттар. Ағзаға тағамдар арқылы келетін белоктардың, майлардың, көмірсулардың және минералдық тұздардың алмасуын тездететін және реттейтін  де витаминдер. Витаминдерді тек дәрі-дәрмек ретінде қарастырып, оларды түрлі аурулардың алдын алып күресу үшін ұолданылатын заттар деп қарастыру қате. Бұларды тағам деп қарауымыз керек, өйткені витаминдер тағамның құрамына кірмесе, онда тіршіліктің қалыпты жайы бұзылады. Азық –түлікте, жем – шөпте ұзақ уақыт витаминдер болмаса, ағзханың витаминді сіңіруі қабілеті бұзылса, ауру пайда болады. Ондай ауруды авитаминоз деп атайды. Қоректе ұзақ С витамині болмаса, ағза құрқұлақ ауруына ұшырайды. Авитаминоз ауруларын витаминдер беру арқылы емдейді.

Витаминнің жетіспеуі жиі кездеседі, мұндай кезде сырқат белгі береді. Бұл құбылысты гиповитоминоз деп атайды. Гиповитаминоз құбылысы ағзаға қажет витамин мөлшерінің қалыптан тыс( нормадан ) төмендеп кетуінен болады. Әдетте гиповитоминоз сырқаты қыстың аяғына қарай, азық – түлікте және жем-шөпте витаминдер мөлшері азайған кезде байқалады.

Витаминдер- әр түрлі химиялық жаратылыстың органикалық қосылуы, тағамның басқа ештеңемен алмастыруға болмайтын заттары.

Гипервитаминоз деп кейбір витаминдердің организмде шектен тыс көп болуының әсерінен туатын зат алмасудағы, немесе физиологиялық функция процестеріндегі өзгерістерді айтады.

Соңғы кезде витаминдерді классификациялап үлкен топұа бөлді: 1.Алифаттық(аскорбин қышқылы); 2. Алициклды; 3. Ароматикалық; 4. Гетероциклды;

Осылардың ішінде көп пайдаланылатыны су мен майда еритін витаминдер топтары. Суда еритін витаминдерге: тиамин, рибофлабин, пантотен қышқылы, никотин қыш, пиридоксин, кобаломин, аскорбин қыш, биотин, инозит холин, фолий қышқ және т.б(В1,B2,B3,B4,B5,B6,B12,B15,PP,C,H,P және т.б).

Липидтер – бүкіл тірі клеткалардың құрамына енетін, майлардың және май тәрізді заттардан құралған, суда ерімейтін, полюстігі төмен органикалық заттар. Липидтер сабындалатын (немесе гидролизденетін, 2,3 және одан да көп компоненттерден тұрады) және сабындалмайтын (немесе гидролизденбейтін, бір ғана компоненттен тұрады) болып екіге бөлінеді. Майлардың гидролиздену реакциясы қайтымды процесс, бірақ сілтілердің (NaOH, KOH) қатысуымен бір бағытта жүріп сабын алынады.

Қышқылдық ортада гидролиздену реакциясы

Фосфоглицерофосфолипидтер жануарлар мен өсімдіктердің әртүрлі ұлпаларында көп таралған. Ең көп таралған фосфолипидтер глицериннің жоғарғы майлы қышқылдардың және фосфор қышқылының қалдықтарынан тұратын күрделі эфирлер болып саналады. Ең қажетті үш фосфолипид: фосфатидилэтаноламин,фосфатидилхолин, Фосфатидилсерин .

                    Фосфатидилэтаноламиннің құрамына аминді спирті этаноламин (коламин) кіреді.

Фосфатидилхолин азоттық негіз холиннен тұрады.

Фосфатилдилсерин, фосфатидилэтаноламин, фосфатидилхолин, фосфотид қышқылының туындылары болып табылады. Фосфатидилсерин молекуласында аминқышқылы сериннің қалдығы болады.

Сфинголипидтер мембрана липидтерінің маңызды класына жатады. Сфинголипидтер екі атомды қанықпаған аминді спирттен (сфингозин), майлы қышқылдарынан, фосфар қышқылы мен азоттық негізден тұрады. Олардің ішінде бір полюсті (гидрофильдік) және екі полюссіз (гидрофобтық) бөліктері бар, бірақ құрамында глицерин болмайды. Сфинголипидтердің ішінде ең көп тарағаны сфингомиелиндер. Олар жануарлар мен өсімдіктер жасушаларының мембраналарында кездеседі. Әсіресе нерв (жүйке) ұлпаларында өте көп. Сфингомелиндер бүйрек, бауыр ұлпаларынан (тканьдерінен) және басқа ағзаларда да табылады.     Гликолипидтер күрделі липидтер. Олар көмірсулардың молекулаларында кездеседі, көбінесе, галактозаның Д формасында. Фосфор қышқылы мен азоттың негіздер гликолипидтердің құрамында болмайды. Гликолипидтер жүйке жасушаларының қызметін реттейді.